درباره ما
مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی در سال 1367 به منظور پاسخ گویی به انبوه پرسشها درباره علل وقوع انقلاب اسلامی و زوایای پنهان تاریخ معاصر، توسط جمعی از علاقه مندان بنیان نهاده شد.
مؤسسه بر این باور بود که باید پیش از آن که «غبار زمانه» بر رویداد ها فرو نشیند و آن را از ذهن و ضمیر تاریخ بزداید به ثبت و ضبط آن همت گماشت و به آیندگان سپرد. از این رو «کودتای نوژه» به عنوان اولین کتاب پژوهشی انتشار یافت. کودتای نافرجامی که قرار بود از پایگاه هوایی شهید نوژه در همدان نقطه پایانی در برابر انقلاب اسلامی قرار دهد، ولی در نطفه مدفون شد. این اثر شناساننده یکی از طرحهایی است که دشمنان برای انهدام نظام جمهوری اسلامی تدارک دیده بودند.
موسسه همچنین اعتقاد داشت که به رغم نظر مسلط در تاریخنگاری، میتوان با پژوهش در انبوه اسناد به دست آمده از «درباریان» و دیگر دستگاه های رژیم منقرض شده، علل واقعی برآمدن و فرو افتادن سلسله پهلوی و طلوع انقلاب اسلامی را تبیین کرد.
برای تحقق این منظور دستیابی به اسناد ساواک میتوانست بسیاری از راز و رمزها را بگشاید. از این رو موسسه کوشید تا با مراکز اسنادی حافظ اسناد طبقه بندی شده رژیم پهلوی، تعامل جدی آغاز کند. .این تعامل که آثار مبارکی در پی داشت به انتشار کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» انجامید.
این کتاب که به واسطه خاطرات ارتشبد فردوست نزدیکترین دوست «شاه» حاوی اطلاعاتی دقیق از ساز و کار رژیم پهلوی بود به انضمام بهره گیری از اسناد طبقه بندی شده که اولین بار انتشار مییافت، توانست تاثیر عمیقی در روند تاریخنگاری معاصر بر جای گذارد. تا کنون شانزده چاپ در بیش از 150 هزار نسخه از آن منتشر شده است.
تاریخنگاری یک عصر، در بر دارنده مولفه های مختلفی است که مجموعا میبایست تصویری نسبتاً کامل و قابل درک از رویداد های آن دوره ارائه کند. بی گمان تاریخنگاری عصر پهلوی نمیتوانست از تاریخ تکاپوهای افراد و سازمانهای سیاسی بینیاز باشد. بنابراین انتشار دو کتاب «سیاست و سازمان حزب توده» و «خاطرات ایرج اسکندری» که مدت زمانی دبیر اول حزب توده بود توانست وجه دیگری از تاریخ دوران پهلوی را آشکار سازد.
بیتردید یکی از مهم ترین مقاطع دوران پهلوی، سال های منتهی به ملی شدن صنعت نفت است. هر چند در این زمینه پژوهشهای بسیاری انجام شده ولی بهره گیری توامان از اسناد شخصی و اسناد طبقه بندی شده دولتی میتوانست به یکی از بدیعترین تتبعات در این حوزه بیانجامد. در همین راستا «زندگی نامه سیاسی دکتر مظفر بقایی» آغازگر حرکتی بدیع و پردامنه بود که به تحقق پیوست.
یکی دیگر از فرازهای تاریخی عصر پهلوی نقش نهادهایی است که به موازات قدرت سیاسی به فعالیت در عرصههای آشکار و پنهان می پرداختند. محافلی همچون فراماسونری، با پیشینه ای بیش از یک قرن در عرصه سیاسی ایران ایفاگر چه نقشی بودند ؟ این پرسشی است که کوشش به عمل آمده تا در کتاب «اسناد فراماسونری در ایران» به مدد کاوش در اسناد و گزارشهای ساواک پاسخ روشنی برای آن جستجو شود.
بقا و دوام رژیم پهلوی پیش و بیش از آن که مرهون موسسات و دستگاه «دیوانی» بوده باشد، مرهون کسانی بود که همواره سلطنت را از خطر زوال میرهانیدند و یکی از موثرترین این اشخاص، بلا تردید «اسدالله علم» مشیر و مشار محمدرضا پهلوی بود. در کتاب «اسدالله علم و سلطنت محمد رضا پهلوی» سعی شده عوامل مقوم سلطنت به خوبی تبیین گردد.
تاریخ معاصر ایران را خصوصا به واسطه برخورداری از امتیاز «ژئوپلیتیکی» نمیتوان بدون ارتباط با تحولات جهانی و کانونهای متنقذ و قدرتمند تحلیل کرد. در کتاب «زرسالاران یهودی و پارسی، استعمار بریتانیا و ایران» که تاکنون پنج مجلد آن انتشار یافته سعی شده است که رخدادهای ایران را در متن تحولات جهانی خصوصاً در دو قرن گذشته مورد ملاحظه قرار دهد و نقش و تاثیر هر یک از این کانونها را در تحولات پس از مشروطیت آشکار سازد.
اما به راستی، چرا رژیم مستبد و دیکتاتور پهلوی که از حمایت خارجی نیز بهره مند بود ناگهان مثل برف ذوب شد؟ این پرسشی است که بخشی از پاسخ آن را می توان در کتاب «حزب رستاخیز، اشتباه بزرگ» و بخش دیگر را در کتاب «ایران در دو دهه واپسین حکومت پهلوی» یافت. حزب رستاخیز که شاه خود آن را «اشتباه بزرگ» خواند، روند فروپاشی حکومت پهلوی را سرعت بخشید.
تاریخ سیاسی کهگیلویه، خاطرات سیاسی حجت الاسلام ریشهری و نظریه توطئه و صعود سلطنت پهلوی و تاریخ نگاری جدید در ایران از دیگر آثار منتشر شده است که محققین ارجمند با آن آشنا هستند.
اما آیا ساواک که یکی از خشنترین و قدرتمندترین سازمانهای مخفی و جاسوسی دوران معاصر بود نمی توانست مانعی برای اضمحلال رژیم ایجاد کند ؟ این سوالی است که باید پاسخ آن را در کتاب کارنامه ساواک که در دست تالیف است جستجو کرد.
پروژه روزشمار دوره رضاخان با تکیه بر مجموعه ای از اسناد بینظیر و نو یافته با شماری فزون بر دویست هزار سند در بیش از ده جلد آغاز به کار نموده است، انتظار می رود این اثر تحولی در تاریخ نگاری دوره تاریک پهلوی اول را باعث شود.
به مناسبت گذشت یک قرن از انقلاب مشروطیت دو کتاب «بحران مشروطیت در ایران» و «ایران؛ از سقوط مشروطه تا کودتای سوم اسفند» انتشار یافته است.
در عرصه انتشار نشریه منظم، فصلنامه مطالعات تاریخی که اولین شماره آن در زمستان 1382 انتشار یافت، به موضوعات تاریخ معاصر ایران میپردازد که با اتکا به اسناد منتشر نشده میکوشد دریچهای نو به روی پژوهشگران بگشاید.
انتشار مجموعة 3 جلدی «سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام»، در عرصه مطالعات تاریخ معاصر و بررسی مستند تاریخچه سازمانهای سیاسی و نظامی، گام نوین و بدیعی محسوب شده که با استقبال فراوان مخاطبان داخل و خارج کشورمواجه گردیده است.
موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی که آثارش همواره واکنشهای مختلفی را در محافل فرهنگی و تاریخنگاری داخل و خارج برانگیخته است، اکنون میکوشد فعالیتهایش را گستردهتر سازد تا شاید بتواند نقشی هر چند اندک در صیانت تاریخ از دست تطاول و تحریف روزگار ایفا کند.
اینک موسسه با تجدید ساختار و تکمیل کتابخانه تخصصی تاریخ و گستردهتر ساختن تعاملات خود با مراکز اسنادی همچون سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مرکز اسناد ناجا، مرکز اسناد وزارت امور خارجه، مراکز اسنادی خارج از کشور و ... از کلیه پژوهشگران در عرصه تاریخنگاری برای همکاری و پژوهش در مورد بخشهای مغفول تاریخ معاصر به گرمی استقبال میکند.
گفتنی است که این امکان برای موسسه فراهم آمده است تا مجموعه اسناد و انتشارات خود و سایر مراکز تحقیقاتی را در بایگانی رایانهای قرار دهد. این بانک اطلاعات با تهیه برنامه پیش رفته نرمافزاری با قابلیت جستجو و تهیه لوحهای فشرده، در اختیار موسسات تحقیقاتی و پژوهشگران و علاقه مندان قرار خواهد گرفت.
این باور که گشودن درهای گنجینه اسنادی کشور و رواج تاریخ نگاری مستند مجالی برای تفسیرها و تحلیلهای نادرست و بی اعتبار باقی نخواهد گذاشت، ما را در پیمودن این مسیر مصممتر ساخته و در آینده نیز آن را پی خواهیم گرفت.