رژیم پهلوی معبر یهودیان به فلسطین اشغالی

از سیاست‌های اولیه دولت اسرائیل از همان زمان تشکیل این دولت، سیاست واداشتن یهودیان سراسر ‏جهان به مهاجرت به سرزمین فلسطین بود. مقامات اسرائیلی دلیل واقعی تمایل دولت به مهاجرت یهودیان ‏را این می‌دانستند که «جمعیت اسرائیل کمتر از حد مناسب است و به وسیلة دشمنان واقعی و بالقوه ‏محاصره شده است. اسرائیل باید هر چه زودتر از جمعیت یهودی پر شود.» «بن‌گوریون» عقیده داشت که ‏هدف از مهاجرت، «نجات یهودیان از نابودی است». او همچنین دلایل امنیتی را برای مهاجرت یهودیان ‏ذکر کرد: «ما اراضی را به تصرف درآورده‌ایم؛ اما بدون اسکان یهودیان، آنها هیچ ارزش واقعی نخواهند ‏داشت، اسکان... فتح واقعی است.»(1)‏ موضوع انتقال یهودیان از مسیر ایران، داشتن روابط سیاسی با ایران را به منزلة هدف اساسی سیاستمداران ‏اسرائیلی برجسته نمود. اصولاً جوامع یهودی خارج از اسرائیل آثار مهمی بر سیاست خارجی اسرائیل دارند ‏و اسرائیل به این جوامع از جهات مختلف اتکا داشته، به دقت اوضاع و احوال این جوامع را زیرنظر دارد. ‏بن‌گوریون می‌گفت: «تنها هم‌پیمان شایان اعتماد اسرائیل، یهودیت جهانی است».‏

بخش شایان توجهی از جمعیت اسرائیل به وسیلة یهودیان مهاجر از خاورمیانه تأمین شده است. انگیزه‌های ‏مذهبی و جنبش‌های صهیونیستی، موجبات این مهاجرت‌ها را فراهم می‌نمود و اما وضعیت خاص ‏کشورهای مسقط‌الرأس نیز این انگیزه‌ها را تشدید می‌کرد. در عراق اعمال خشونت و تبعیض نسبت به ‏یهودیان از دهة سی شدت گرفته بود؛ اما بعد از تشکیل دولت اسرائیل و اعمال فشار بیشتر به آنها، فرار ‏یهودیان عراق شروع و مناسب بودن مسیر ایران موجبات گریز آنها را بیشتر فراهم کرد.(2)‏

با شروع جنگ اعراب و اسرائیل در ماه مه 1948م دولت‌های عربی از جمله عراق به طور فعال در ‏سرکوب اتباع یهودی خود شرکت نمودند؛ گرچه رسماً آنها مداخله‌ خود در فلسطین یا تحریم سازمان‌های ‏صهیونیستی را منعکس‌کننده یک سیاست ضدیهودی نمی‌دانستند، در تعقیب این سیاست صدها نفر از ‏یهودیان در عراق مورد تعقیب، دستگیری، محاکمه و مجازات (بعضاً محکوم به مرگ) قرار گرفتند یا به ‏اتهام صهیونیست بودن به زندان‌های طولانی محکوم و به اردوگاه‌ها فرستاده شدند.(3)‏

البته نباید اقدامات صهیونیست‌ها را در این زمینه نادیده گرفت. در عراق،‌ اسرائیل گروهی زیرزمینی به نام ‏نهضت مهاجرت یهودیان عراقی به اسرائیل را سازماندهی کرد. به منظور ارعاب یهودیان عراقی و ترغیب ‏آنان به خروج از آن کشور، این نهضت اقدام به یک رشته بمب‌گذاری از جمله در یک کنیسه نمود که ‏منجر به کشته شدن چند یهودی شد. برای گریز از این وضعیت، ایران به منزلة یکی از راه‌های فرار، ‏مناسب تشخیص داده شد.(4) دولت ایران، از سال 1334ش/1955م با آژانس یهود همکاری می‌کرد تا ‏زمینه و تسهیلات مناسبی برای مهاجرت یهودیان به فلسطین فراهم شود؛(5) بر این اساس به دلیل این ‏سیاست مساعد ایران و وجود جوّ رأفت، تساهل، مدارا و تحمل در مقابل یهودیان ایران، انتخاب راه ایران ‏برای یهودیان عراق اهمیت محوری پیدا کرده بود.‏ گفته می‌شود که با اعدام یک تاجر معتبر یهودی، خروج اکثریت جامعة یهودیان عراق شدت گرفت و ‏حدود 120 هزار یهودی عراقی بین سال‌های 1948 و 1952م به اسرائیل مهاجرت کردند که عمدة این ‏مهاجرت‌ها از طریق ایران صورت گرفت. در این نقل و انتقال، بخشی از این یهودیان فراری در ایران ‏ماندند و شبکة حمایت از دولت جدید یهود را تشکیل دادند.(6)‏

یهودیان ایران در ابتدا نسبت به آرزوهای صهیونیستی بی‌تفاوت بودند؛ اما بعدها در اثر فشار هم‌کیشان ‏یهودی عراقی خود به جنبش طرفداری از اسرائیل پیوستند.(7) سازمان‌های موساد و لمان، عملیات ‏اطلاعاتی علیه عراق و پشتیبانی و حمایت از خروج مخفیانة یهودیان عراق به اسرائیل را از طریق ایران ‏هماهنگی می‌کردند. ضمناً لازم است یادآوری شود که آنها مسئول جنبش مخفیانه خروج یهودیان ایران نیز ‏بودند. گفته می‌شود که دولت عراق در ماه مارس 1950م رسماً اجازة مهاجرت یهودیان را صادر نموده بود ‏که تقریباً در عرض یکی دو سال تمام جامعه یهودی عراق ناپدید شدند و بیشتر آنها در اسرائیل مستقر ‏گردیدند.(8)‏

البته مهاجرت یهودیان به اسرائیل از طریق خاک ایران تنها مختص یهودیان عراق نبود، بلکه یهودیان، از ‏سراسر خاورمیانه و حتی اروپای شرقی و اتحاد جماهیر شوروی، ایران را راه مناسبی برای مهاجرت به ‏اسرائیل تشخیص داده بودند و این امر نیز به نوبة خود به سیاست دولت ایران راجع به یهودیان مربوط ‏می‌شد که مبتنی بر تساهل و تسامح، مدارا و سیاست خشن رژیم عراق در مقابل یهودیان و نیز سیاست ‏مدارای ایران با یهودیان چشم‌گیر بود.‏

در جمع‌بندی می‌توان گفت فقدان پایگاه مردمی و عدم مشروعیت رژیم شاه و وابستگی به خارج، مقابله ‏با اعراب تندرو و ناسیونالیست‌های عرب علیه کشور و استفاده و بهره‌جویی از اسرائیل و لابی یهودی به ‏منظور نفوذ به دستگاه سیاست‌گذاری خارجی ایالات متحده برای به دست آوردن کمک‌های نظامی و ‏غیرنظامی به منظور تحقق ژاندارمی و برتری نظامی در منطقه خلیج فارس از جمله ملاحظات عمده ایران ‏در سطح خاص ملی بودند که رژیم محمدرضاشاه را واداشت تا با برقراری و تحکیم مناسبات خود با ‏اسرائیل به آنها دست یابد.‏

دربارة اسرائیل، خروج از انزوای سیاسی – امنیتی و اقتصادی، به رسمیت شناخته شدن اسرائیل به صورت ‏رسمی و دوژور از جانب ایران به منظور به دست آوردن هویت خاورمیانه‌ای و انتقال یهودیان از طریق ‏خاک ایران، دلایل عمده‌ای بودند که در سطح ملی، این کشور را وادار به تلاش برای برقراری و گسترش ‏مناسبات خود با ایران می‌نمود.‏

پی‌نوشت‌ها:‏

‏1- جان کوئیگلی، فلسطین و اسرائیل، رویارویی با عدالت، ترجمه سهیلا ناصری، تهران، دفتر مطالعات ‏سیاسی و بین‌المللی، 1372، ص 138.‏

‏2- محمدرضا ملکی، روابط راهبردی ایران و دولت یهود تا پیروزی انقلاب اسلامی، مجله سیاست ‏خارجی،‌ سال سیزدهم، ش 4، زمستان 1378، صص 1077-1076.‏

‏3- همان، ص 1077.‏

‏4- جان کوئیگلی، پیشین، صص 143-142.‏

‏5- روابط ایران و اسرائیل (1357-1327ش) به روایت اسناد نخست‌وزیری، تهران مرکز اسناد ریاست ‏جمهوری، 1377، ص 12.‏

‏6- محمدرضا ملکی، پیشین، ص 1077.‏

‎7- Amir Taheri, The Unknown life of the Shah, (Hutchinson, 1991), p. 105.‎

‏8- محمدرضا ملکی، پیشین، ص 1078.‏