راپورت‌های نظمیه شیراز در «زیر پوست شهر»

زیر پوست شهر گزارش‌هایی از زندگی مردم شیراز است که توسط نظمیه یا پلیس مخفی شهر مدام تهیه می‌شد. این بررسی شامل یک مقدمه بسیار مفصل و نیز اسناد باارزشی است که از دوران مشروطه تا پایان جنگ جهانی اول امتداد می‌یابد. اهمیت این اسناد و مدارک به این سبب است که از اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شهر و تحرکات موجود در آن را پورت می‌دهد و حاوی مطالب بسیار باارزشی در این باره است.

در قسمت آغازین کتاب، دکتر اتحادیه در مطلبی با عنوان چند نکته و اتفاقی پیدا شدن اسناد و مکاتبات عبدالحسین میرزافرمانفرما نوشته است: «اسناد و مکاتبات عبدالحسین میرزا فرمانفرما به شکل اتفاقی پیدا شدند، پس از بررسی‌های اولیه، مشخص شد که غالب اسناد شامل، عریضه، گزارش و نامه‌هایست که از حکومت‌های مختلف فرمانفرما به جای مانده است.

بخش اعظم این اسناد مربوط به محاسبات و امور مالی بود که در شرایط نامناسبی نگهداری می‌شدند که به زحمت قابل استفاده بودند. قسمت زیادی از این اسناد در اثر انواع آفات از بین رفته بودند که از بقیه اسناد جدا شدند.»

این اسناد منتخب از اسناد عبدالحسین میرزا فرمانفرما در حکومت فارس بین سال‌های 38-1335 هجری قمری می‌باشد.

این کتاب از چهار فصل با عنوان‌های زیر تشکیل شده است:

فصل اول- مقدمه

فصل دوم- ایالت فارس

فصل سوم- وقایع فارس از مشروطه تا جنگ جهانی اول

فصل چهارم- حکومت عبدالحسین میرزا فرمانفرما و گزارشات نظمیه شیراز

زیرپوست شهر، کتابی در مورد مردم شیراز از مشروطه تا پایان جنگ جهانی اول است. منبع اصلی این بررسی «راپورت‌های» از نظمیه شهر می‌باشد که درباره زندگی مردم اطلاع می‌دهد. فارس در طی دوران قاجار منطقه ناآرامی به شمار می‌آمد که اکثر ناآرامی‌ها مربوط به شرایط جغرافیایی، جغرافیای انسانی و مسائل اجتماعی این خطه می‌شد.

در این گزارشات می‌توان مطالبی درباره شرایط زنان به دست آورد که تا حدی منحصر به فرد است، چون از وضع زنان در شیراز اطلاع چندانی در دست نیست. همچنین می‌توان لیست مفصلی از مشاغل، حرف و اصناف را به دست آورد. اطلاعات محل واقعه یا جلسات گزارشات نیز در شناخت محلات شهر شیراز و جغرافیای شهری ارزنده است.

زیر پوست شهر: راپورت‌های حکومتی از شیراز به کوشش منصوره اتحادیه، سعاد پیرا، سعید روحی در 740 صفحه از سوی نشر تاریخ ایران در سال 93 منتشر شده است.

این کتاب با شماره ثبت 524478 در کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی موجود است.