کاپیتولاسیون
اشاره
پیمان ننگین کاپیتولاسیون در ایران، بیش از 100 سال پیش در نهم مرداد 1297 در دوره قاجار و در کابینه صمصام‌السلطنه رسماً لغو شد و این لکه ننگ از پیشانی تاریخ کشورمان پاک گردید. در سال 1300 خورشیدی نیز کابینه سید ضیاءالدین طباطبایی بر این لغو تاکید دوباره نهاد. اما متاسفانه این پیمان ذلت‌بار در عصر پهلوی دوم و در کابینه حسنعلی منصور برای آمریکایی‌ها مجدداً احیا شد و لایحه آن به مجلس ارائه گردید و نمایندگان مجلس نیز آن را زیر فشار دربار در 21 مهر 1343 به نفع آمریکایی‌ها تصویب کردند. از این رو از کاپیتولاسیون باید به عنوان یک رسوایی پاک نشدنی در تاریخچه عملکرد پهلوی یاد کرد.
«گذرستان» حاضر به بررسی تاریخچه کاپیتولاسیون در ایران و نقش پهلوی دوم در تصویب آن به نفع آمریکایی‌ها پرداخته است.
حق قضاوت کنسولی؛ یا همان کاپیتولاسیون موضوع چهلمین شماره نشریه الکترونیک است که به حضور شما مخاطبان گرامی تقدیم شده است. در این شماره از گذرستان تاریخچه کاپیتولاسیون در ایران بررسی شده و سپس به موضوع احیاء آن در دوره پهلوی اول پرداخته شده است. علاوه بر این بحث دلایل و پیامد های موضع گیری امام خمینی (ره) در باره تصویب مصونیت لایحه مستشاران امریکایی در ایران در سال 1343 ارائه شده است. که...
: کشور ما ایران، با توجه به دارا بودن ذخایر عظیم اقتصادی، موقعیت استراتژیک سوابق تاریخی، وضعیت فرهنگی و سیاسی از جمله نقاط مهمّ جهان و بویژه منطقه خاورمیانه به حساب می‌اید و برای همین از دیرباز مورد توجه و شناخت قطبهای قدرت در ادوار گوناگون تاریخی بوده و هست و بی‌تردید این رویکرد قدرتها به صور مختلف جلوه‌گر شده، زمانی با ایجاد رابطه دوستی و تفاهم و زمانی دیگر با برخوردهای تنش‌زا و...
در تاریخ معاصر ایران، قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) مسئله ای اساسی است. نفوذ بیگانگان بیشتر از همین طریق بوده و از این راه، تحمیل عمال و کارگزاران بیگانه و به دنبال آن جنایات فجیعی در این سرزمین انجام گرفت. قوانین جزایی که باید مظهر حاکمیت دولت باشد، بصورت بازیچه ای درآمد و هر متجاوزی می توانست به سادگی آن را کنار زده، خود را تحت حمایت قدرتهای خارجی قرار دهد.رژیم شاه که به خوبی می دانست بازتاب...
بی‌شک موضع‌گیری امام خمینی(ره) و سخنرانی تاریخی وی در چهارم آبان 1343 نقطه عطفی در حرکت ایشان است که از سال 1341 آغاز گردید. نقطه عطفی که دنباله و مکمل حرکت آغازین او بود. می توان گفت سخنرانی تاریخی امام خمینی حرکتی جدید نبود، بلکه قله راهی بود که امام از مهر 1341 علیه وابستگی رژیم شاه به امریکا آغاز کرده بود. مبارزات امام خمینی سه اصل را هدف قرار داده بود، مبارزه با استعمار خارجی؛ مبارزه با استبداد...
سخنرانی حجت‌الاسلام روح‌الله حسینیان؛ رییس مرکز اسناد انقلاب اسلامی بسم‌الله الرحمن‌الرحیم. بی‌شک موضع‌گیری امام خمینی(ره) و سخنرانی تاریخی وی در چهارم آبان 1343 نقطه عطفی در حرکت ایشان است که از سال 1341 آغاز گردید. نقطه عطفی که دنباله و مکمل حرکت آغازین او بود. در این مقاله در پی آن هستم که نشان دهم سخنرانی تاریخی امام خمینی حرکتی جدید نبود، بلکه قله راهی بود که امام از مهر 1341 علیه وابستگی رژیم...
4 آبان 1343 شمسی / 20 جمادى الثانى 1384 قمریمکان: قم‌موضوع: قیام علیه تصویب لایحه کاپیتولاسیون و اعلام عزاى عمومى‌حضار: روحانیون، طلاب، بازاریان، دانشگاهیان، اهالى قم و سایر شهرستانهابسم اللَّه الرحمن الرحیم‌انا للَّه و انا الیه راجعون‌عید ایران را عزا کردندمن تأثرات قلبى خودم را نمى‌توانم اظهار کنم. قلب من در فشار است. این چند روزى که مسائل اخیر ایران را شنیده‌ام خوابم کم شده است [گریه حضار]. ناراحت...
شاید کسی نمی‌دانست که سلطان سلیمان اول، پادشاه عثمانی، با امضای عهدنامه سال 1914 ه'.ش و اعطای اولین امتیاز رسمی دادرسی کنسولی به فرانسه بنیان سنت ضداستقلالی کاپیتولاسیون را در خاورمیانه پی‌ریزی می‌کند. سنتی که اگر چه قدمت آن به قرنها قبل از آن باز می‌گشت اما شکل یک جانبه و تحمیلی آن به تازگی نمودار گشته بود و می‌رفت تا با انحطاط...
کاپیتولاسیون هرچند که برای نسل جوان ما خیلی شناخته شده نیست اما برای نیاکان نسل فعلی یکی از تلخ‌ترین کلماتی بوده است که در خاطره آنان باقی است و برای نسل میانسال ما یادآور سلطه بیگانگان و بویژه آمریکا در این کشور است.نیاکان ما از دوران فتحعلیشاه که با شکست نظامی ننگین از روسیه با قرارداد ذلت‌بار ترکمنچای، کاپیتولاسیون را تجربه کردند دریافتند که سلطه بیگانه تا چه اندازه سخت و اندوهبار...
کاپیتولاسیون عبارت است از معاهده‌ای که به موجب آن بیگانگان حق اقامت در کشور دیگری را برای خود تحصیل می‌کنند و از برخی حقوق و مزایای "اختصاصی " بهره‌مند می‌شوند. در ایران این موضوع برای اولین بار در عصر صفوی مطرح شد، ولی هیچ وقت تحقق نیافت. در دوره قاجار و در پی شکست ایران در جنگ با روسیه قرارداد ترکمانچای به ایران تحمیل شد. در این قرارداد و به موجب فصول 7 و 8 آن، قانون مصونیت قضایی مستشاران روسی به...
تصویب ماده واحده الحاقی به کنوانسیون وین در 1343 ش مانند بسیاری از رخدادهای تاریخی دارای پیچیدگی‌ها و ابهاماتی است و از همان آغاز، موافقین و مخالفینی داشته و سؤالهای متعددی به وجود آورده است.مهمترین سئوالها عبارتند از: کاپیتولاسیون در ایران و سایر مناطق از چه زمانی برقرار شد؟ الزام و ضرورت برقراری کاپیتولاسیون چه بود؟ معنی کاپیتولاسیون و معادل فارسی آن چیست؟ تبعات منفی و...
حق قضاوت کنسولی اگرچه نوعی امتیاز سیاسی مرسوم بین دولتهای ماقبل قرن بیستم بود، اما تصویب آن در سال ۱۳۴۳ توسط دولت و مجلس ایران خبر از یک واپسگرایی غیرقابل قبول داشت. درحالی‌که رضاشاه پس از به‌سلطنت‌رسیدن موضع نسبتا محکمی در قبال کاپیتولاسیون گرفت، فرزندش برای گرفتن یک وام تسلیحاتی حاضر به احیاء کاپیتولاسیون گردید و در این راه از برکنارکردن نخست‌وزیران غیرفعال هم ابائی نداشت! رای موافق مجلس...
گفتگو با دکتر علی بیگدلی حقوق دان و استاد دانشگاه * با تشکر از اینکه وقت خود را در اختیار ما قرار دادید. همانطور که می‌دانید هدف اصلی گفت‌وگوی حاضر آن است که دربارة کاپیتولاسیون به بحث و تبادل نظر بپردازیم. سوال خود را این‌طور آغاز می‌کنم که کاپیتولاسیون با این تعریفی که امروزه از آن وجود دارد، در واقع در قرن بیستم مطرح شد، اما سابقة این موضوع به گذشته‌های خیلی دور بازمی‌گردد. در ابتدا خواهش...
سخنرانی دکتر گودرز افتخار جهرمی استاد دانشگاه شهید بهشتی بسم‌الله الرحمن‌الرحیم. کاپیتولاسیون یا قضاوت کنسولی، ابتدا به وسیله کشورهای غربی به کشورهای شرقی تحمیل شد. دولت عثمانی با این که دولت بالنسبه مقتدری بود، در برابر پیشرفتهای کشورهای غربی پذیرفت که به آنها یک نوع مصونیت بدهد. شاید اولین باری که این مصونیت‌ها و این قضاوت کنسولی اعطا شد به کشور فرانسه بود. در ایران هم ابتدا در زمان صفویه...
روابط استعماری همواره حول محور «امتیازات»، شناسایی و تحلیل شده‌اند. در میان انواع امتیازات واگذارشده به قدرتهای استعماری، کاپیتولاسیون اهمیت ویژه‌ای دارد. سلب حق قضاوت، صریح‌ترین و شفاف‌ترین اقدام استعماری است که بیانگر رویکرد استعمارگران به هویت مناطق تحت استعمار می‌باشد. ازاین‌رو، عکس‌العمل این مناطق نسبت به آن نیز گویای پویایی هویت آن‌هاست. در این نوشتار، عمل‌ها و عکس‌العمل‌ها در...
سخنرانی دکتر محمد هراتی استاد دانشگاه و از پژوهشگران مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسیبسم‌الله الرحمن‌الرحیم و به نستعین. ریشه کاپیتولاسیون در ایران، به عهدنامه ترکمانچای بر می‌گردد. آن عهدنامه، فصل جداگانه‌ای به نام «عهدنامه تجاری ترکمانچای» داشت. در فصل هشتم این عهدنامه آمده است که اگر دو نفر روس با هم نزاع کنند و منجر به قتل شود، موضوع به محاکم ایران مربوط نشده و وزیر مختار روس یا کنسول...
سخنرانی دکتر داوود هرمید‌اس باوند؛ استاد دانشگاه من فکر می‌کنم هر موضوع و هر پدیده‌ای را باید در شرایط یا اوضاع و احوال اجتماعی سیاسی تاریخی خاص خود مورد بررسی قرار داد. ممکن است یک پدیده یا یک آیین حقوقی، در شرایط خاصی به عنوان یک ضرورت و در شرایط دیگر مغایر با مصالح و منافع روز جامعه تلقی شود. در تاریخ، کاپیتولاسیون دو مرحله دارد. یکی مرحله‌ای است که امتیاز یک طرفه در زمینه‌های تجاری و...
سخنرانی آقای قاسم تبریزی؛ از پژوهشگران مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی عضو هیئت تحریریه فصلنامه مطالعات تاریخی؛ بسم‌الله الرحمن‌الرحیم. فکر می‌کنم بررسی مسأله امریکا را در ایران باید از دهه بیست شمسی شروع کرد. با عقب‌نشینی انگلستان در جنگ جهانی دوم و افزایش توازن قوا به نفع امریکا، دولت امریکا فعالیتهای سیاسی خود را آغاز کرد. احزاب و گروهها را جذب خود کرد و به نفوذ در کشورها پرداخت....
مرحوم حاج سعید امانی برادر و همرزم شهید امانی می‌گوید:«وقتی که حضرت امام برای مردم بیان کردند که برای مبارزه با رژیم باید فعالیت چشمگیری داشت اینها به این نتیجه رسیدند که یک نمونه از فعالیت بالاتر ایجاد گروه و مبارزه مسلحانه است. در بعضی موارد ـ چون در آن سنخ فکری جامعه هنوز مبارزه مسلحانه اعتبار لازم را نداشت ـ بعضی به شهید حاج صادق اشکال می‌گرفتند که چرا اقدام مسلحانه کرده است و ما جواب...
کاپیتولاسیون تلفظ فرانسوی از واژه یCapitulation می باشد. این واژه دارای معانی مختلفی از جمله تسلیم شدن، سازش کردن، گذشت کردن، تنظیم کردن قرارداد یا مشخص کردن عناوین و شرایط یک عهدنامه است. در رم باستان کاپیتولاسیون به سوگندنامه امپراتوران گفته می شد. این لغت در اصطلاح امروزی به عهدنامه یا قراردادی اطلاق می شود که میان کنسول ها و نمایندگان دولت بیگانه در کشور میزبان، منعقد می شود تا به موجب آن،...
جنگ دوم جهانی از ابتدا با آثار ویرانگر و مخربی در داخل کشور همراه بود. تورم، افزایش قیمتها، تشکیل بازار سیاه، کمبود خوار و بار ، احتکار و قحطی که نتیجه مستقیم حضور ارتش‌های بیگانه بود، موجبات نارضائی شدید مردم را فراهم ساخته بود. از طرفی به همین دلائل نفرت گسترده‌ای از انگلیس و روسیه به عنوان عوامل اصلی این نابسامانیها در جامعه وجود داشت. جامعه از یکسو نیازمند رسیدگی به اوضاع وخیم اقتصادی و بهبود...
سید محمدکاظم قریشی که از طرفداران سرسخت خمینی است در روز 5/11/43 مصادف با 21 ماه مبارک رمضان روی منبر برخلاف مصالح کشور و اعتراض به قوانین مجلس شورای ملی (مصونیت مستشاران امریکایی) به ایراد سخنرانیهای تحریکآمیز مبادرت و مردم را به دعای به خمینی وادار نموده است. این بخشی از گزارش ساواک استان مرکزی است که برای رئیس ساواک کل کشور تهیه و با «محرز دانستن» وقوع جرم که از آن به «اقدام بر علیه مصالح کشور» تعبیر...
در بحبوحه ضرباتی که در بهار و تابستان 1355، چریک‌های فدایی را به مرز نیستی کشاند و عناصر فعالی از سازمان مجاهدین خلق نیز کشته و یا دستگیر شدند، رهبری سازمان تصمیم گرفت به یک عمل چشمگیر و مؤثر نظامی دست بزند.تحلیل بر این مبنا قرار داشت که پس از ضربات شدید وارد بر مجاهدین خلق و چریک‌های فدایی، می‌باید ـ اولاً ـ به نحوی ابراز و اعلام موجودیت مؤثر کرد و ـ ثانیاً ـ رژیم را در رویارویی پیچیده‌ای با حرکت...
خیلی محرمانه 7 سپتامبر 1978 ـ 16 شهریور 1357از: سفارت آمریکا، تهران ـ 08546 به: وزارت خارجه، واشنگتن دی. سیموضوع: وقایع تروریستی، بر توجه مجدد به جامعه خارجیان دارد1ـ خلاصه‌ـ چریکهایفدایی خلق مسئولیت حمله به پاسگاه پلیس در اولین ساعات صبح روز 6 سپتامبر را بعهده گرفته‌اند. بعد از ظهر همان روز در قسمت‌‌های مختلف شهر بمب‌هایدستی به طرف اتوبوس‌های حامل تکنسین‌هایانگلیسی پرتاب شد. در حال حاضر به...
شماره : 29786/322استقلال قضایی؟تاریخ : 1/9/42 موضوع : لایحه مصونیت مستشاران نظامی آمریکا بهطوری که آن ساواک تاکنون از طریق جراید و رادیو اطلاع یافتهاند اخیراً از طرف مجلس شورای ملی لایحهای تحت عنوان مصونیت مستشاران نظامی آمریکا به تصویب رسید. انعکاس اقدام مزبور در بین مردم موجب سوء تعبیراتی گردید و بهانة تازهای هم برای تبلیغات منفی به دست افراد ناراحت وابسته به احزاب و دستجات سیاسی و عدهای از روحانیون...
به: رسب 2 (ضداطلاعات) از: ساواک موضوع: مصونیت سیاسی مستشاران آمریکائی مقیم ایران برابراطلاع واصله: در سال 1964 مقامات آمریکائی جهت مستشاران نظامی خود در ایران تقاضای مصونیت سیاسی نموده و قرار بر این گردیده که جهت 87 نفر (50 نفر درجهدار و 27 نفر افسر) که طبق جدول زمانی جمع کل مستشاران نظامی در ایران میباشند در صورتی که نامبردگان حین انجام وظیفه برای ارتش شاهنشاهی مرتکب جرمی گردند موضوع رسیدگی از صلاحیت...
در تاریخ ۲۱ مهر ماه سال ۱۳۴۲ ه .ش ، دولت حسنعلی منصور لایحه مصونیت مستشاران آمریکایی را به مجلس فرستاد و مجلس آن را تصویب کرد.● متن لایحه :« ماده واحده با توجه به لایحه ی شماره ی ۱۸-۲۲۹۱-۷-۲۱۵-۲۵-۱۱-۱۳۴۲ دولت وضمائم آن در تاریخ ۲۱/۱۱/۴۲ به مجلس سنا تقدیم شد. به دولت اجازه داده می شود که رئیس و اعضای هیئت های مستشاری نظامی ایالات متحده را در ایران که به موجب موافقت نامه های مربوط در استخدام دولت شاهنشاهی...
خیلی محرمانه ـ غیرقابل رؤیت برای بیگانگانشماره گزارش: 78 0530 846 6 14 نوامبر 1978 ـ 23 آبان 1357از: دفتر وابسته دفاعی، تهران به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی.عنوان: مشاهدات افسر رابط مستشاری نیروی دریایی و AAIRA از وضعیت ایران16ـ خلاصه: (بدون طبقه‌بندی) این گزارش حاوی اطلاعاتی راجع به موقعیت کنونی ایران می‌باشد.17 تا 21 حذف شده است.22ـ جزییات: (خیلی محرمانه ـ غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)افسر رابط...
16 می 1979- 26 اردیبهشت 1358از: نماینده ارشد دفاعی آمریکا ـ سرهنگ موریس تی. وارنربه: معاون تسلیحاتی وزارت دفاع ملی ایران ـ سرهنگ کامکار[موضوع]: نامه هیأت مستشاری نظامی آمریکا به معاون وزارت دفاع ایرانپیام زیر از طرف سپهبد گریوز در پاسخ به نامه مورخ 7 می 1979 شما به شماره 88-96-01-1401/303 دریافت شده است که عیناً تکرار می‌گردد.شروع: سرهنگ کامکار عزیزنامه درخواست شما برای تحویل هشت هواپیمای آر.اف-4 ای از سوی آمریکا، که...
امام خمینی(س) در 4 آبان 1343 علیه کاپیتولاسیون اعتراض و افشاگری کردند. به این مناسبت عناوین برخی کتاب هایی که در سال های اخیر با موضوع کاپیتولاسیون نگارش یافته اند، معرفی و محتوای مختصری از آن ها ارایه می شود.نخستین کتاب در این زمینه «کاپیتولاسیون در تاریخ ایران» اثر محمدعلی چلونگر است که در سال 1382 از سوی نشر مرکز در قطع رقعی و 220 صفحه منتشر شده است. در این کتاب به سیر تاریخی حق قضاوت کنسولی...
