رضاخان، نظمیه و امنیه
اشاره
نظمیه، امنیه، پلیس خفیه و واژه‌های امثال آنها پوشش‌هایی بودند که استبداد رضاخانی را شکل می‌دادند. در واقع این واژه‌ها ابزارهایی برای بازداشت، شکنجه، اعدام، خفقان و سرکوب بودند. هیچ یک از اقشار مختلف مردم اعم از روحانیون، شعرا، رجال و همه کسانی که با خود‌سری‌های رضاخان مخالفت می‌کردند از گزند رفتار این کانون‌های وحشت و ارعاب در امان نبودند.
«گذرستان» حاضر با عنوان «نظمیه و امنیه» گوشه‌هایی از عملکرد پر از رعب و وحشت رضاخان در جامعه ایرانی را تشریح کرده است.
پیش از تشکیل نظمیه یا شهربانی به سبک نوین و اروپایی در روزگار ناصرالدین شاه قاجار در سال 1257 ش، نظم و امنیت شهرها به عهده داروغه بود که زیر نظر اداره‌ای به نام «دیوان بیگی» (اداره حکومتی یا فرمانداری) که در رأس آن بیگلر بیگی (فرماندار حاکم) قرار داشت انجام وظیفه می کرد و واحدهایی که در اختیار داروغه بود، محتسب، شحنه، گزمه، شبگیر، نامیده می‌شدند.1 در آن هنگام نظم و امنیت شهرها در شب...
پس از کودتای 1299ش، و آغاز زمامداری رضاشاه بنیانگذار ایران نوین، بدستور شاهنشاه، تمام مستشاران نظامی، ژاندارمری، نظمیه از ایران رفتند و این اولین و مهمترین قدمی بود که رضاشاه در راه بالا بردن حیثیت ملت ایران برداشت، به دنبال این اقدام، ارتش ایران متحدالشکل گردیده و نظمیه هم مرکزیتی یافت. در آن هنگام مرحوم سرهنگ محمد درگاهی (که بعدها بدرجه سرتیپی نائل شد) ریاست دژبانی را به عهده داشت، طبق دستور...
نظام اطلاعاتی ـ امنیتی، که پیش از آن فقط بخش کم‌اهمیتی از تشکیلات و حیطه فعالیت نظمیه و شهربانی بود، در دورة رضاشاه گسترش یافت و فعالیت و حیطه عمل آن فعالیتهای شهربانی را تحت‌الشعاع قرار داد و آن را تابعی از سیاستهای کلی عملیاتی ـ اجرایی خود ساخت. رضاشاه تصمیم گرفته بود با نظمی قبرستانی و رعب‌‌انگیز که دستگاه شهربانی و نظام اطلاعاتی ـ امنیتی آن ایجاد می‌کند و تمایلات مستبدانه او را...
آقا محمدخان با انتصاب قاسم‌خان دولّو ، اولین گام را در راه تشکیل نظمیه (شهربانی) در تاریخ معاصر ایران برداشت و میرزا شفیع مازندرانی را برای مدیریت امور غیرنظامی شهر گماشت. پس از آن، دستگاه اداری ـ دیوانی و اطلاعاتی و امنیتی به میراث رسیده از دورانهای گذشته، به تدریج در نظام جدید پذیرفته شد. از جمله، منصب کلانتر بار دیگر مورد توجه حکمرانان قاجار قرار گرفت و دامنه آن توسعه یافت. میرزا ابراهیم‌خان...
یکی از رخدادهای خواندنی تاریخ معاصر ایران ماجرای فرار سرلشکر آیرم‌خان رئیس نظمیه رضاشاه از ایران است. سرلشکر محمد‌حسین آیرم از نظامیان سفاک دوره حکومت رضاشاه در سال 1261 متولد شد. او پس از تحصیلات مقدماتی رهسپار روسیه شد و در مدرسه نظام آن کشور آموزش دید. او با درجه افسری وارد قزاقخانه شد و توانست مترجم لیاخوف فرمانده قزاقها شود. آیرم‌خان با تسلط کامل به زبان روسی به تهران بازگشت و به...
زیر پوست شهر راپورت‌های نظمیه (پلیس مخفی) شیراز منتخبی از اسناد مدارک عبدالحسین میرزا فرمانفرما از حکومت فارس است. زیر پوست شهر گزارش‌هایی از زندگی مردم شیراز است که توسط نظمیه یا پلیس مخفی شهر مدام تهیه می‌شد. این بررسی شامل یک بسیار مفصل و نیز اسناد باارزشی است که از دوران مشروطه تا پایان جنگ جهانی اول امتداد می‌یابد. اهمیت این اسناد و مدارک به این سبب است که از اوضاع اجتماعی،...
قاسم پوروالی قاسم پوروالی یا قاسم والی، فرزند علی خان در سال ۱۲۷۱ خورشیدی متولد شد وی تحصیل کرده فرانسه بود و در سال ۱۲۹۱ خورشیدی به ریاست کل نظمیه و درجه سرداری رسید و ملقب به سردار همایون گردید. ▪ کنت دمونت فورت: کنت در پی درخواست ناصر الدین شاه از دولت اطریش به عنوان کارشناس امور پلیس به امنیت شهری به ایران آمد و پس از بررسی اعلام کرد که با ۴۰۰ پلیس پیاده و ۶۰ پلیس سواره می تواند امنیت تهران را...
اندیشه تشکیل و تأسیس نظمیه (شهربانی) به شیوه کشورهای اروپایی، به زمان ناصرالدین شاه قاجار می رسد. او در دومین سفر خود به اروپا در سال 1295ق با مشاهده قوای پلیس و نظم و انضباطی که در شهرهای اروپایی برقرار بود، تصمیم گرفت در ایران نیز چنین تشکیلاتی به وجود آورد. وی پس از مراجعت از اروپا، مستشاری ایتالیایی به نام «کنت دو مونت فورت» را استخدام کرده، از اتریش با خود به ایران آورد. قبل از تأسیس نظمیه...
آقا محمدخان با انتصاب قاسم‌خان دولو، اولین گام را در راه تشکیل نظمیه (شهربانی) در تاریخ معاصر ایران برداشت و میرزا شفیع مازندرانی را برای مدیریت امور غیرنظامی شهر گماشت. پس از آن، دستگاه اداری ـ دیوانی و اطلاعاتی و امنیتی به میراث رسیده از دورانهای گذشته، به تدریج در نظام جدید پذیرفته شد. از جمله، منصب کلانتر بار دیگر مورد توجه حکمرانان قاجار قرار گرفت و دامنه آن توسعه یافت. میرزا...
در سال 1291ق دولت مرکزی جهت برقراری نظم و امنیت جامعه تصمیم به استخدام مستشاران در ادارات نظمیه گرفت. در ابتدا کشورهای فرانسه و ایتالیا مورد توجه قرار می‌گیرند، اما به دلیل اینکه آنان نمی‌خواستند در درگیریهای دو قدرت بزرگ عصر (انگلیس و روسیه) وارد شوند، از قبول این امر خودداری می‌ورزند. بدین جهت دولت ایران به آمریکا و سوئد مراجعه نموده از آمریکا مستشار عالی و از سوئد مستشار نظامی خواست....
پیدایش هر نهاد اجتماعی در تاریخ نشان از یک تحول اجتماعی و مرحله‌ای از یک نوع تکامل دانش اجتماعی بشر دارد. مطالعه سیر تحول نهادهای اجتماعی خود بخش مهمی از تاریخ بشر می‌باشد، که با آن می‌توان سیر تمدن و تحول آن را ردیابی و مطالعه کرد. تحول در نهادها و ادارات دولتی در جوامع بشری نشان از پیچیدگی زندگی بشر در طول تاریخ دارد. تشکیلات انتظامی و نهادهای امنیتی از مهمترین و ابتدائی‌ترین...
ایران در بیش از دو هزار سال قبل و در دوران سلسله هخامنشیان اولین بنیانگذار سیستم حکومتى گسترده امپراطورى مى باشد. از آنجا که هر حکومتى نیازمند به نظم و امنیت مىباشد در نتیجه کشور ما انواع سیستمهاى ایجاد نظم و امنیت را در طى تاریخ مورد آزمایش قرار داده است. اما سیستم نوین ایجاد نظم و امنیت داخلى یعنى سازمان پلیس در ایران به حدود یکصد سال پیش مربوط مىباشد. شاه قاجار ناصرالدین شاه در...
در روز یکم تیر ۱۲۹۲ نیروی پلیس ایران (نظمیه) تأسیس شد. پیش از تشکیل نظمیه یا شهربانی به سبک نوین و اروپایی در دوره ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۵۷ شمسی، نظم و امنیت شهرها به عهده داروغه بود که زیر نظر اداره‌ای به نام «دیوان بیگی» (اداره حکومتی یا فرمانداری) که در رأس آن بیگلر بیگی (فرماندار حاکم) قرار داشت، انجام وظیفه می‌‌کرد و واحدهایی که در اختیار داروغه بود، محتسب، شحنه، گزمه،...
از سال 1378 با درخواست نیروی انتظامی و تصویب مقام معظم رهبری و فرمانده کل قوا زمان برگزاری هفته نیروی انتظامی از تیرماه به مهرماه هر سال انتقال یافت. قبلاً 27 تیر به مناسبت سالروز تصویب قانون ادغام نیروی انتظامی به نام روز نیروی انتظامی و سپس هفته آخر تیرماه به نام هفته نیروی انتظامی نامگذاری شده بود و در این روز و هفته، مراسم ویژه‌ای برای بزرگداشت این نهاد انتظامی برگزار می‌گردید. ولیکن بعد...
نظم اساس و شالوده تشکیل یک اجتماع است و چنانچه نظمى وجود نداشته باشد جامعه به هرج و مرج کشیده شده و از هم گسسته خواهد شد. دستگاههاى دادگسترى و شهربانى در این رهگذر عامل کنترل اجبارى جامعه هستند؛ شهربانى یکى از سازمانهاى اجتماعى است که مرورى بر تاریخ آن به سبب اهمیتش در جامعه مفید خواهد بود. سابقة ایجاد تشکیلات نظمیه به شکل نوین (شهربانى) جهت تأمین و حفظ امنیت، به اوایل دورة ناصرى باز مى‌گردد....
: با کناره‌گیری اجباری رضاشاه از سلطنت و تبعید او از ایران در 25 شهریور 1320، سایه سنگین بیست سال حکومت وحشتِ رضاخانی که از کودتای سوم اسفند 1299 آغاز شده بود، از سر مردم ایران برداشته شد و فصل نوینی در حیات سیاسی و اجتماعی ایران آغاز گردید و متعاقب آن مطبوعات نیز پس از سالها خفقان و سانسور زائدالوصف و فقدان آزادی بیان و قلم، توانستند بار دیگر عقاید و افکار خود را آزادانه نشر دهند و حتی‌المقدور...
رضاشاه پهلوی در تاریخ معاصر ایران، از جمله اشخاصی است که دیدگاههای مختلف و بعضاً متضادی نسبت به وی و اقداماتش وجود دارد. برخی با نگاه به اقداماتی از قبیل ایجاد دولتی مدرن و تأسیس نهادهایی از قبیل آموزش‌وپرورش، دانشگاهها، بیمارستانها، فرودگاهها و ...، وی را رهبری ترقی‌خواه و مدرن می‌دانند که می‌خواست ایران را از کشوری سنتی و عقب‌مانده به کشوری پیشرفته و مدرن تبدیل کند. اما برخی دیگر...
پس از اداره تأمینات (پلیس سیاسی و آگاهی) مهم ترین ادارات شهربانی ادارات شهربانی، و در عین حال فعال ترین آنها ، «اداره زندان» بود؛ و در این میان ، قصر بزرگترین، مهیب ترین و پراهمیت ترین زندانهای تحت کنترل شهربانی محسوب می شد و نام آن لرزه بر اندام مخالفان حکومت می انداخت.کسانی که وارد این زندان می شدند سخت ترین مجازاتها در انتظارشان بود و شکنجه های روحی و جسمی سهمگینی درباره آنان اعمال می...
در جریان محاکمه پزشک احمدی، وکیل او می‌گوید: «اگر او آدم کشته باشد باید اعدام شود. بااین‌حال آیا احمدی را می‌توان قاتل محسوب کرد؟ منشأ تردید این است که قاتل کسی است که قصد قتل کند و مقصود از آن قتل را در اندیشه خود داشته باشد. احمدی نه قصد قتل کرده و نه مقصودی او را بوده است. احمدی افزار قتل بوده نه عامل آن». سپیده‌دم یکی از روزهای 1322 پزشک احمدی را با دستهای دستبند شده به میدان توپخانه...
روز اول فروردین سال 1301 خورسیدی تشکیلات جدید امنیه تحت نظر وزارت جنگ آغاز به کار کرد. امنیه واژه‌ای عربی است و از مصدر «امنیت» به معنی «در امان بودن» گرفته شده. در تشکیلات نظامی ایران، این عنوان برای سربازانی به کار می‌رفت که مأمور حفظ نظم و آرامش و امنیت در راهها و جاده‌های خارج شهر و نیز در بخش‌ها و روستاها بودند. در ابتدا نام این نیروها «ژاندارم» و نام تشکیلات...
رضاخان در طول سلطنت خود با زیرپا گذاشتن آزادی‌های تصریح شده در قانون اساسی، بساط پلیس سیاسی را در سراسر کشور گسترش داد. شهربانی، که طبق قانون ضابط دادگستری بود، به نیرومندترین ابزار در دست رضاخان برای ترور، اختناق و انواع جنایت‌ها تبدیل شد. او در ادامه با از بین بردن مخالفان خود و سرکوب نیرهای سیاسی و ترویج فرهنگ اطاعت بی‌چون و چرا، سعی کرد پایه‌های رژیم خود را مستحکم کند. رضاخان با...
میرزا محمد فرخی یزدی فرزند محمد ابراهیم درسال 1306 ه. ق (12678) در شهر یزد به دنیا آمد. او از یک خانواده فقیر برخاست و تحصیلات مقدماتی خود را در مدسه وابسته به میسیونرهای انگلیسی یزد به پایان رسانید. پانزده شانزده ساله بود که طبع ناآرامش وی را به سرودن اشعاری در سرزنش اولیای مدرسه تشویق نمود و همین امر موجب اخراجش از مدرسه گردید. چنین می نماید که وی در سنین مدرسه دارای ایمانی قوی و دینداری متعهد...
مجموعه اسناد وزارت کشور [داخله] و نخست وزیری، موجود در سازمان اسناد ملی ایران،دال برروند سریع زندان سازی درشهرهای مختلفی چون تهران، سمنان، خوی، ملایر، تبریز،اردبیل، قزوین، خوزستان، کرمان، گروس، کرمانشاه، رشت، شیراز، قم، خراسنا، ساری، دامغان و نهاوند است. به این منظور، "حکومت زمین های خالصه و اماکن مخروبه ی دولتی را در اختیار نظمیه می گذاشت تا در آن زندان بسازند.(۱) برطبق این اسناد زندان...
نظمیه چی ها ناصرالدین شاه قاجار در سفرهایی که به اروپا کرد تصمیم گرفت در ایران دست به اصلاحاتی بزند از جمله این موارد، تأسیس نظمیه یکی از آنها بود. ناصرالدین شاه در سفر دوم خود به اروپا و با مشاهده قوای پلیس و نظم و انضباطی که در شهرهای اروپا برقرار کرده بود، تصمیم گرفت در ایران نیز چنین تشکیلاتی را به وجود آورد. از این رو از دولت اتریش برای بنیان نهادن اداره پلیس تهران، به شکل نوین و اروپایی...
گاوین همبلی استاد تاریخ دانشگاه دالاس ایالت تگزاس آمریکا در نگارش کتاب تاریخ ایران دانشگاه کمبریج به اتفاق چند نویسنده دیگر مشارکت داشته است. او در خصوص خشونت در حکومت پهلوی چنین می نویسد: « در تاریخ حکومت پهلوی در ایران به سختی می توان صفحه ای سیاه تر از تعقیب و آزار عشایر توسط مزدوران جیره خوار رضا شاه یافت.» در ادامه نمونه هایی از رفتار عوامل رضا خانی در دوره پهلوی اول ذکر می شود. 1....
برنارد گوتلیب، کنسول آمریکا، در سال 1923 در گزارشی محرمانه شواهدی از وحشیگری‌های رضاخان به دست می‌دهد: «رئیس‌الوزرای فعلی، یک دهاتی بی‌سواد با خوی ددمنشانه است که با هوشمندی، قاطعیت و استحکام شخصیت ذاتی خاصش که ندرتاً در ایرانی‌ها یافت می شود، به مقام کنونی دست یافته است. مردی است با خشمی مهارنشدنی؛ او شخصاً رییس‌الوزرای سابق، قوام السلطنه، را مضروب ساخت (آن هم طبق گزارش ها در...
نظمیه یا شهربانی در زمان ناصرالدین شاه قاجار و به تقلید از سازمانهای اروپایی در ایران تأسیس شد در سفر دوم ناصرالدین شاه به اروپا، وی از پادشاه اتریش خواست که یک هیأت نظامی برای تربیت قشون به ایران اعزام کند: از میان افسرانی که پادشاه اتریش اعزام کرد، یکی به نام «کنت دومونت فورت» بود، که مأمور نظم شهر تهران و ایجاد سازمان پلیس شد و به لقب «نظم الملک» ملقب گردید. در همان آغاز کار،...
حکومت وحشت که روحانیت و عشایر را هدف گرفته بود، گریبان رجال سیاسی کشور را نیز گرفت. خبر دستگیری فیروز و عده‌ای دیگر طی تلگرام مورخ 22 ژوئن 1929 ویلیامسن (کاردار آمریکا) مخابره شد: «وزیر مالیه و برادرش، و همچنین استاندار فارس و تعداد دیگری از ژنرال‌های کشور احتمالاً همگی به اتهام خیانت به دستور شاه زندانی شدند.» ویلیامسن در گزارش مورخ 26 ژوئن 1929 این ماجرا را پی می‌گیرد:...
