مقالات
انقلاب اسلامی ایران 29 سال پرحادثه اما موفق را پشت سر نهاده است. انقلابی باشکوه و شگفتی ساز که با وقوع آن متخصصان پدیده انقلاب، تحلیل گران سیاسی و سیاست مداران که تصور وقوع آن را نداشتند غافلگیر شدند و زمانی که آغاز شد چنان حرکتی گسترده و سراسری پدید آورد که امکان ایستادگی در مقابل آن و سرکوبی و آرام کردنش غیرقابل تصور شد و توانست در مدتی کوتاه یعنی حدود یک سال و یک ماه بر قدرتمندترین حکومت منطقه...
... امروز می‌دانیم که برنامه فرح و شیوه عمل او، در زمانی که دربار به خلاء قدرت دچار آمده و او و دوستانش دربار مدار شده بودند، با شکست روبرو شد و حتی نخست‌وزیری بختیار نیز نتوانست بر موج حادثه فائق آید. اما اگر حاصل این شیوه عمل را بخواهیم به درستی بررسی کنیم به این نتیجه می‌رسیم که مجموعة آن اقدامات به جای حفظ نظام، سقوط آن را تسریع کرد و به آن سرعت بخشید. بستن دست و پای حکومت نظامی و اساساً خنثی...
قیام 15 خرداد 1342 نقطه اوج مبارزات علما با حکومت محسوب می‌شد، اما مخالفتها به رغم سرکوب ساواک و نیروهای حکومت کماکان ادامه یافت. حکومت بر این باور بود که نهضت روحانیون سیر نزولی یافته و در پی اعتراض امام به لایحه کاپیتولاسیون، ایشان دستگیرو تبعید شدند. تصور بر این بود که حضور ایشان در ایران، حتی در زندان و تحت مراقبت ساواک و حکومت نیز می‌تواند جنبش جدیدی فراهم آورد. به همین دلیل با هماهنگی ساواک و...
ما از شرّ رضاخان و محمدرضا خلاص شدیم لکن از شرّ تربیت‌یافتگان غرب و شرق به این زودی‌ها نجات نخواهیم یافت. اینان بر پا دارندگان سلطه‌ی ابر قدرت‌ها هستند و سر سپردگانی می‌باشند که با هیچ منطقی خلع سلاح نمی‌شوند و هم اکنون با تمام ورشکستگی‌ها دست از توطئه علیه جمهوری اسلامی و شکستن این سد عظیم الهی بر نمی‌دارند.(صحیفه امام، جلد 15، ص447) *** چگونه شد که پس از 15 سال از انقلاب مشروطه،...
کودتای انگلیسی سوم حوت (اسفند) 1299 ش که منجر به قدرت گرفتن افسر ساده‌ای به نام رضاخان میر پنج شد، فصل جدیدی را در تاریخ معاصر ایران گشود و مجلس مشروطه را به صورت ابزاری در دست نظامیان بدل ساخت. به طوری که طی چندین دوره تا شهریور 1320 و اشغال نظامی ایران توسط متفقین و تبعید رضاشاه به جزیره موریس، از جنگ و جدال احزاب تندرو ومجادله نمایندگان خبری نبود و فقط بله قربان گویان و احسنت گویان به صندلیهای...
«نگاهی به کارکرد و ساختار مجلس شورای ملی در دوره پهلوی اول ( 1300 تا 1320 خورشیدی) » عنوان دومین نشست تخصصی تاریخ مجلس بود که هفته گذشته با حضور جمعی از محققان و پژوهشگران حوزه تاریخ و نیز مسؤولان کتابخانه مجلس برگزار شد. رکود بی سابقه مجلس در این نشست رئیس مرکز اسناد و کتابخانه مجلس شورای اسلامی گفت: پس از وقوع انقلاب مشروطه ما شاهد حضور فعال و مؤثر مجلس به عنوان یک رکن اساسی در تدبیر جامعه...
رضاخان که ظاهراً پس از رسوایی در ماجرای نیابت سلطنت در ماههای فوریه و مارس 1925 آبروی مجددی برای خود خریده بود در اوایل تابستان 1925 دوباره به دردسر افتاد. تسلط او بر ارتش چندان مطمئن نبود. علاوه بر این، رضا [خان] ماههای ژوئن و ژوییه 1925 را به بازدید از آذربایجان گذرانده بود. غیبت و همینطور تسلط آشکارا نامطمئن او بر ارتش دل و جرئت دوباره‌ای به مخالفانش بخشیده بود. اموری وضعیت سیاسی و ضعف روزافزون...
از کودتای انگلیسی سوم اسفند 1299 تا تشکیل مجلس موسسان و انحلال قاجاریه قریب به بیست سال طول کشید. در طول مدت مذکور، رضاخان با کمک پشتیبانان خارجی و به یاری حامیان داخلی دست به اعمال و اقدامات متعدد و گوناگونی زد و به هر حیله و حربه ای تمسک جست تا به آرزویش یعنی تاسیس سلسله ای جدید و بر سر نهادن تاج پادشاهی نائل شود. وی در این راه عموم نهضتهای ملی و یا طغیانهای جدائی طلب را سرکوب ساخت، در انتخابات...
در اوایل آوریل 1931 سفیر انلگستان، سر رابرت کلایو، محرمانه به اطلاع هارت رسانده بود که از نظر او روابط انگلستان با ایران پس از عهدشکنی پرفسور آرتور اپهام پوپ در نقل مکالمه‌ای که با جورج، پادشاه انگلستان در نمایشگاه هنر ایرانی لندن داشته، پیچیده‌تر از گذشته شده است. کلایو به هارت اطلاع می‌دهد با وجود آگاهیش از خلاصة این واقعه دیگر نمی‌تواند پذیرای پوپ باشد. روز قبل، وزیر مختار انگلستان...
روی کار آمدن رضاخان و استقبال مردم از سردار سپه، یکبار دیگر اولویت ایرانیان را معرفی کرد؛ نخست امنیت و بعد آزادی‌خواهی و مشروطه‌طلبی. سر و کله رضاخان‌‌ها هم دقیقا زمانی در تاریخ ما پیدا شده که کشور مبتلا به امراض کشنده آشوب، تجزیه و ناامنی بوده است. قزاق چکمه پوش نیز در شرایط بی ثباتی، خود را ناجی ایران و منادی امنیت خواند. زمانی که اقوام به جان هم و همه شان به جان حکومت مرکزی افتاده...
به بهانه انتشار اعلامیه رضاخان در سال 1304 رضاخان که پرچمدار اسلام‌زدایی در ایران و نابودی مظاهر دین در کشور شد در آغاز اهداف خود را اجرای عملی احکام شرع مبین اسلام و تامین رفاه عموم اعلام کرد. رضاخان پهلوی پس از مدتها تلاش درراه کسب قدرت بیشتر و موفقیت در خلع قاجار، دو روز پس از رای مجلس شورای ملی درسال 1304 واعلام انقراض قاجاروآغاز پادشاهی وی، برای تثبیت موقعیت سیاسی و سلطنت دائمی...
در بررسی تاریخ انجمنهای مخفی و سازمانهای ماسونی دوران مشروطه با سه شخصیت مواجهیم که از برخی جهات، از جمله تعلق به کسوت روحانیت، مشابهت دارند: شیخ ابراهیم زنجانی، سید اسدالله خرقانی و سید محمد کمره‌ای. این مقاله به معرفی مختصر شیخ ابراهیم زنجانی اختصاص دارد. منابع مورد استفاده‌ام، مجموعه کامل خاطرات انتشار نیافته زنجانی و دهها رساله منتشر نشده اوست که بیش از پنجهزار صفحه دستنویس را شامل...
از زمان شکل‌گیری دولت مدرن، دغدغه مهم سیاستگذاران و مدیران کشورها، حفظ یکپارچگی ملی از طرق مختلف بوده است. وحدت ملی، یکی از مهم‌ترین عوامل تضمین آرامش و حفظ و تثبیت امنیت ملی است، زیرا تجربه نشان داده در هر دوره‌ای که هویت ملی در کشوری تضعیف شده و رو به افول رفته، در سال‌های آتی بحران‌های مهمی در «امنیت ملی» به وقوع پیوسته است.اروپا از زمان پیمان «وستفالی» تا دوران جنگ جهانی به شدت درگیر مساله...
اشرف پهلوی سومین دختر رضاخان است. اولین دختر رضاخان «همدم السلطنه» نام داشت و حاصل ازدواج رضاخان با زنی به نام «صفیه» بود. صفیه خانم از اهالی همدان بود که رضاخان در اوایل انتصاب به فرماندهی آتریاد قزاق همدان، وی را صیغه نمود و پس از یک سال طلاق داد. دومین همسر رضاخان «تاج الملوک» نام داشت، وی فرزند یکی از فرماندهان ارشد قوای قزاق به نام تیمورخان آیرملو بود که در جریان انقلاب اکتبر 1917 روسیه به همراه...
دوران شانزده ساله حکومت رضا شاه (1304-1320) از بسیاری جهات از منحصر به فردترین دور‌ه‌های تاریخی ایران معاصر به شمار می‌رود. افسر قزاقی که به کمک انگلیسی‌ها کودتا نموده سپس پلکان قدرت را به سرعت طی کرده، سلسله‌ای تاسیس نمود و به عنوان پادشاه زمام کلیه امور کشور را به دست گرفت و حکومتی دیکتاتوری را پایه‌ریزی کرده دست به اقداماتی برد که ساختارهای کهن اجتماعی - سیاسی کشور را زیر و زبر کرد. اقدامات و...
واژة آرشیو، از جملة کلماتی است که در اثر مراودات ایرانیان با کشورهای اروپائی متداول شد. بنابراین آگاهی از جنبه‌های مختلف طرح آن در مطالعات آرشیوی، اهمیتی بسزا دارد. سفرنامه‌های ایرانی، از جملة منابعی است که آگاهی‌های اولیة ایرانیان را دربارة پدیده‌های نوظهور انعکاس می‌دهد. از این رو، در بررسی آرشیو نیز شایان توجه هستند. اما نکتة جالب توجه، این است که آرشیو، از نگاه سفرنامه‌نویسان...
آغاز رسمی کشف حجاب در 7 دی ماه 1314 شمسی به عنوان یک واقعه مهم در تاریخ معاصر کشور محسوب می شود. تاکنون در اندک پژوهش های انجام شده ، برخی ابعاد و زوایای این واقعه مورد بررسی قرار گرفته است، ولی درباره پیامدهای اجتماعی و به خصوص اقتصادی آن پژوهش مستقلی صورت نگرفته است. این نوشتار بر آن است که با استناد به حجم انبوه اسناد منتشر شده، این ابعاد از واقعه کشف حجاب را مورد بازکاوی قرار دهد. چنین به نظر می...
آقای صادق امانی آمد منزل ما و گفت: با اعلامیه کار درست نمی‌شود. این هنوز زمان اسدالله علم بود. صادق می‌گفت: علم را بکشیم. چند سؤال کردم و گفتم: چه می‌خواهی؟گفت: از آقا بپرسید که ما مجازیم بزنیم؟گفتم: کسی هست که بزند؟گفت: آری، هستند جوان‌هایی که این کار را بکنند.من گفتم: این تبعاتی دارد، دستگیری دارد، اعدامی دارد.باز گفتم: کسانی هستند؟گفت: آری.گفتم: "باعث امیدواری است" که البته بعداً همین جمله...
داریوش آشوری در کتاب «دانشنامه سیاسی (فرهنگ اصطلاحات و مکتب‌های سیاسی)» در تعریف و توضیح اصطلاح «انقلاب» می‌نویسد: «انقلاب در لغت به معنای درآمدن از صورتی به صورتی دیگر و دگرگون شدن است. این اصطلاح که در اصل اخترشناسی برای جنبش‌های ستارگان و خورشید به کار می‌رفت، از سده هفدهم میلادی و از زمان انقلاب مشروطیت در ایران» به استعاره برای خیزهای سیاسی و اجتماعی به کار رفته است». با این توضیح می‌توان...
در خلال سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ که فضای نسبتاً باز سیاسی در ایران ایجاد شده بود، زمینه‌ای برای فعالیت حزب توده فراهم آمد. حضور حزب توده در آن زمان تنها سیاسی نبود، بلکه به‌ویژه در عرصۀ ادبیات این حزب می‌کوشید که با پروبال دادن به نویسندگان نوخاسته و هدایت آنها به سوی ادبیات توده‌گرا، زمینۀ پیدایش رئالیسم انتقادی بومی ایران را به تأسی از رئالیسم انتقادی شوروی ایجاد نماید. امّا با پیدایش تحولات...
