پانزدهم خرداد
اشاره
قیام اسلامی ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ مبداء نهضت امام خمینی(ره) شناخته شده است. نهضتی که پس از ۱۵ سال پیگیری و تداوم، سرانجام در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به ثمر نشست. قیام ۱۵ خرداد در اعتراض به بازداشت امام خمینی توسط عوامل ساواک صورت گرفت و با شهدا و مجروحان بسیاری در سراسر کشور توام گردید. این قیام نخستین حرکت آزادیخواهان و معترضانه مردم ایران بود که با محتوا و هویت اسلامی، تمامی مظاهر استبداد و استعمار را نشانه گرفته بود. چنین قیامی با این مختصات، حداقل در سالهای پس از انقلاب مشروطه در ایران رخ نداده بود.
«گذرستان» حاضر به بررسی ابعاد داخلی و خارجی این قیام و نتایج آن پرداخته است.
15 خرداد 42، نقطه آغازین پیروزی بهمن 57 بود که خود از کودتای 28 مرداد سال 32 و روح زخم‌خورده ایران از دشنه استبداد سرچشمه می‌گرفت. بعد از کودتای آمریکایی ـ انگلیسی که منجر به خلع ید دولت مردمی مصدق و استقرار نظام دیکتاتوری و وابستگی هرچه بیشتر سیاسی و اقتصادی ایران به غرب شد، روحی دوباره در کالبد استعمارستیزی و مبارزاتی ملت دمیده شد. آتشی که مدتی زیر خاکستر مانده بود، با ارائه لایحه انجمن‌های...
روز قیام خونینپانزدهم خرداد، نقطه عطفی است در تاریخ معاصر؛ یادگاری است از پیوند معنوی توده های عظیم مردم کشور ما؛ واکنشی است از احساس عمیق مذهبی ملت ایران؛ نمایشی است ازبه پاخاستن مردمی که می خواستند ظلم و ستم را از بن برکنند؛ تجسمی است از تاریخ اسلام و درجه ای است برای سنجش فداکاری و از خود گذ شتگی انسان هایی که به دنبال آرمان الهی حرکت می کنند. پانزدهم خرداد، روز قیام خونین مردم جان برکفی است که به...
در نهضت‌هایی که طی یک صد سال گذشته تا پیروزی انقلاب اسلامی به‌وجود آمده محرک و انگیزۀ دینی عامل اصلی خیزش‌ها بوده است. در قیام پانزده خرداد نیز مردم با هدف دفاع از اسلام و مرجعیت به پا خاستند و فداکاری کردند؛ درواقع جز دفاع از اسلام هیچ انگیزۀ دیگری در آن قیام تأثیر گذار نبود و این سیر تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافت. امام(ره) با عبرت‌آموزی از تاریخ، مبارزه با استبداد و استعمار را هم‌زمان آغاز...
امام خمینی در11 مرداد 1342 پس از تحمل حدود دو ماه حبس انفرادی در زندان های شاه سرانجام با فشارهای مردم و روحانیت به صورت محدود آزاد شد و به خانه ای که ساواک آن را تدارک دیده بود منتقل گردید. اقامت امام دراین خانه شش روز به طول انجامید و ساواک پس از آن تصمیم به تغییر اقامتگاه وی گرفت، اقامتگاه بعدی که به نوعی زندان خانگی محسوب می گردید حدود هشت ماه میزبان امام خمینی بود تا آن که در فروردین 1343 موعد آزادی...
بدون شک یکی از مهمترین وقایع دوران معاصر ما، واقعۀ قیام پانزده خرداد سال 1342 می‌باشد، که این واقعه از طرفی چون دارای ویژگی‌های منحصر به فردی نسبت به قیامها و نهضتهای دیگر بود مورد توجه است و از طرفی چون می‌توان گفت این قیام نطفۀ انقلاب اسلامی 57 بود، اهمیت این قیام را نزد اذهان بیشتر می‌نمایاند و شاید بتوان گفت اولین تجربه رویاروی امام خمینی (ره) با رژیم پهلوی بود. ایران،جولانگاه استعمارگر...
بازتاب قیام 15 خرداد وسیع و گسترده بود موجب تغییر فوری دولت علم نشد ولب رژیم و حاکمیت شاه را به لرزه درآورد. دولت علم درواقع دولت شاه بود. اولین کوشش دولت این بود موضوع را کوچک نشان دهد و ثانیاً این اقدام عمومی را لکه‌دار سازد و اگر ممکن باشد به آن رنگ خارجی بدهد تا مجوزی برای اقدامات شدید علیه دستگیر شدگان پیدا نماید. همان طور که دیدیم روزنامه اطلاعات تحت نظر سازمان امنیت نوشت« 15 خرداد یک گروه 200...
پس از بروز واقعه 15 خرداد 42، رژیم پهلوى دچار چالش عظیمى در بعد امنیتى شد. محمدرضا پهلوى که طى دو دهه قبل در تلاطم سیاسى و امواج کودتا و شورشهاى مرزى بسر مىبرد و با کمک اربابان خود و ارتش وابستهاش به ثبات نسبى سیاسى رسیده بود، یکباره با موجى قوى و مستحکم روبرو شد که مىرفت تا پایههاى حکومتش را به لرزه انداخته، به ورطه نیستى نزدیک سازد. لیکن با کشتار وحشیانه و سرکوب مستبدانه به طور موقت این قیام...
«خرداد را متن مردم با انگیزه اسلامی و با انگیزه عشق به روحانیت و با انگیزه عشق و ایمان به امام خودشان به وجود آوردند و ستون فقرات حادثه 15 خرداد علاقه به اسلام و امام بود و مردم بودند که این حرکت را میدان دادند و به وجود آوردند. پس آنچه در 15 خرداد به وجود آمد، عبارت بود از پیوند مستحکم ملت و امام آن هم به برکت اسلام…»از سخنان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای امام جمعه موقت تهران ـ در خطبه‌های نماز جمعه 18...
تاریخ مطبوعات ایران در تناسب با تاریخ سیاسی و سپس تاریخ فرهنگی کشور، قابل ارزیابی است. چه بسا این تناسب در دوره پهلوی روشن‌تر از دیگر ادوار باشد; چرا که فراز و فرود امور سیاسی، چه در دوره رضاشاه و چه در زمان سلطنت پسرش، و متعاقب آن دگرگونیهای فرهنگی، به نحوی چشمگیر بود که نخستین امواج آن ابتدا به صفحات جراید می‌رسید و سپس دیگر صحنه‌های جامعه را در بر می‌گرفت. وابستگی...
بازگشت پادشاهی که در آستانه سقوط قرار گرفته بود، و استقرار و تحکیم دوباره سلطنت، پیامدهای گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به دنبال داشت. از سویی ایران و ذخایر نفتی آن – که پیوسته مورد طمع بیگانگان قرار داشت – این بار مورد توجه ایالات متحده واقع شد و آنان نیز پس از کودتا سهم خود را از این ذخایر گرفتند. با این وجود، جنبش مقاومت به سرعت پدید آمد، اما گروه ها و برخی شخصیت های فعال همدیگر را...
این حقیقت دارد که تاریخ ملتها لزوما همان چیزی نیست که به نگارش درآمده و یا در آثار تاریخی نمایان است. بخش اعظمی از تاریخ ناگفته‌هایی است که در سینه افراد محفوظ است. پاره‌ای اوقات اهمیت و ارزش تاریخی این ناگفته‌ها به مراتب بیش از مکتوبات تاریخی است. امروزه تاریخ شفاهی که به ناگفته‌ها و نانوشته‌های تاریخی می‌پردازد اهمیت و ارزش خود را به عنوان یکی از منابع مهم تاریخی اثبات کرده است. قیام خونبار 15...
تا کنون بی شمار در خصوص جریان 15 خرداد سال 1342 صحبت شده، مطلب نوشته شد، مصاحبه ها و فیلم های زیادی تهیه شده است لیکن به مناسبت سالگشت این واقعه مهم تاریخی نقل دیگری را ارائه می دهم و به بعضی از زوایای آن که شاید کمتر پرداخته شده و بعضا بسیار هم با اهمیت هستند می پردازم.اولین نکته ای که مهم به نظر می رسد این است که چرا رژیم شاه به این نتیجه رسید که باید حضرت امام را بازداشت کند؟و چرا از مدتها قبل با...
درباره قیام 15 خرداد 1342، نکته‌ای که باید متذکر شوم، ناآشنایی و بی‌اطلاعی عجیب مسئولین اطلاعاتی و امنیتی کشور و شخص محمدرضا از حرکت‌های مردمی بود. در آن زمان، محمدرضا مسئله روحانیت را جدی نمی‌گرفت و خطر تیمور بختیار را برای سلطنت خود بیش از مردم می‌دانست.در آن زمان محمدرضا به دستور کندی طرح «انقلاب سفید» را عملی می‌ساخت و لذا یک قالب تبلیغاتی مشخص یافته بود و هر مخالفتی را با این قالب بسادگی...
چند روز پیش از عاشورا، امام خمینی در جلسهای با مراجع و علمای قم پیشنهاد کرد تا در روز عاشورا هر یک از آنان برای مردم و عزاداران حسینی در مدرسه فیضیه سخنرانی کرده و از مظالم و جنایات رژیم پرده بردارند. در آن جلسه همه از این پیشنهاد استقبال کردند، به همین دلیل وعاظ نیز در تهران و بسیاری از شهرستانها این خبر را به اطلاع مردم رساندند و به دنبال آن شور و غلیانی در میان مردم به وجود آمد و دهها...
صبح امروز اولین جلسه شورای عالی بازرسی کل کشور با حضور آقای علم نخست‌وزیر به منظور بررسی امور بازرسی کل کشور و تعیین و اعزام هیات‌های بازرسی به سراسر کشور، در اطاق کار آقای دکتر باهری وزیر دادگستری تشکیل شد. در این جلسه دادستان کل کشور و رییس دانشگاه، رییس دیوان کیفر و رییس کانون وکلای دادگستری آقای ابراهیم خواجه‌نوری و چند تن از استادان دانشگاه شرکت داشند. نطق نخست‌وزیر بنده خیلی امروز...
واقعه پانزده خرداد سال1342 در تاریخ معاصر ما، نقطه آغاز رسمی قیام علیه رژیم منحوس پهلوی به حساب می آید. این قیام سرنوشت ساز، تا آنجا حائز اهمیّت است که حضرت امام(رحمت الله علیه)در سخنانی پس از پیروزی انقلاب فرمودند:«...کسانیکه 15 خرداد را به وجود آوردند بشناسید؛ و کسانیکه 15 خرداد را دنبال کردند بشناسید؛ وکسانیکه ازاین به بعد امید تعقیب آنها هست بشناسید؛ و مخالفین 15 خرداد، و مقصد 15 خرداد رابشناسید.» به...
متن حاضر مصاحبه ای است با جناب آقای سیدهادی خسروشاهی. موضوع اصلی این مصاحبه، تحقیقی بود که آقای خسروشاهی در ردّ اتهام کمک مالی جمال عبدالناصر به نهضت اسلامی مردم ایران صورت داده، آن را در قالب یک کتاب منتشر کرده است. پس از قیام 15 خرداد، مقامات کشوری و امنیتی، همچنین رسانه‌های دولتی کمک‌های خارجی را یکی از عوامل بروز این رویداد عنوان کردند و در پی تبلیغ فراوان این موضوع، خبر از فردی دادند...
در تاریخ معاصر ایران و سایر کشورهای اسلامی , جنبش ها و قیام های متعددی در طول 150 سال اخیر روی داده است ; زیرا از همان زمان که تهاجم استعماری غرب به جهان اسلام آغاز شد , به تدریج قیام هایی نیز به وقوع پیوست . نخستین قیامی که در تاریخ معاصر ایران به وقوع پیوست , قیام تنباکو بود. گرچه این قیام , قیام اسلامی بود و رهبری آن را نیز بالاترین چهره مذهبی (میرزای شیرازی ) و نهاد روحانیت برعهده داشت , ولی هدف «...
برای مطالعه قیام 15 خرداد باید به زمینه‌های آن و در نتیجه به تحقیق در روزهای قبل از آن پرداخت. اما از آن جا که شرح این مسائل صفحات کثیری طلب می‌کند، لذا به مطالعه سالهای بعد از 32 بسنده می‌کنیم. کودتای نظامی 25 میلیون تومانی 28 مرداد با توافق انگلیس و آمریکا و سکوت آگاهانه شوروی توسط سرلشکر خان فضل‌‌الله زاهدی، چاقوکش‌ها، فاحشه‌ها و ناآگاهان شکل گرفت. این کودتا با استفاده از ضعف...
به دنبال نخستوزیری اسدالله علم در تیر ۱۳۴۱ و سپس تلاشهای دولت و حکومت برای اجرای طرحهای موسوم به انقلاب سفید شاه و ملت علما و روحانیون با رهبریهای آیت‌الله خمینی مبارزه پیگیر و دامنهداری را با رژیم پهلوی آغاز کردند. به دنبال برگزاری رفراندوم و نیز جدیت حکومت برای اجرایی کردن اصلاحات موردنظر (از بهمن ۱۳۴۱) بحران میان علما و روحانیون با دولت اسدالله علم وارد مرحله جدیتری شد و بر اثر حمله...
"پانزده خرداد... نقطه عطفی درتاریخ و مبداء این نهضت است. آنها که در پانزده خرداد قیام کردند، قیام مردانه کردند و در مقابل دژخیمان نه گفتند و به شهادت رسیدند، آنها مبداء این نهضت عظیم شدند." امام خمینی (ره) - 9/8/1358ظهور امام خمینی (ره) در اوایل دهه چهل، منشاء دو تحول عظیم در تاریخ معاصر ایران شده است. از یک سو ایشان سکوتی را که از نهضت مشروطیت به این سو بر فضای حوزه علمیه قم سایه افکنده بود، شکست و با تحریم...
پیروزی انقلاب پر فراز و نشیب مشروطیت ایران در سال 1285 ش / 1906 م و تشکیل نظام سیاسی پارلمانی برغم تمام فداکاری‌ها، جانفشانی‌ها و زحماتی که اقشار وسیعی از مردم کشور متحمل شدند و نیز علی‌رغم تدابیر و ایده‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نوین و مترقیانه‌ای که برای آن اندیشیده شده بود، به دلایل عدیده داخلی و خارجی نتوانست بر خواسته‌ها و آرزوهای تاریخی ـ اجتماعی مغفول مانده جامعه ایرانی پاسخی در خور و...
در فاصله میان فاجعه مدرسه فیضیه و ماه محرم (2 فروردین تا 4 خرداد 42) مبارزه امام اغلب در قالب صدور اعلامیه‌های متعدد بود. فرا رسیدن ماه محرم وضعیت را به یک رویارویی گسترده کشانید. ایام محرم بهترین موقع برای افشای جنایات رژیم و برنامه‌های ضد اسلامی شاه بود. ساواک که از جایگاه ویژه این ماه اطلاع داشت، پیش از آغاز آن، بسیاری از وعاظ را احضار و آنان را ملزم کرد که در محافل و مجالس: ''1-علیه شاه سخن نگویید. 2-...
قیام 15 خرداد 1342 به درستى نقطه عطف نهضت اسلامى مردم ایران نام گرفت؛ از این نظر که سرآغاز حرکتى گردید که 15 سال بعد منجر به فروپاشى نظام شاهنشاهى در ایران و جایگزین حکومتى جدید شد. تقابل برخى گروههاى اجتماعى با حکومت، از دوره قاجار شکل آشکارى پیدا کرد؛ و از آن جمله بود گروه روحانیان. این رویارویى چه به جهت پیشگامى و چه از نظر عمق آن، تفاوتهایى با دیگر گروهها، همچون روشنفکران داشت. ذات این...
هجوم همه‌جانبه استعمارگران در سده‌های شانزدهم و هفدهم میلادی به سرزمین پهناور اسلامی و توطئه گسترده آنان برای سلطه بر منابع و دارایی‌های سرشار خاورمیانه، با واکنش تند و توفنده پیشوایان اسلامی و عالمان دینی روبه‌رو شد و درگیری شدید و عمیقی میان فرهنگ عدالت‌پرور اسلام و فرهنگ زور و تجاوز و قلدری و کشورگشایی پدید آمد که دامنه آن طی قرون و اعصار ادامه یافت و تا به امروز کشیده شده است.جهان‌خوار...
با غروب آفتاب خونین روز 15 خرداد 42، در صبح فردا و فرداهاى آن جوهره انقلاب اسلامى رقم خورد. دستههاى مختلف مردم متدین و انقلابى تهران بر ادامه مبارزه تا پیروزى نهایى اصرار داشتند. بازار تهران و اکثر شهرستانها تعطیل و اغلب اصناف در اعتصاب بودند. این روند بسته نگاه داشتن دکانها، ضربه سختى بر پیکر اقتصادى رژیم وارد کرد و ساواک را بر آن داشت که با پیگیرىهاى گسترده و مداوم و ارائه طرحهاى مختلف...
در صحنه سیاسی و اجتماعی ایران همواره گروهی حضور داشته‌اند که از آنان با نام «لوطی»، «ورزشکاران زورخانه‌ای»، و در برخی منابع با عناوینی جون اجامر و اوباش و... یاد می‌کنند.1 این قشر در دوران پهلوی دوم نقش زیادی در سیاست ایفا کردند و این وضعیت بعد از کودتای 28 مرداد بیشتر نمایان شد؛ زیرا بعد کودتا فاصله بین رژیم و مردم روز به روز بیشتر می‌شد. از این‌رو حاکمیت بیش از گذشته به حضور آنها در صحنه نیاز داشت....
مقدس نماهای ناآگاه یا بازی خورده از طیف وسیعی از روحانی نمایان بیتقوا و متظاهر و دنیا طلب تشکیل شده بود که به مثابه دستگاه تبلیغاتی شاه و اربابانش عمل میکردند. در این طیف، کسانی دیده میشدند که در مقام مرجعیت تقلید قرار داشتند و برخی ولایت ائمه اطهار (ع)، انتظار فرج امام زمان (عج)، مبارزه کلامی با بهاییها و غیره را اسباب کسب وجاهت و تعیش خود و غفلت مقلدان و طرفداران خویش از مبارزه رو در رو با...
تهران - در تهران تظاهرات‌ها از میدان بارفروش‌ها شروع شد و در بازار و میدان ارگ به اوج خود رسید و مؤسسات دولتی مورد تهدید قرار گرفت. و به تدریج، به سایر نقاط شهر و اطراف آن کشیده شد. در تظاهراتی که در 15 خرداد در تهران برپا شد، زنان نقش بسزایی ایفا کردند و تعدادی از شهدا و مجروحان این دو روز را زنان تشکیل می‌دادند. از 23 نفر مجروح و مصدومی که به بیمارستان سینا منتقل شدند، چهار نفر زن بودند که یک نفر آنان...
پانزده خرداد،نه تنها نقطه عطف نهضتهای تاریخ ایران بلکه سرآغاز تعریف نوینی از نهضتهای سیاسی در جهان معاصر محسوب می‌شود. قیام 15 خرداد که در قالب حرکت و خیزش سیاسی و انقلابی با رویکرد دینی به وقوع پیوست. در کاوشی جامعه‌شناسانه و فراگیر مهمترین ویژگی و امتیاز خود را نسبت به همه نهضت‌ها و انقلاب‌های جهان در «فرهنگی» بودن خود نمایان کرد. «بسیاری از نظریه‌های پیشین انقلاب بر این نظریه تأکید...
از قیام 15 خرداد 1342 در اعتراض به دستگیری امام خمینی، به عنوان طلیعه انقلاب اسلامی می‌توان نام برد. در این قیام که با سرکوب شدید دستگاههای امنیتی مواجه شده، اقشار مختلف مردم به ویژه جمعی از افراد شاغل در بازار تهران از جمله: باربران، شاگردان حجره‌ها، کارگران و نظایر آنها به شهادت رسیدند. حضور این قشر از مردم در تظاهرات، از منظر هیأت حاکمه به عنوان نارضایتی از وضع موجود و به تعبیر دیگر معضل معیشتی...
داستان 15 خرداد از آنجا آغاز شد که شاه، پس از بیرون کردن علی امینی از میدان، به آمریکایی‌ها تعهد داد که خود اصلاحات مورد نظر آنان را انجام دهد. درگذشت آیت‌الله العظمی بروجردی در فروردین ماه 40 راه را برای این حرکت آغاز کرد.نخستین اقدام آن بود که در مهر 41 در تعطیلی طولانی مجلس شورای ملی و سنا، هیأت دولت، مصوبه انجمن‌های ایالتی و ولایتی را تصویب کرد که ضمن آن، اولا شرط اسلام از انتخاب کنندگان برداشته...
همه بارها شنیده‌ایم که انقلاب اسلامی ایران از سوی مردم و رهبران قیام نهضت حسینی(ع) خوانده شده که تماشاگر ندارد و ایام محرم و عاشورا مهمترین روزهای انقلاب را شامل شده است. خوبست که کمی به عقب برویم و به سالها قبل از انقلاب نگاهی بیاندازیم. به دوره‌ای نظر افکنیم که به قیام عمومی مردم ایران در پانزدهم خرداد 1342 ختم شد و فصل مهمی در تاریخ مبارزات دینی ـــ ملی گشود. واقعه مدرسه فیضیه زمینهای برای...
اگر به خوبی تاریخ را بررسی کنیم خواهیم دید که زیربنای هر اجتماع زن است و این زن است که میتواند یک اجتماع ایده آل یا عقب مانده بسازد.اما علی رغم نقش موثرآنان در تکوین تمدنها ،هنگامی که برای کشف حقایق صفحات تاریخ را ورق میزنیم با این واقعیت تلخ روبرو میشویم که تاثیر زنان درتاریخ مغفول مانده به گونهای که انگار در جریانهای بزرگ و سرنوشت ساز فاقد هرگونه ونقش و وظیفه ای بوده است. &...
