مقالات
روز 18 دی 1285 مظفرالدین‌شاه قاجار بر اثر بیماری در 54 سالگی درگذشت. جنازه وی در تکیه دولت به امانت گذارده شد تا طبق وصیتش به کربلاحمل شود. مظفرالدین شاه، پنجمین پادشاه سلسله‌قاجار محسوب می‌شود. وی در 5 سالگی به هنگامی که ضعیف و علیل المزاج‌تر از برادران خود بود و در نهایت بی‌میلی و در کمال ناچاری شاه به عنوان ولیعهد نایل شد. در کودکی تحت...
«شرح حال‌نویسی» یا همان نگارش زندگی‌نامه افراد، یکی از روش‌های رایج در نویسندگی است که از دیرباز مورد توجه برخی از نویسندگان قرار داشته و در آن به رویداد‌های زندگی مشاهیر دین و دانش و بزرگان ادب و سیاست پرداخته می‌شود. آثاری که امروزه در قالب کتاب یا مقاله در بزرگداشت شخصیت‌های علمی، ادبی، مذهبی و... منتشر می‌شوند، شامل شرح احوال و رخداد‌های زندگی این شخصیت‌هایند که گاهی...
جهانی که ما در آن بسر می‌بریم، چه از نظر جغرافیای سیاسی و چه مسائل تمدنی، حاصل قرن‌ها تحولات پی در پی و مستمری است که در تاریخ بشر روی داده است. هر اندازه که در تاریخ به گذشته‌های دور مراجعه کنیم، ریشه‌های دورتر جهان کنونی و هر اندازه که به تاریخ معاصر نزدیک شویم، علل بلافصل و بی‌واسطه جامعه فعلی را می‌توانیم دریابیم . جامعه صنعتی جهان معاصر حاصل دو قرن تحولات علمی، تکنیکی و اقتصادی...
با گسترش روزافزون علوم در هر یک از رشته‌ها، انتظار به وجود آمدن رشته‌های تخصصی نیز وجود دارد. علم تاریخ طی فراز و نشیبهایی که فراروی آن بود، شاهد گسترش شیوه‌های نوین تاریخ‌نگاری بود. با ایجاد مکاتب تاریخ‌نگاری و شیوه‌های علمی نگارش، و نیز از سه دهة گذشته با شکل گرفتن تاریخ شفاهی، گامی نوین در مطالعات تاریخی برداشته شد. در این شیوه، پژوهشگر از چارچوب نوشتاری خارج می‌شود و با روی...
هر چند از ایران باستان کتابی تاریخی بر جای نمانده، اما از های مورخان یونانی میتوان دریافت که سنت تاریخنویسی در میان ایرانیان نیز وجود داشته است و دست کم سالنامه‌هایی که دربردارنده فهرست رویدادها بوده‌اند، در دربارهای سلطنتی تدوین و نگهداری می‌شده‌اند. این سالنامه‌ها ادامه سنت رویدادنگاری آشوریان و بابلی‌ها بود. پس از ورود اسلام به کشورمان، سنت تاریخ‌نگاری در...
تاریخ شفاهی (Oral History) یکی از شیوه‌های جدید تحقیقات تاریخی است که در سده اخیر در سطح جهان گسترش پیدا کرده است. هر چند پیشینه تاریخی آن به علت قرابت با افسانه‌ها و روایات شفاهی که نسل به نسل میان اقوام و ملل مختلف منتقل می‌شده به چندین هزار سال قبل برمی‌گردد. به هر حال نخستین فعالیت آکادمیک در این عرصه با موضوع تاریخ سیاسی و به طور مشخص با ضبط خاطرات سیاسی روی نوار شروع شد. نخستین ابتکار در این...
امام خمینی(ره) روز 7 دی 1358 در دیدار «حامد الگار» نویسنده و متفکر مسلمان آمریکایی با ایشان به تشریح و تحلیل تاریخ ایران و مقایسه حکومت اسلامی با سایر حکومت‌ها و فلسفه انقلاب اسلامی در ایران پرداختند. بخشی از اظهارات ایشان به نقش انگلیس در رویارویی با ارزش‌های دینی در جامعه ایران و نقش خاندان پهلوی در عهده‌داری این مسئولیت اختصاص داشت. توجه خوانندگان گرامی را به این بخش از فرمایشات امام...
بهره‌گیری از خاطرات شفاهی در تاریخ‌نگاری، قدمتی به دیرینگی هستی بشر دارد. اما ابزار ثبت آن، با توجه به تحولات همه‌جانبه در زندگی بشر، تغییر اساسی یافته و امروزه، دستگاه‌های مجهز ضبط صوت و دوربینهای دیجیتالی، کار را آسان و مطمئن‌تر کرده است. آرشیو تاریخ شفاهی، با همین نام و به صورت مرکزی با برنامه و هدفهای مشخص، نخستین بار در آمریکا در سال 1948م/1327ش و در ایران طی سالهای 1360 تا 1361 در مرکز...
موضوع تاریخِ شفاهی آموزشِ تاریخ در دانشگاههای ایران، از مباحثی است که تاکنون بدان پرداخته نشده است. به طور یقین در این فرصت کوتاه نیز تنها میتوان به طرح ضرورت مسئله پرداخت و بررسی و چگونگی اجرای این موضوع را به فرصت دیگری واگذاشت. زیرا این موضوع علاوه بر نیاز به تحقیقات عمیقتر، انجام یک طرح مطالعاتی گسترده را می طلبد. از قرن هیجدهم میلادی در بسیاری از شاخههای معرفت بشری، اندیشههای جدید همراه با...
ایران عزیز دارای مرزهایی گسترده و طولانی است. این مرزها شامل مرزهای خشکی و آبی است که شکل و اندازه کنونی آنها حاصل یک دوره طولانی از تحولات تاریخی محسوب می‌شود. در طول تاریخ کهنسال این مرز و بوم همواره مردان و زنان شجاع و فداکار برای دفاع از مرزهای میهن و حفظ عزت و آزادگی و سربلندی خود و فرزندانشان کوشیده‌اند. در کنار آنان شاعران، نویسندگان و به خصوص مورخان نیز با قلم و سخن خویش عشق به میهن را در...
(گفت‌وگو با دکتر موسی نجفی) • برخی معتقدند استناد به تاریخ ـ به خصوص تاریخ اسلام ـ در جریان مباحث سیاسی روز، بسیار پرآسیب است؛ در منابع دینی و سیره ائمه کم‌تر چنین رویه‌ای را شاهد هستیم و فقها هم چندان اهل استناد تاریخی نیستند. تاریخ فقط می‌تواند فضا (هست‌ها) را روشن کند اما منتج به هیچ حکمی نمی‌شود. حکم (بایدها) را باید با استنباط و حساسیت‌های فقیهانه به دست آورد. پرسش...
تاریخ و تاریخ‌نگاری چه به صورت ثبت وقایع و حوادثی که وقایع‌نگار شاهد آن بوده یا از این و آن شنیده و چه به صورت مطالعه و بررسی حوادثی که بر پیشینیان گذشته، از دیرباز مورد توجه گروهی از علاقه‌مندان به تاریخ بوده و هست. بنابراین تاریخنویسی و وقایع‌نگاری همگام با رشد و توسعه جوامع بشری حرکت کرده است. آنچه در این راستا شایان ذکر است نحوه نگارش وقایع و حوادث توسط وقایع‌نگارانی است که گروهی...
محققان تاریخ به خوبی به ارزش و اهمیت اسناد و متون قدیمی واقف هستند . اسناد تاریخی بعنوان مستندات و مکتوبات وقایع گذشته ، بسته به نوع اطلاع رسانی و درجه اطلاعات حاوی آن ، وضعیت خاصی را پیدا می کند . بنظر می رسد در میان ذخیره آرشیوهای ملی ورسمی، اشکال مختلفی از اسناد موجود است که گاه قضاوت در مورد وضعیت و جایگاه آنها را با دشواری روبرو می سازد . برای توضیح بیشتر؛ آنچه که در وهله اول از شکل یک سند به ذهن...
مروری اجمالی بر تاریخ‌نگاری انقلاب در سه دهه اخیر، دغدغه‌ای شناخته شده را در اذهان تمامی یاران انقلاب رقم می‌زند و آن چیزی نیست جز اینکه در تاریخ معاصر، جریان نهضت‌های حق‌طلبانه و اسلامی عمدتاً توسط جریان سکولار به نگارش درآمده است. نهضت مشروطیت از بیرونی منازل علمای شاخص تهران آغاز شد و با تأیید علمای نجف قوام یافت، لیکن جریان سکولار، سوار بر امواج نیرومندی که علما و بدنه متدین جامعه...
با پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط حکومت پهلوی، تاریخ‌نگاری در ایران از لحاظ کمی وسعت یافت و از لحاظ کیفی تحولی عمیق پیدا کرد. تاریخ‌نگاری به اعتبار رابطه‌ای که همواره میان سیاست و تاریخ و بالاخص تاریخ معاصر وجود دارد، در این تحول سیاسی سخت مورد توجه قرار گرفت. با منقرض شدن سلطنت پهلوی، دوران پنجاه و هفت سالة این سلسله به صورت دوره‌ای تاریخی درآمد و در دستور کار مورخان قرار گرفت. برای تسهیل در...
مسئله پژوهش حاضر این است که چرا از میان روش‌های تاریخ‌نگاری حاکم بر حوزه‌های علوم انسانی در دو قرن پیش اروپا، مکتب آنال توانست جایگاهی استوار یافته و نزدیک به یک قرن به عنوان روش مسلط تاریخ‌نگاری فرانسه شناخته شود؟ این که مکتب آنال از چه امکانات بالقوه‌ای که پیش از آن در پژوهش‌های تاریخی غفلت شده بود، استفاده کرد و این رویکرد چه تأثیری بر میزان موفقیت آن داشت، پرسش‌هایی است که در...
ناصرالدین شاه در سال 1277قمری، مظفرالدین میرزا پسر خود را به رسم معمول قاجاریه، به تبریز فرستاد تا راه و رسم سلطنت را بیاموزد و سال بعد او را رسماً ولیعهد اعلام نمود. پیش از آن شاه چند بار ولیعهد معین کرده بود و 3 نفر از ولیعهدها در کودکی در گذشته بودند. مظفرالدین میرزا چهارمین ولیعهد ناصرالدین شاه بود. از همان تاریخ استقرار مظفرالدین میرزا در تبریز، پدرش کوشید که بهترین افراد را برای تعلیم و تربیت وی...
دکتر سید‌جلال‌الدین مدنی استاد و پژوهشگر حوزه تاریخ معاصر ایران در مصاحبه‌ای کوتاه، دیدگاه خود را درباره روند تاریخ‌نگاری مبتنی بر اسناد طی سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی بیان کرد. با هم مصاحبه را می‌خوانیم: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در میان مورخانی که راجع به تاریخچه تحولات انقلاب آثاری از خود بر جای گذارده‌اند میتوان عناصر چپ، لیبرال، فراماسون، سلطنت‌طلب و ... را...
آدمی در «حال» می‌زید و چشم به «آینده» دارد. تاریخ به «گذشته» می‌نگرد. امّا انسان و جوامع انسانی را از تاریخ‌گریزی نیست چرا که شناخت هویت و آگاهی از موقعیت و شرایطی که در آن زندگی می‌کنیم و ساختن آینده، بدان‌سان که از خطاها و اشتباهات گذشته پرهیز شود، بدون شناخت درست گذشته ناممکن است. هم از این روی، از دیرباز و در تمامی تمدن‌های بشری، انسان‌ها و جوامع گوناگون برای...
یکی از مهمترین امتیازاتی که در ابتدای قرن بیستم دولت انگلیس از قاجارها اخذ نمود، امتیاز نفت دارسی بود. امتیاز دارسی در دوران پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار توسط صدراعظم ایران یعنی امین‌السلطان واگذار شد. در واقع با این امتیاز ارزشمندترین منبع ثروت ایران در قرن بیستم در اختیار انگلستان قرار گرفت. با کشف و بهره‌برداری از نفت ایران، سیاست‌ها و برنامه‌های دولت استعماری انگلیس در قبال کشور...
