مطبوعات در عصر پهلوی
اشاره
«سانسور مطبوعات» یکی از روش های حکومت پهلوی برای سرکوب صداهای مخالف بوده است. با این حال این پدیده در سه مقطع قابل بررسی است: مقطع شهریور ۱۳۲۰ تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که مطبوعات در صورت عدم تعرض به سیاست‌های متفقین نسبتا آزاد بودند. مقطع ۱۰ ساله ۱۳۳۲ تا ۱۳۴۲ که نظارت و کنترل مطبوعات با ظهور ساواک بیشتر شد، و مقطع ۱۳۴۲ تا پیروزی انقلاب، که عرصه مطبوعات صرفاً شاهد تک‌صدایی به سود شاه و سلطنت بوده است.
«گذرستان» حاضر به بررسی موضوع سانسور مطبوعات در عصر پهلوی اول و دوم پرداخته است.
در پی اعتراض سفارت آمریکا در تهران به خاطر انتشار اخبار و تصاویر جنایات هولناک نظامیان آمریکایی در ویتنام در مطبوعات ایران ، تعدادی از مجلات کشور به اصرار سفارت آمریکا و به دستور ساواک توقیف شدند تاریخ ایران دوره قاجار و پهلوی شاهد دخالت‌های بیگانگان در امور داخلی مملکت بوده است. سفارتخانه‌های خارجی در ریز مسایل کشور امر و نهی می‌کردند و به دلیل استبداد و خودکامگی ضعف نفس و وابستگی و...
: انقلاب اسـلامی ایـران پدیـده اعجاب‌انگیز قرن بیستم است.موجی که این خیزش عظیم مردمی در سال 1357 در دنیا به راه انداخت چـنان غافلگیرانه بود که بسیاری از قواعد سیاسی حاکم بر روابط بین الملل را دستخوش تـغییر کرد و تصویری را که مـطبوعات و رسـانه‌های غرب بویژه آمریکا از ایران در اذهان ملتهایشان ساخته بودند فرو ریخت.در ادبیات سیاسی آنها پدیده انقلاب اسلامی...
مشروطه اوّل هنوز یک ماه از اعلان مشروطیت نگذشته بود که اولین روزنامه چهار صفحه‌ای و به قطع کوچک بنام «صبح صادق» تحت مدیریت مؤیدالممالک در تهران انتشار یافت. اداره این روزنامه در خیابان لاله‌زار بود و روزانه در حدود دویست تا سیصد نسخه تیراژ داشت، و هر نسخه دو شاهی به فروش می‌رفت. در آن موقع دوازده تا سیزده سال داشتم و کار روزنامه‌فروشی من با انتشار این روزنامه آغاز گردید. آن روزها در...
اولین شوکی که در تاریخ بر مطبوعات ایران وارد شد، توقیف نشریه‌ای بود که تنها یک روز از انتشار آن می‌گذشت. روز 9 محرم سال 1293 نشریه «میهن» در اولین و آخرین شماره‌اش به دلیل آنکه منافی خواست و دیدگاه ناصرالدین شاه بود، توقیف و نسخه‌های آن جمع‌آوری شد. اولین مقررات رسمی برای سانسور در مطبوعات ایران نیز در دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار وضع شد. در ربیع‌الثانی 1302 (1884 میلادی) به دستور...
کودتای سوم اسفند 1299 که به حمایت و دستیاری بیگانگان شکل گرفت نقطه آغاز دورهای بود که تا شهریور 1320 ادامه یافت؛ این دوره را می‌توان عصر رضاخان دانست. اصلی‌ترین خصیصه این عصر، نوعی استبداد و دیکتاتوری است که نه در ادوار سابق تاریخ ایران و نه پس از آن نمی‌توان به شدت و گستردگی آن دورهای را سراغ کرد. زیرا دیکتاتور تنها به تسلط بر دستگاه سیاسی و نظامی بسنده نکرد، بلکه کوشید تا فکر، فرهنگ...
مبارزه مطبوعاتی شدید، که با گام‌های بسیار حساب شده صورت گرفت و در ابتدا خواهان بازنگری در قرارداد دارسی و سپس لغو آن بود، نشان می‌دهد که لغو امتیاز دارسی یک روند کاملاً مهندسی‌شده از سوی انگلیسی‌ها بود. هارت ( وزیر مختار آمریکا در ایران ) گزارش می‌دهد: مبارزه مطبوعات بر ضد این شرکت بسیار بی‌رحمانه‌تر از همه مبارزاتی بوده که بر ضد امتیازات خارجی دیگر صورت گرفته است. ولی...
از سال 1216 هـ . ش که نخستین روزنامة فارسی زبان در ایران به نام کاغذ اخبار از سوی میرزا صالح شیرازی منتشر شد تا انقلاب مشروطه (1285 هـ . ش) دوره تأسیس و تکوین مطبوعات ایران است. در این دوره شمار نشریات و روزنامه‌ها کم‌کم افزایش یافت و به موازات گسترش فعالیت مطبوعاتی، دولت درصدد کنترل مطبوعات برآمد و بدین ترتیب نهاد سانسور شکل گرفت. از انقلاب مشروطه تا تثبیت قدرت رضاشاه فعالیت‌های مطبوعاتی ایران...
در تاریخ 5 محرم الحرام سال 1326 قمری مطابق با هجدهم بهمن ماه 1286 شمسی در تاریخ مطبوعات و چاپ و نشر روز بسیار مهمی است. در این روز نخستین منتخبان مردم ایران نخستین قانون مطبوعات را تصویب کردند. این نخستین قانون رسمی در مورد چاپ و نشر و یکی از معدود مصوبات مجلس اول مشروطه است. از ورود نخستین دستگاه چاپ و چاپ نخستین روزنامه در ایران تا تصویب نخستین قانون مطبوعات راهی شصت هفتاد ساله طی شد. نخستین...
«لتجدن اشدّ الناس عداوة للذین آمنوا الیهود والذین اشرکوا«[1] با تشکیل کشور اسرائیل در سال 1948 به دستور سازمان ملل و شورای امنیت و اعمال نفوذ کشورهای استعماری امریکا و انگلیس، منطقه خاورمیانه وارد عرصه خطرناکی شده است. با تشکیل این غده سرطانی در قلب کشورهای اسلامی خواب خوش و آرام از مردم منطقه سلب شده و صهیونیزم جهانی چنگال خون‌ریز خود را در قلب زنان و کودکان و مردان و جوانان...
پس از شهریور 1320 و فضای غیر قابل کنترل سیاسی و رهاشدگی پس از یک دورة دیکتاتوری 20 ساله، تعداد نشریات و احزاب سیاسی با سرعت فوق‌العاده‌ای رو به افزایش گذاشت. تنها ظرف سه ماه پس از شهریور بیست قریب سیصد مجوز انتشار روزنامه و مجله صادر گردید و در مدت زمان کوتاهی تعداد مطبوعات ایران به رغم محدودیت امکانات چاپ و نشر و درصد گستردة بیسوادی در کشور، به بیش از هزار عنوان رسید. طبق کتاب «فهرست...
بیشتر مطبوعات مذهبى ایران به دست تحصیل کردگان حوزه و عالمان دین منتشر شده است. از کهن ترین آنها مى توان عروةالوثقى را نام برد که در سال 1301 هـ.ق. در پاریس به چاپ مى رسید. نشریه هاى یاد شده برابر نیاز زمان و مکان و رشد و توسعه افکار عمومى جامعه و پیدایش نهضتهاى اجتماعى گزاره هاى گوناگونى را در باب مناقشه هاى دینى سیاسى و اجتماعى در بر مى گرفت و پاره اى از آنها به دلیل استوارى جُستارها و زیر بناى منطقى...
روز 12 اسفند 1299 نه روز پس از کودتای رضاخان ، دولت سیدضیاءالدین طباطبایی به روزنامه «ایران» اجازه انتشار داد. روزنامه ایران تنها روزنامه ای بود که پس از کودتای رضاخان اجازه فعالیت یافت . فرمان تعطیل شدن همه مطبوعات در فردای کودتای رضاخان به موجب ماده چهارم اعلامیه وی موسوم به «حکم می کنم» منتشر شد . در این ماده از فرمان 9 ماده ای که امضای «رئیس دیویزیون قزاق ، اعلیحضرت اقدس شهریاری و...
مطبوعات به‌عنوان ابزاری آگاهی‌دهنده و جهت بخش به افکار عمومی نقش غیرقابل انکاری در حرکت جوامع امروزی داشته‌اند. در ایران نیز تا به امروز این نقش با فراز و فرود تداوم یافته است. در دوره مورد مطالعه ما در این مبحث 1304 ـ 1302 ه ش مقارن با نخست‌وزیری سردار سپه و گذار به سوی کسب سلطنت، مطبوعات در کنار جهت‌دهی به افکار عموم مردم، مشمول سیاست‌های سرکوبگرانه رضاخان شدند، این مقاله کوششی است...
ازهنگامى که میرزا صالح شیرازى در سال 1215 ش نخستین روزنامه ایرانى را با عنوان «اخبار وقایع دارالخلافه تهران» منتشر نمود، صفحات و اوراق مطبوعات ایرانى مملو از حوادث و مطالب تلخ و شیرین، مترقى و مرتجع، دینى و ضد دینى، ارزشى و ضد ارزشى، اخلاقى و ضد اخلاقى، انقلابى و ضد انقلابى بوده است. مطبوعات و روزنامه‌ها به عنوان ابزار حکومت با همزاد خود یعنى اداره سانسور پا به عرصه حیات نهاد و تا...
از سال 1216 هـ . ش که نخستین روزنامة فارسی زبان در ایران به نام کاغذ اخبار از سوی میرزا صالح شیرازی منتشر شد تا انقلاب مشروطه (1285 هـ . ش) دوره تأسیس و تکوین مطبوعات ایران است. در این دوره شمار نشریات و روزنامه‌ها کم‌کم افزایش یافت و به موازات گسترش فعالیت مطبوعاتی، دولت درصدد کنترل مطبوعات برآمد و بدین ترتیب نهاد سانسور شکل گرفت. از انقلاب مشروطه تا تثبیت قدرت رضاشاه فعالیت‌های مطبوعاتی ایران...
نشست تخصصی «نقش مطبوعات در کودتای 28 مرداد 1332» روز شنبه 30 مرداد 1395 در سالن ایران شناسی کتابخانه ملی برگزار شد. در این نشست که با حضور جمعی از محققان و صاحبنظران ترتیب یافت، سه کارشناس عرصه تحولات تاریخ معاصر ایران؛ آقایان مسعود کوهستانی نژاد، کوروش نوروز مرادی و غلامرضا عزیزی راجع به نقش مطبوعات در حوادث مرداد سال 1332 به ایراد سخن پرداختند. آقای کوهستانی نژاد در این نشست با به اینکه...
محمود جعفریان قائم‌مقام حزب رستاخیز، معاون سابق رادیو تلویزیون و مدیرعامل سابق خبرگزاری پارس روز 22 اسفند 1357 همراه با 11 نفر دیگر از سران رژیم گذشته اعدام شد. روزنامه اطلاعات در دورهای که جعفریان در زندان به سر می‌برد موفق شده بود با او مصاحبه‌ای انجام دهد. جعفریان به دلیل نقشی که در اداره دو رسانه اصلی رژیم شاه یعنی خبرگزاری و رادیو تلویزیون داشت، در این مصاحبه ابعاد گسترده سانسور در...
سید فرید قاسمی در کتاب خاطرات مطبوعاتی خود به بیان خاطراتی در مورد اعمال سانسور در نشریات از سوی ساواک پرداخته است. در این خاطرات آمده است: در 14 آبان 1355 یک بار یک مثنوی از خودم در مجله اطلاعات هفتگی چاپ کردم با نام مثنوی هفتم . این شعر توقیف نشد و مجله از زیر چاپ بیرون آمد و منتشر شد . در آن زمان از طرف ساواک دو گونه فهرست ممنوعه برای مطبوعات فرستاده بودند . یکی اسامی 24 نویسنده و شاعر و مترجم و دیگری...
مرحوم پرویز ناتل‌خانلری ادیب و سیاستمدار، از سال ۱۳۲۲ تا ۱۳۵۷ مجله «سخن» را منتشر کرد. خاطرات او از سانسور رژیم شاهنشاهی و دام‌هایی که برای او چیده می‌شد، موضوع این بخش از خاطرات اوست که در مجله بخارا، سال پانزدهم، شماره ۹۴، مرداد و شهریور ۹۲ به چاپ رسیده است: «در چند ساله اخیر سلطنت محمدرضا شاه کار سانسور چنان‌که طبیعی است روز به روز بالا می‌گرفت و ساواک کم کم به صورت...
در مطبوعات ایران به: 20/ه / 4 شماره: 54294/321 از: 321 تاریخ: 26/8/46 موضوع: شایعات درباره جنگهای اسرائیل و اعراب برابر اطلاع واصله در جریان جنگهای اسرائیل و اعراب در خردادماه جاری روزنامه اطلاعات و کیهان در نظر داشتند طبق معمول ایام تعطیل روزنامه منتشر ننمایند ولی عوامل اسرائیل توسط سفارت آمریکا مبلغ یکصد و بیست میلیون ریال به این دو روزنامه پرداخت می‌کنند تا روزهای تعطیل نیز به انتشار روزنامه...
«مطبوعات رژیم شاه» عنوان کتابی است که به تازگی از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ و منتشر شده است . در این کتاب میخوانیم : رژیم پهلوی در ادبیات سیاسی و تاریخی ایران از زوایای مختلفی ارزیابی شده است، اما مهم‌ترین تحقیقات در راستای شناساندن هر چه بیشتر ماهیت این رژیم تمرکز یافته که سالیان طولانی در اوج وابستگی به قدرت‌های جهانی، به سرنوشت کشور حاکم بود. فرآیند سلطه‌ی طولانی...
روز دوشنبه 21 مهر از طرف اداره تبلیغات به وسیله رادیو دعوتی از کلیه ارباب جراید به عمل آمد که در سالن سخنرانی موزه ایران باستان جهت ترتیب توزیع پانصد تن کاغذ اجتماع نمایند. وقتی که وارد موزه شدم در حدود یکصد نفر پشت در سالن جمع شده بودند. صدای سوت و جیغ و فریاد از داخل سالن به گوش می‌رسید. قریب دو هزار نفر در سالن اجتماع کرده بودند. قبلاً آقای بشیر فرهمند طی سخنرانی کوتاهی جریان اقدامات دولت را...
محمود حکیمی نویسنده و پژوهشگر ادبی ـ تاریخی درباره تالیف کتاب «تاریخ مطبوعات ایران؛ از عصر قاجاریه تا پیروزی انقلاب اسلامی» اظهار کرد: افراد زیادی اهل کتاب هستند اما متاسفانه از وجود بسیاری از مجلات و نشریات آگاه نیستند؛ این موضوع مرا بر آن داشت تا کتابی جامع را از خاستگاه و فراز و نشیب‌های مطبوعات ایران، در اختیار علاقه‌مندان قرار دهم. وی با بیان اینکه از سال 1375 مشغول تهیه...
داود علی‌بابایی، مدیر انتشارات امید فردا، درباره کتاب‌هایی که از سوی این ناشر در بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران عرضه می‌شود به خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: این انتشارات با 84 عنوان کتاب به نمایشگاه می‌آید. کتاب‌های «پیرامون گفته‌ها و ناگفته‌ها (جامعه، مردم و مشکلات در دو دهه اخیر)»، «مطبوعات گذشته کشور با شما سخن می‌گوید» در سه جلد،...
در سالهای نیمۀ دهۀ شصت میلادی کنسول سفارت ایران در استانبول بودم و مدتی را به‌منظور انجام کاری تحقیقی مرتب به کتابخانۀ شهر می‌رفتم. در آنجا با پیرمرد سفید موی و وارسته‌ای که ایرانی نیز بوده آشنا شدم و از او خواستم کمی از گذشته‌های دور ـ و اگر به‌یاد دارد ـ از مدتی که رضاشاه به ترکیه آمده بود برایم تعریف کند. پیرمرد که روزگاری با «مستشارالدوله» سفیر کبیر ایران در ترکیه دوستی و...
انقلاب مشروطه ، بدون شک یکی از بزرگترین رخدادهای اجتماعی و سیاسی در تاریخ ایران می باشد . این جریان که تمام مسائل و اوضاع کشور را درآن زمان تحت الشعاع خود قرار داد، درحیات ادبی کشور نیز ،تأثیر و انعکاس وسیعی پیدا کرد .چه بسیارنویسندگان و شعرا که به گروه آزادی خواهان پیوستند و ازراه قلم به مبارزه ی مستقیم با دشمنان آزادی برخاستند . مسائل و مشکلاتی که درجریان مشروطه ،پدیدارشدند ، بی شمارند ....
تاریخ مطبوعات ایران در تناسب با تاریخ سیاسی و سپس تاریخ فرهنگی کشور، قابل ارزیابی است. چه بسا این تناسب در دوره پهلوی روشن‌تر از دیگر ادوار باشد; چرا که فراز و فرود امور سیاسی، چه در دوره رضاشاه و چه در زمان سلطنت پسرش، و متعاقب آن دگرگونیهای فرهنگی، به نحوی چشمگیر بود که نخستین امواج آن ابتدا به صفحات جراید می‌رسید و سپس دیگر صحنه‌های جامعه را در بر می‌گرفت. وابستگی...
دولت با انگیزه‌ها و تدابیری درصدد تحدید مطبوعات بر می‌آمد. با وجود قوانین محدود کننده مختلف، در سالهای بحرانی پس از شهریور 1320 دولت‌ها تصویب لوایح گوناگونی را به مجلس پیشنهاد کردند که منظور آن محدود‌تر شدن مطبوعات و سخت‌تر شدن فعالیت مطبوعاتی بود. از سال 1216 ش که نخستین روزنامه فارسی زبان در ایران به نام کاغذ اخبار از سوی میرزاصالح شیرازی منتشر شد تا انقلاب مشروطه (1285 ش) دوره تأسیس و...
مطبوعات در مجلس و روزنامه نگاران وکیل در مجلس شورای ملی موضوعی است که در این مقالة بلند به صورت کلی و جامع و مانع بررسی شده است. به وقایع و رخدادهای مطبوعات در صحن مجلس نکات دیگری است که نویسنده به آن پرداخته است. مطبوعات و مجلس را باید ذیل دو سرفصل بررسید. الف) مطبوعات و مجلس شورای ملی؛ ب) مطبوعات و مجلس شورای اسلامی آنچه در پی می خوانید بخش نخست این مبحث است. قلمدارانی که در 24 دورة...
بشر در طول تاریخ جهت برقراری ارتباط با همنوعان خود و اقناع افراد و گروه های دیگر نیازمند تبادل اطلاعات با دیگران بود. این تبادل نیازمند وجود وسایل ارتباطی است تا انسان ها از افکار و ایده‌های یکدیگر آگاهی لازم را پیدا نموده و بتوانند نظرات خود را در رابطه با موضوع موردبحث به اطلاع هم برسانند. یکی از این وسایل ارتباطی که مورد استفادۀ عموم مردم قرار می‌گیرد، مطبوعات (روزنامه و مجله)...
انتشار روزنامه که از اواسط دوران قاجاریه رواج یافت، بر فضاى فکرى جامعه تأثیرات عمیقى گذاشت و سبب شد که مردم با جریانات اجتماعى و سیاسى در شهرهاى مختلف ایران و همچنین کشورهاى دیگر آشنا شوند. زنان نیز از تأثیر انتشار روزنامه‌ها بى‌نصیب نماندند.[1] آنان تا زمان مشروطه هیچ فعالیتى در امور نشر یا نوشتن مقاله در روزنامه‌ها نداشتند. تنها در برخى نشریات به ابراز نظرهایى متفرق و غیرمنسجم در مورد...
نگاه امام به مطبوعات امام تاریخ را معلم انسان می‌دانستند و سفارش می‌نمودند باید سرمشق ما باشد. چون تاریخ روشنگر نسل‌های آینده است. حتی می‌فرمودند: غربیان و در سابق انگلستان و بعد از او آمریکا و سایر کشورهای قدرتمند، دنبال این بودند که با تبلیغات دامنه‌دار خودشان، به ممالک ضعیف بباورانند که ناتوانند:1 «تمام رسانه‌ها مربی یک کشور هستند، باید تربیت کنند کشور را»2 و «روز...
ربابه معتقدی: پس از کودتای رضاخانی در ۱۲۹۹ ش، مطبوعات، باتوجه به شور و بلوای ناشی از تغییر مهره‌های حکومت و عدم حضور احمد شاه در ایران، تزلزل کابینه‌ها، تلاش سردار سپه در جذب صاحبان اندیشه و قلم و آماده‌سازی جوّ جهت بهره‌برداری سیاسی و تشکیل حکومت جدید، روزگاری مملو از هیجان و فراز و نشیب را از سر گذراندند. سیدضیاءالدین طباطبایی، مدیر روزنامه رعد، به عنوان یکی از مهره‌های...
1. سر آغاز گروهى بر این باورند که مطبوعات آزاد مى‌توانند جامعه‌اى را به سعادت و بهروزى رسانده و اسباب پیشرفت و ترقى یک کشور را فراهم سازند. سیدجمال‌الدین اسدآبادى، که از جمله اندیشمندان و مصلحان بزرگ معاصر است، چنین اندیشه‌اى دربار مطبوعات دارد. او وجود مطبوعات آزاد را یکى از علل ترقى و پیشرفت ملل اروپا به شمار آورده و مى‌گوید: «یکى از وسائلى که باعث ترقى غرب گردیده آزادى مطبوعات است....
