رضاخان - اسلام ستیزی
اشاره
خاندان پهلوی با اراده بیگانگان شکل گرفت و نمی‌توانست خارج از اراده آنان فعالیت کند. رضاخان برآمده از تصمیم و مصالح انگلیسیها بود و اقداماتی چون حجاب ستیزی، اسلام‌ستیزی، روحانی ستیزی و سایر جنبه‌های عناد با مظاهر دینی جامعه در راستای اراده انگلیسیها بود. البته رضاخان خود نیز ذاتاً اسلام ستیز بود و این ویژگی قاعدتاً توفیق سیاست‌های انگلیسیها را در ایران افزایش می‌داد. مع‌الوصف جامعه اسلامی ایران در عصر خفقان رضاشاهی این فشارها را به مدت دو دهه تحمل کرد و در فردای سقوط وی آنچه که بیش از سایر عوامل اجتماعی جلوه کرد، گرایش مردم به دین بود.
«گذرستان» حاضر کندوکاوی پیرامون سیاست‌های اسلام ستیزانه رضاشاه در در ایران است.
: گفته می شود رضا خان با هر فعالیت یا فعالی که سعی داشت آموزه های دین مبین اسلام و مذهب جعفری را اشاعه دهد و یا به تبیین آن بپردازد، مخالفت می ورزید اگرچه در ظاهر خود را فردی دین مدار معرفی می کرد. در مراسم تاج‌گذاری و ابلاغیه ای که در روزهای اول سطنتش صادر کرد، ادعا کرد که به دنبال اجرای عملی احکام شرع‌مبین اسلام می باشد و یا در نخستین‌سال‌های رسیدن...
مسجد به معنای محل سجده و مکان پیشانی نهادن بر خاک در محضر پروردگار متعال و در اصطلاح خانهای برای سجده به درگاه خداست و فرد با سجده در برابر عظمت الهی، به جنگ با شیاطین درونی و بیرونی میرود و مسجد، مشهد خونین بهترین بندگان خداست.1 در تاریخ صدر اسلام اولین مسجد با دستور رسول اکرم (ص) و توسط مسلمین در مدینه ساخته شد. و بسیاری از کارها و اعمال سیاسی و عبادی مسلمین در آن انجام میگرفت،2 نماز یکی از...
در سال 1341 هجرى قمرى هنگامى که احمدشاه از سفر اروپا بازمى‌گشت از راه بوشهر و شیراز وارد اصفهان شد. حاج آقا نورالله به اتفاق علماى اصفهان در هزار جریب جلو باغ مسکونى حاج آقا نورالله از احمدشاه استقبال کرد. موقعى که احمدشاه از ماشین پیاده شد به احمدشاه خیرمقدم گفت. احمدشاه به منزل حاج آقا نورالله رفت و پس از صرف نهار حاج آقا نورالله را دعوت به تهران کرد. و حاج آقا دعوت را پذیرفت؛ و سپس...
* خانم عصمت‌الملوک دولتشاهی، با تشکر از شما که در این گفت‌و‌گو شرکت کرده‌اید، لطفاً در مورد سوابق خانوادگی خودتان مطالبی که به یاد دارید بیان کنید. - من در سال 1284 شمسی به دنیا آمدم. پدربزرگم ملقب به مشکوه‌الدوله از طایفه قاجار بود؛ به همین دلیل هم در دوره قاجاریه سمتهای دریاری داشت. پدرم غلامعلی میرزامجلل‌الدوله در زمان سلطنت رضاشاه رئیس تشریفات دربار بود؛ به همین دلیل الفت خاصی...
قانون متحد الشکل شدن لباس در سال 1307 ش شامل لباس روحانیون نیز می شد، و البته در قانون، مجتهدین و محدثین استثناء شده بودند. در سال 1314 ش بحث کشف حجاب در باره لباس زنان مطرح شد. رساله «اسلام خالص» توسط مبارکه ای در میان این سالها نوشته شده و در کل و با توضیحاتی موافق با قانون متحد الشکل شدن لباس است. به مناسبت در باره لباس و جنبه های دینی آن، لباس روحانیت و تاریخچه آن و لزوم اصلاح وضع با کنار زدن...
تریت (از سفارت آمریکا در تهران) در گزارش 29 مارس 1929 خود می‌نویسد: «حادثة قابل‌توجهی در طول تعطیلات نوروزی امسال اتفاق نیفتاد؛ ولی همانطور که به یاد خواهید آورد، سال گذشته در همین ایام، شاه به قم رفت و یک روحانی را به دلیل بی‌احترامی به ملکه تنبیه کرد. اما برخلاف سال گذشته این روزها فضای مهر و محبت بر کشور حاکم است. یکی از نشانه‌های جالب این مسئله در ارتباط با اجرای قانون وحدت لباس...
در سال 1926، بهائی‌ها با این ادعا که [در ایران] مورد آزار و اذیت واقع می‌شوند، تبلیغات گسترده‌ای علیه روحانیون در ایالات متحده و کانادا به راه انداخته و بدین وسیله روابط میان روحانیت و پهلوی را تیره‌تر ساختند. در 5 نوامبر 1926، هوراس هولی، «دبیر محفل معنوی ملی بهائیان ایالات متحده و کانادا»، در نامه‌ای به فرانک بی. کلوگ، وزیر امور خارجه آمریکا، می‌نویسد: «همانطور...
بررسی زمینه‌ها و پیامدهای سیاست کشف حجاب در دوران رضاخان روایت مقاومت فرهنگی بانوان، دلایل شکست این سیاست رضاخان در مقابله با حجاب دوران 16 ساله سلطنت مطلقه رضاخان بر ایران، متضمن اقدامات ضد فرهنگی متعددی بود که عمدتا با تأکید بر ترک سنت‌های قدیمی و رو آوردن به مظاهر تمدن غربی صورت گرفت. از میان تمام جریانات فرهنگی حکومت پهلوی اول، قضیه کشف حجاب بیشتر مورد توجه واقع شده است؛ چراکه...
حجاب متعلق به نسل آگاهی است که با پوشش خود میخواهد به استعمار غربی و به فرهنگ اروپایی بگوید: پنجاه سال کلک زدی، کارکردی، نقشه کشیدی که مرا فرنگی مآب کنی، من با این لباس به تو میگویم نه، و به تمام پنجاه سال کارت فاتحه میخوانم. چرا حرکتهای گسترده کشف حجاب و حجابزدایی، از سوی عوامل وابسته به استعمارگران، در بعضی کشورهای اسلامی، مثل افغانستان، ترکیه، ایران و… با شکست مواجه شده است...
آغاز جنگ جهانی اول، پایانی بر سلطنت قاجار و بستری برای شکل‌گیری «پهلویسم» بود. عناصر و مؤلفه‌های اساسی گفتمان پهلویستی عبارت بودند از: 1. شوونیسم (ناسیونالیسم افراطی ایران)؛ 2. شبه مدرنیسم (غرابگرایی) و یا به تعبیر دیگر مدرنیسم کاذب؛ 3. سکولاریزم. با استقرار رضاخان بر مسند حکومت، پروژه کلاسیک تجدد ایرانی شکل گرفت و دولت مطلقة شبه مدرن تکوین یافت. دولت مطلقه‌ای که مهم‌ترین...
یکی از وقایعی که موجب تسریع در اعلام کشف حجاب گردید، سفر رضا شاه به ترکیه بود. سفر به کشوری که با نهضت پان ترکیسم، به رهبری مصطفی کمال پاشا میرفت تا به سبک اروپاییان شکل پذیرد و ارزشهای اسلامی را از کشور خود بزداید. درباره شیفتگی رضاخان به ترکیه و اقدامات مصطفی کمال و الگوپذیری از وی، حتی قبل از آنکه وی براریکه سلطنت ایران دست یازد، مطالب فراوانی گفته شده است. از جمله روزنامه مورنینگ پست در...
آیت‌الله حاج آقا نورالله اصفهانی (مهدی) فرزند شیخ محمدباقر نجفی و نوۀ دختری سید صدرالدین عاملی در سال 1278 ق در اصفهان دیده به جهان گشود. وی پس از آموختن مقدمات علوم دینی راهی عتبات عالیات شد و تا سال 1304 ق به تحصیل در آنجا ادامه داد و از محضر بزرگانی چون آیت الله میرزا حبیب الله رشتی و آیت الله میرزا حسن شیرازی استفاده کرد و پس از نیل به درجه اجتهاد به اصفهان مراجعت نمود. در سال 1307 ق به همراه برادرش...
بهایی‌گری در قرن سیزدهم هجری (نوزدهم میلادی) در ایران پا به عرصة وجود گذاشت و به عنوان حرکتی علیه سنت‌های دینی و اجتماعی حاکم بر جامعه به حیات خویش ادامه داد. بروز این جنبش در ایران زمانی بود که پس از جنگ‌های این کشور و روس، به علت افزایش تماس با فرهنگ اروپایی، نوگرایی افکار بسیاری از متفکران و نیز عوام را به خود مشغول کرده و در نتیجة مخالفت با سنت‌های نادرستی مانند استبداد شاهان، زمینه...
امام جمعه مشهد با انتقاد از وضعیت حجاب در کشور گفت: عده‌ای بی‌حجابی را وسیله کرده‌اند تا برای خود «رای» بخرند. آیت‌الله سید احمد علم‌الهدی در خطبه‌های عبادی و سیاسی نماز جمعه که در جمع زائران و مجاوران حضرت رضا(ع) برگزار شد، اظهار کرد: دولت موظف است قانون عفاف و حجاب مصوب سال ۱۳۸۵ را اجرا کند. امام جمعه مشهد با به ۲۱ تیرماه و سالروز کشف حجاب توسط رضاخان تصریح...
محمد مهدی عبد خدایی فرزند مجاهد بزرگ مرحوم آیت الله حاج شیخ غلامحسین تبریزی است که سابقه مبارزات او با رضاخان به دوران اقامت وی درتبریز باز میگرددکه پس از چندی به مشهد مقدس تبعید شد. وی در شهر مشهد نیز گوشه نشینی اختیار نکرد و همگام با علمای این شهر مبارزه را پی گرفت و در قیام مسجد گوهرشاد نیز حضوری نمایان داشت. اینک عبد خدایی پس از سالها و با حافظه ای تحسین برانگیز، به روایت خاطرات دوران کودکی خویش...
ریشه‌های اصلی قیام مسجد گوهرشاد را باید در سیاست‌های مذهبى، فرهنگی و اجتماعی عصر رضاشاه جست‌وجو کرد. رضاشاه در سال‌های آغازین ورود به صحنه سیاست ایران، سیاست مذهبی خود را چنان تنظیم کرد که فردی دین‌دار و مقید به شعائر و احکام اسلامی و حفظ آنها به نظر می‌رسید. زمانی که وی پله‌های ترقی را می‌پیمود، خود را مسلمانی متعصب معرفی کرد؛ زیرا از ریشه‌دار بودن مذهب در میان مردم ایران و...
واقعه مسجد گوهرشاد در تاریخ تحولات معاصر به رویداد پراهمیت سیاسی ــ اعتقادی تبدیل شده است که رویارویی خونین و شکاف عمیقی را میان روحانیون و مردم با حکومت وقت آن زمان، ایجاد کرد. این رویداد که21 تیرماه سال 1314 هجری خورشیدی اتفاق افتاد، از رخدادهای مهم دوران حکومت پهلوی اول و نخست‌وزیری محمدعلی فروغی به شمار می‌آید. این واقعه، در اعتراض به اجباری شدن بر سرگذاشتن کلاه شاپو از سوی حکومت...
واقعه مسجد گوهرشاد مشهد در 21 تیرماه سال ۱۳۱۴ هجری خورشیدی، از رخدادهای مهم دوران حکومت رضاشاه پهلوی و نخست‌وزیری محمدعلی فروغی به شمار می‌آید. خیزش مردم در جریان این واقعه، در اعتراض به اجباری شدن بر سرنهادن کلاه شاپو از سوی حکومت مرکزی، رخ داد. در واکنش به این سیاست، روحانیان و مردم مسلمان در هر نقطه‌ای به مخالفت برخاستند ولی در این ماجرا مشهد پیشقدم شد و قیام بزرگی در دل تاریخ به ثبت...
ویلیام اچ. هورنیبروک (William H. Hornibrook) جانشین چارلز سی.هارت Charles C. Hart از سال 1933م./1312ش. تا 1940م./1319ش. به مدت هفت سال از سوی وزارت خارجه آمریکا به سمت وزیر مختار در ایران منصوب گردید و در تهران اقامت داشت(1) . وی در 16 اسفند 1312 وارد تهران شد و در روز 19 اسفند با وزیر خارجه ایران و روز 28 اسفند با «رضاخان» دیدار کرد و استوارنامه خود را تحویل داد. در کتاب رضاشاه و بریتانیا بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا(2) که...
به دنبال کودتای 1299 و مطرح شدن رضاخان به عنوان مرد قدرت، در صحنه‌ی سیاسی ایران، لازم بود علما موضع خود را نسبت به او روشن کنند. نیاز جامعه به ثبات سیاسی و امنیت، ناتوانی حکومت احمدشاه در کارکردهایش و شجاعت و قاطعیت رضاخان بستر جامعه را برای صعود او به کانون اصلی قدرت فراهم کرده بود. در مقابل این پدیده به استثنای آن دسته از علما که تمایلی به مشارکت در امور سیاسی نداشته و بی‌طرف باقی ماندند آنان...
پیشگفتار به اذعان اکثر مورخان، بیتوجهی سران رژیم پهلوی به دین و فرهنگ جامعه و باورهای اعتقادی و ارزشی مردم و تلاش آنها برای حذف ظواهر فرهنگ دینی در کنار عوامل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، عامل مهمی بود که پایه‌های رژیم را متزلزل ساخت. تلاش برای نابودی و حذف فرهنگ دینی از جامعه در دوران پهلوی را باید در ماهیت رژیم و وابستگی آن به بیگانه (استعمار انگلیس و آمریکا) مورد جستجو قرار داد. تلاش...
«اروپاییان از سال‌های بسی طولانی این نکته را دریافتند که با نفوذ روحانیت و قوت و علاقه دین‌داران به دین، ممکن نیست به آسانی بتوانند استعمار ممالک اسلامی کنند و منابع ثروت آنها را از دست آنها بی‌چون و چرا بربایند و مقاصد استعماری یا استثماری خود را عملی کنند و چنین تشخیص دادند که ریشة علاقه‌مندی توده به دین تبلیغات روحانیین اسلام است و با علاقه‌مندی توده به روحانیت ممکن...
با استقرار و سلطه دولت کودتایی و وابسته رضاخان در سوم اسفند 1299 سیاست‌ها و برنامه‌های جدیدی در راستای استراتژی استعمار غرب به اجرا درآمد. بر اساس شناخت و اهداف بلندمدت سلطة بریتانیا در منطقه خاورمیانه، به ویژه ایران، اسلام مهم‌ترین تهدید برای منافع آنها بود. از این رو حذف اسلام از صحنة سیاسی و فرهنگی از اصول استراتژیک سلطة انگلیس بر منطقه قرار گرفت. ترویج و انتشار تفکر ملی‌گرایی و به...
مبارزه بی‌امان و پی‌گیر رضاخان و فرزندش محمدرضا پهلوی با مظاهر اسلامی و ملی و بالاخص عفاف و حجاب و به ویژه چادر، علاوه بر سرسپردگی و اطاعت بی‌چون و چرای آنها به استعمار، معلول بیگانگی و جهالت آنها از فرهنگ، تاریخ و تمدن جهان، اسلام و ایران بود. تربیت قزاقی رضاشاه و جهش او به مسند شاهی بدون هیچ استحقاق و لیاقتی و صرفاً به خاطر اعمال نقشه‌های استعمار انگلیس و رسیدن او به قدرت و ثروت و غرق...
یکی از مظاهر اسلام زدایی دوره پهلوی، تقویت روزافزون فرقه‌های ضاله و باطله و آیین‌های ساختگی بی‌پایه بوده است . تقویت کلیمی‌ها از جهت اقتصادی در دوره محمدرضا به جایی رسیده بود که می‌‌توان گفت اقتصاد کشور را در قبضه قدرت کلیمی‌ها قرار داده بود. حمایت‌های فراوان رژیم شاه از این طایفه در ابعاد گوناگون، و روابط سیاسی رژیم با دولت غاصب صهیونیستی ، علیرغم نفرت شدید ملت ایران از این رژیم گوشه‌ای از...
دیوید ویلیامسن کاردار آمریکا در تهران در گزارشی کلاسیک به وزارت خارجه کشورش به تاریخ 2 مه 1929 چنین می‌نویسد: .... احتراماً به اطلاع می‌رساند که اوضاع سیاسی داخلی در ماه گذشته بسیار آرام بود... شاه دارد همچنان به جنگ خاموش ولی مؤثرش بر ضد قشر روحانی ادامه می‌دهد. روش او ساده‌ترین روش است. ملاهای با نفوذ را پنهانی بازداشت می‌کنند و به زندانی دور از محل سکونت‌شان می‌برند. لازم به ذکر...
علی دشتی سناتور و نویسنده دوران شاهنشاهی می‌گوید: بعد از آن سخنرانی کذایی اعلیحضرت در قم و توهین به روحانیت شیعه، از سر اندرز به شاه گفتم، سخنرانی اعلیحضرت در قم توهین به روحانیت شیعه بود که مورد احترام مردم هستند. شاه در پاسخ گفت: «کاری که پدرم نتوانست با اینها انجام دهد، می‌خواهم من انجام دهم». در کتاب «سروها در باد: آخرین روزهای شاه در تهران»، به تقریر امیراصلان، به ذکر...
در عصر پهلوی دوم در بین تشکیلات روحانیت اکثریت با کسانی بود که به دلیل حاکمیت سکولار، از سیاست دوری می‌گزیدند. بسیاری نه مخالف شاه بودند و نه علناً حامی او به حساب می‌آمدند. جز تعدادی از روحانیون درباری، پس از قیام 1342، در درون تشکیلات روحانیت سه گروه متمایز قابل تشخیص است: الف ـ علمای غیرسیاسی ب ـ روحانیون مخالف میانه‌رو ج ـ روحانیون انقلابی علمای غیرسیاسی در رأس این...
در قرن دوازدهم هجری دولت تزاری روسیه در صحنه سیاسی– نظامی جهان سر برآورد و به سرعت به صورت بزرگترین قدرت نظامی جهان در آمد. این دولت که براساس مذهب ارتدوکس شکل گرفته بود، خود را میراث دار امپراتوری مسیحی روم شرقی( بیزانس) می دانست که آن هم توسط عثمانی ها برچیده شده بود و شهر قسطنطنیه به عنوان پایتخت عثمانی و نام«اسلامبول» بر خود گرفته بود. روسیه برای باز گرداندن این شهر به آغوش مسیحیت...
بحران اسرائیل هر روز وارد مرحله جدیدی می‌شود و تقابل این رژیم با اسلام به شکل علنی بر همگان آشکار شده است. در این بین این سؤال جدی مطرح است که علمای اسلام در مقابل سازماندهی این رژیم در گذشته چه اقدامی انجام داده‌اند و اصولا تا چه‌اندازه توانسته‌اند ماهیت آن را شناخته و به پیکارش روند؟ در این یادداشت به تشریح نوع برخورد حضرت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی موسس حوزه علمیه قم پرداخته و...
بعد از روی کار آمدن رضاشاه و پس از انقلاب مشروطیت، یکی از اقدامات مهم و خاص رضاشاه، توجه به مساله باستان‌گرایی و اتخاذ رویکرد بزرگداشت و تجلیل از حکومت‌های شاهنشاهی ایران قبل از اسلام بود. حوادث پس از پایان جنگ عالم‌گیر اول و تحولات بعد از آن نشان می‌دهد که هویت ملی به نحوی ساماندهی می‌گردید که نقش دین در ساختمان ملیت ایرانی بسیار اندک و ناچیز باشد. گسترش دامنه و نفوذ هویت ملی...
«رضا ماکسیم» پس از کودتای 1299 به «رضاشاه»، «اعلیحضرت همایونی» تغییر نام داد. او در دوران کودکی از خطرات و سرمای مصیبت بار سوادکوه به شکلی معجزه آسا نجات یافته بود و در جوانی به لباس نظامی درآمد. بعد از کودتا پا در رکاب نظام پادشاهی ایران گذاشت تا برای تحکیم پایه های قدرت خویش به سیاستی متوسل شود که هرگونه مانع را با اعمال «زور» و «مکانیسم خشونت» از میان بردارد. او به این...
بعد از ترور مدرس، رئیس نظمیه نزد او به بیمارستان آمد و گفت که شاه در تلگرافی از او احوال‌پرسی نموده است. مدرس جواب تلگراف شاه را نوشت. سید حسن مدرس روحانی سیاستمدار شیعه و نماینده مجلس شورای ملی در زمان رضا خان، در تاریخ نهم آذر ماه سال 1316 در کاشمر و به دست عوامل رضاخان به شهادت رسید. اما این اولین سوءقصد به مدرس نبود. او پیش از این دو بار دیگر نیز مورد سوءقصد قرار گرفته بود که از مهلکه جان سالم...
شیخ محمد حسن کاشف الغطاء در (1294 -1228)، عالم بزرگ شیعه، مرجع تقلید و از منادیان وحدت و پشیرفت مسلمانان در دوره معاصر است. متن زیر به گوشه‌هایی از زندگی این عالم بزرگوار می‌پردازد: 1. آیت‌الله کاشف‌الغطاء خود را معرفی می‌کند اگرچه اندک اما وجود داشته‌اند دانشمندان و نام‌آورانی که شرح زندگی خود را خود نوشته‌اند. علامه کاشف‌الغطاء هم در متنی مختصر زندگی سراسر تکامل و ترقی خود را...
بنیانگذار حوزه علمیه قم گفت: «آقا! من خیلی فکر کردم. این مردک (رضاخان) چادرها را بر می‌دارد، عمامه‌ها را هم بر می‌دارد؛ » همه اینها واقعیت دارد و باید در حدود توان کاری کرد. ولی اینجا (حوزه علمیه قم) هنوز ثابت و استوار نشده است. آیت‌الله حائری به دلیل حفظ حوزه علمیه قم از مقابله با رضاخان خودداری کرد. وی معتقد بود تا پیش از استوار شدن پایه‌های حوزه علمیه، نمی‌توان و نباید اقدامی...
در مورد اعضای بهایی که وارد سازمان اداری اقتصادی پهلوی شدند باید گفت که خیلی از اینها نمی پذیرند که بهایی بودند هرچند در خلوت خودشان به این امر مباهات می کنند. پدر امیر عباس هویدا از کسانی بوده است که نزدیک به سران این تشکیلات بوده است اما خود هویدا این را به گردن نمی گیرد. حمیدرضا اسماعیلی نویسنده و پژوهشگر حوزه بهائیت با حضور در برنامه سرچشمه مطالبی را درباره تاریخچه و فعالیت بهائیت از ابتدا...
شیخ محمدتقی بافقی از علمای مبارز ایران در قرن چهاردهم هجری که فرزند بازرگانی به نام حاج محمدباقر بود، در 1292ق در شهر کوچک بافق به دنیا آمد. تحصیلات دینی خود را در چهارده سالگی در یزد آغاز کرد. چهارده سال بعد عازم نجف شد و تحصیلات خود را در فقه و اصول نزد استادانی چون آخوند ملا محمدکاظم خراسانی و سید محمدکاظم یزدی تکمیل کرد و نزد محدث بزرگ، حاج میرزا حسین نوری، حدیث خواند. پس از هفده سال اقامت در...
