مقالات
ناکامی جنبش اصلاحات در ایران عصر قاجار تا مشروطه را باید به ضعف مبانی نظری و ناهمسازی آن با ساختارهای اجتماعی ـ اقتصادی جامعه ایران و نیز عدم ظرفیت نظام استبدادی قاجار در پذیرش برنامه‌های اصلاحات درون‌ساختاری نسبت داد که سرانجام در جامعه نخبگان ایرانی بویژه آنهایی که زندگی در مغرب زمین را با فرهنگ آن تجربه کرده یا به فرهنگ تازه غربی آشنا بودند، این اندیشه را تقویت کرد که ایران...
حزب اکثریت همان حزب اعتدالی بود که بر خود نام «اجتماعیون اعتدالیون» نهاده بودند و ضمن «دستور مشروح مسلکی یا مرامنامه حزب»، علت اصلی پیوستگی و تشکیل جامعه انسانی را «فقط منافع مشترکه» دانستند و معتقد بودند، این منافع در پرتو تاریخ و فرهنگ و عقاید مشترک افراد تشکیل می‌شود. «مواد طبیعی» مهمترین عنصر تشکیل جوامع مختلف انسانی است و «اصول موضوعه» مبنای تشکیل این...
فقهای عصر مشروطه که نقش فعالی در نهضت عدالت خواهی و مقیّد کردن سلاطین به رعایت قانون داشتند، در هنگام مواجهه با موضوعات جدید سیاسی به بررسی هر یک از آنها پرداخته و مواضع متفاوتی در قبال آنها اتخاذ کردند. برخی آنها را منطبق بر موازین شرع و بعضی مخالف شرع و بدعت شمردند. برخی هم به بازسازی و منطبق ساختن آنها با موازین و احکام شرع پرداختند. نوشتار حاضر متکفل تبیین مواضع متفاوت فقها با موضوعات...
روز نهم مرداد 1288 آیت‌الله شیخ‌فضل‌الله نوری پرچمدار مشروطه مشروعه و اعلم مجتهدان زمان خود به حکم دادگاه بر بالای دار رفت. غالب تاریخ‌نویسان مشروطه، شیخ‌فضل‌الله نوری را با عنوان طرفدار استبداد معرفی کرده‌اند و در محکومیتش قلم زده‌اند اما محاکمه و اعدام این فقیه بزرگ، چهره دیگری از او در تاریخ باقی گذاشته و جوّی را که در اجتماع اواخر عمر او پیدا شد تا این اقدام را در حضور...
یکی از مهمترین اقدامات سر ادوارد گری در مورد ایران، اولتیماتوم به دولت ایران برای تأمین راههای تجاری جنوب برای بازرگانان انگلیسی بود. او بارها می‌گفت وضعیت جنوب ایران به گونه‌ای است که آسیب‌های جدی به تجار بریتانیایی وارد می‌آید. حال در پرتو آمار و ارقام ادعاهای وزیر خارجه انگلستان را محک می‌زنیم. علی‌رغم ادعاهای سر ادوارد گری، درست در دوران بحران مشروطیت اول در ایران تجارت...
محمد رضا پهلوی در دهه نخست سلطنت، در فرصتهای مختلف از دموکراسی غربی ستایش می‌کرد. برداشت وی از دموکراسی همان شیوه معمول مدیریت سیاسی در جهان غرب بود.(1) همین رویکرد طی دهۀ دوم سلطنت نیز در سخنان شاه دیده می‌شد. شاه در دهه دوم سلطنت، هر چه از معیارهای نظام دموکراتیک و مشروطیت فاصله می‌گرفت، در ظاهر، همچنان به تمجید دموکراسی غربی می‌پرداخت. این رویه حداقل تا اواسط دهه 1340 ادامه یافت. طی...
سید ضیاء که بعدها به " سید نعنا " معروف شد، در تابستان 1268 ه. ش در شیراز به دنیا آمد. (1) پدر وی، " سید علی آقا یزدی " در جریان جنبش مشروطه به صف هواداران مشروطه پیوست و در زمان محمدعلی شاه قاجار و استبداد صغیر، به شهر ساری تبعید گردید. خود سید ضیاء، بسیار تندروتر از پدر بود و در پیگیری اهداف مشروطه‌خواهان، با جدیت تمام عمل می‌کرد. او از نخستین کسانی بوده که به خانه مرتجعین و مخالفان...
بر خلاف برخی از تمدن ها که همواره سعی داشته اند با دیوار خود را از دنیای پیرامونی جداسازند تمدن ایرانی که پیشینه ای چندهزار ساله دارد همواره در داد و ستد با فرهنگ های پیرامونی بوده است. فراز و نشیب های تاریخی هزاره گذشته ، فرهنگ ایرانی را به نحوی فرهنگی تعاملی ساخته که به راحتی با سایر فرهنگ ها به تبادل ارزش ها پرداخته و در تمام این هزاره ها نقش رابطه و واسطه فعال بین فرهنگی را بر عهده داشته است....
بهترین میزان و معیار برای سنجش مشروطه ایران فعالیت احزاب سیاسی است. حزب چیست؟ معمولاً وقتی گروهی از افراد جامعه که، الف: به برخی اصول و هدف‌های مشترک ایمان دارند، ب: از طرق مختلف با هم ارتباط مستمر دارند، ج: و برای رسیدن به اهداف و اجرای اصول مورد نظر خود می‌خواهند قدرت سیاسی را به دست گیرند، به این گروه، حزب می‌گویند. هر حزب دارای مرامنامه و اساسنامه است. احزاب، ملی، دینی، فرقه‌ای،...
یکسال پس از فتح تهران، اوضاع کشور روز به روز بحرانی‌تر می‌شد، آن چیزی که به بحران‌ها دامن می‌زد اختلاف‌های شخصی بود. به همین دلیل احزاب در مقام سخن از اتحاد و اتفاق بحث می‌کردند. اعتدالی‌ها از قول «علماء فن اجتماع» بالاخص «عالم مشهور آفاق ژان ژاک روسو» حریت تام و استقلال مطلق و آزادی کامل را مربوط به دوره ابتدایی حیات بشر می‌دانستند. در آن دوره بشر «مقید به هیچ...
مقارن فتح تهران، تعارضات و رقابت‌های احزاب لیبرال و محافظه‌کار انگلیس شدت پیدا کرد. برخی از ایرانیان مقیم هندوستان پیش‌بینی می‌کردند حزب حاکم لیبرال دیر یا زود سرنگون خواهد شد. در آن زمان دولت قدرتمند آلمان، حریف انگلیسی را وادار کرده بود بر هزینه‌های نظامی خود بیفزاید. حزب لیبرال که معتقد بود دشمن اصلی آلمان است، با روسیه از در آشتی درآمده، اما از طرف دیگر بر تجهیزات جنگی خویش...
در آستانه جنگ جهانی اول اوضاع اجتماعی و سیاسی به کلی مغشوش بود، مشروطه و استبداد واژه‌هایی بودند برای پوشانیدن لباس سیاسی به اهداف شخصی. در حالی که مبرم‌ترین نیازهای کشور تأمین امنیت و تأمین حداقل معاش مردم بود، رقابت‌های احزاب شکل و رنگ سیاسی گرفته بود. در حقیقت هر کسی ساز خود را می‌زد، اعتدالی‌ها و انجمن‌هایشان راه خود می‌رفتند، دمکرات‌ها سرگرم شعارهای داغ و انقلابی...
در دوره مشروطه به دلیل برخی راهزنی‌ها و ناامنی‌ها تجار انگلیسی در این اندیشه بودند که جانب کدام دسته- طرفداران شاه یا مشروطه‌خواهان- را بگیرند تا در آینده دچار زحمت نشوند، «زیرا هنوز بعضی از اشخاص به خوبی نمی‌توانند پیش‌بینی نمایند که در آتیه موفقیت با کدام دسته و پیروزی نصیب کدامیک از طرفین می‌باشد». وقتی امین‌السلطان صدراعظم اسبق ایران می‌خواست به ایران باز گردد و...
کودتای سوم اسفند 1299 از جمله مهمترین رخدادهای تاریخ معاصر ایران است. این کودتا که درست چهارده سال پس از انقلاب مشروطه رخ داد، بنیان بسیاری از دستاوردهایی را که در مشروطه شکل گرفته بود، بر باد داد و زمینه دیکتاتوری رضاخان را فراهم آورد. معمولاً مورخین در بررسی کودتای سوم اسفند 1299 سرکرده اصلی آن یعنی رضاخان میر پنج را مورد توجه قرار می‌دهند و تحولات مربوط به این حادثه را چونان سقوط بهمنی سهمگین...
بدون تردید رهبران جامعه بهایی با تحولات معاصر ایران رابطه بسیار نزدیک و تأثیر‌گذاری داشته‌اند. از دوره ناصری بهاییان در کرمان با دراویش نعمت‌اللهی رابطه حسنه‌ای داشتند، لیکن دو مانع عمده برابر آنها قرار داشت. نخستین مانع شیخیه بودند که ریاست آنها در آن زمان برعهده حاجی محمدکریم‌خان بود و تا سال 1323 قمری حیات داشت. مانع دوم جمعی از ازلیان بودند. بهاییان آن قدر نسبت به ازلیان...
نهضت مشروطیت شاهد ظهور و سقوط سه مجلس، سه پادشاه و حدود 30 دولت بود. اگر چه این نهضت به سلسله 130 ساله قاجار و حکومت مستبدانه آنها خاتمه بخشید، ولی موفق به جلوگیری از دخالت‌های روسیه و انگلیس در ایران نشد. از این رو شناخت سیاست و اهداف بیگانگان در انقلاب مشروطه اهمیت زیادی دارد. زیرا در این مقطع حساس تاریخ معاصر ایران، دخالت و نفوذ کشورهای خارجی روند انقلاب را تغییر داد. به نحوی که شاید بتوان...
دکتر مهدی صلاح صاحب دکترای تاریخ ایران ـ عضو هیأت علمی دانشگاه‌های سیستان و بلوچستان‌ـ ارومیه ـ لرستان است. مقالات متعددی از ایشان مانند: نقش دولت صفویه در تجدید دولت ملی ـ نقش صفاریان در بازسازی موقعیت ملی ایران ـ شکنندگی آزادی در ایران و کودتای 3 اسفند به چاپ رسیده و آخرین کتاب ایشان کشف حجاب نام دارد. متن زیر سخنرانی ایشان است: بسم‌الله الرحمن الرحیم ناکامی جنبش اصلاحات در ایران عصر...
شهید بابایی در سال 1329، در قزوین دیده به جهان گشود. دورة ابتدایی و متوسطه را در همان شهر طی نمود و در سال 1348، به دانشکدة خلبانی نیروی هوایی راه یافت و پس از گذرانیدن دورة آموزش مقدماتی برای تکمیل دوره به آمریکا اعزام شد.با ورود هواپیماهای پیشرفتة اف ـ 14 به نیروی هوایی، بابایی که جزو خلبانهای تیزهوش و ماهر در پرواز با هواپیمای جنگی اف ـ 5 بود، به همراه تنی چند از خلبانان برای پرواز با هواپیمای اف ـ 14...
سید احمد کسروی ،مورخ ، زبان شناس و از رجال فکری و فرهنگی معاصر ، 8 مهر 1269 در آذربایجان متولد شد. او پس از فراگیری دروس متوسطه به تجارت و فعالیتهای آزاد روی آورد . سپس در بهمن 1307 توسط علی اکبر داور وزیر دادگستری رضاشاه ، به وزارت دادگستری آمد و مشغول به کار شد. با قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز مخالفت کرد و به پیشنهاد وزیر عدلیه رضاشاه به ریاست عدلیه خوزستان منصوب شد . کسروی در رشته های تاریخ ، لغت ، زبان...
مظفرالدین شاه، چهارمین ولیعهد ناصرالدین شاه، پنجمین فرزند ذکور او و پنجمین پادشاه سلسله‌قاجار محسوب می‌شود.1 او در 1231 ش. در اوایل سلطنت پدرش ناصرالدین شاه به دنیا آمد و مانند سه فرزند ذکور دیگر او که بلافاصله پس از تولد، به عنوان ولیعهد شاه معرفی شدند و در طفولیت در گذشتند، در 5 سالگی به ولایت عهدی برگزیده شد. 2 مظفرالدین میرزا پس از انتخاب شدن به ولیعهدی طبق رسوم قاجار که از زمان فتحعلی شاه...
