نهضت جنگل
اشاره
روز ۱۱ آذر ۱۳۰۰ هجری شمسی میرزا کوچکخان جنگلی پس از سالها مبارزه علیه خیانتهای قاجار و استبداد رضاخانی، به شهادت رسید. در تاریخچه مبارزات آزادیخواهانه مردم ایران، قیام میرزا کوچک خان جنگلی از جمله نهضتهایی است که با اندیشه اسلامی و ضداستعماری شکل گرفت، امّا با نیرنگ و خیانت کمونیستها به انحراف، تجزیه و نفاق داخلی دچار گشت ونهایتاً همسویی اعلام نشده روس‌های بلشویک با رژیم استبدادی قاجار وسپس نظامیگری سرکوبگرانه رضاخان آن را به شکست کشاند.
در چنین شرایطی، سران نهضت جنگل چند راه بیشتر پیش روی خود نمی‌دیدند یا باید تسلیم می‌شدند و اسلحه را زمین می‌گذاشتند، یا به روسیه پناه می‌بردند و یا این که تا آخرین قطره خون به مبارزه ادامه می‌دادند. بعضی سران نهضت ترجیح دادند تا به اربابان خود که به او خیانت نیز کرده بودند، بپیوندند. بعضی نیز با قید تضمین از طرف سردار سپه، با همه افراد خود تسلیم قوای دولتی شد و جان خود را نجات دادند. در این میان فقط میرزا کوچک خان بود که نه حاضر به ترک ایران شد و نه ننگ تسلیم به قوای بیگانه و یا نیروهای دولتی را پذیرفت. او به مبارزه ادامه داد و جان خود را در راه آرمانهای انقلابی و اسلامی خود از دست داد.
«پرونده» حاضر به بازنشر مقالات مرتبط با سرنوشت میرزا کوچک خان و نهضت او موسوم به «نهضت جنگل» اختصاص دارد . امید که مورد توجه محققان و پژوهشگران تحولات تاریخ معاصر ایران قرار گیرد.
میرزا یونس معروف به میرزا کوچک فرزند میرزا بزرگ، اهل رشت، در سال 1259 شمسی، دیده به جهان گشود. سال های نخست عمر را در مدرسه ی حاجی حسن واقع در صالح آباد رشت و مدرسه ی جامعه آن شهر به آموختن مقدمات علوم دینی سپری کرد. در سال 1286 شمسی، در گیلان به صفوف آزادی خواهان پیوست و برای سرکوبی محمدعلی شاه روانه ی تهران شد. هم زمان با اوج گیری نهضت مشروطه در تهران، شماری از آزادی خواهان رشت کانونی به نام «مجلس...
روحانی مبارز، مجاهد، خستگی‌ناپذیر، علیه استعمار غرب و شرق (انگلیس ـ روسیه تزاری، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی) برضد دولتمردان مزدور وابسته، یکی از مجاهدان جان‌برکف انقلاب مشروطیت در سال 1257 در رشت محله «استاد سرا» متولد شد. تحصلات را از سال 1266 در مدرسه علمیه طلبگی حاج حسن صالح‌آبادی تحصیلات علوم دینی را آغاز نمود. او به قصد ادامه تحصیل در مدرسه طلبگی میرزامحمود در سال 1274 به تهران...
نهضت اسلامی جنگل، یکی از نهضتهای ضداستبدادی و ضداستعماری تاریخ معاصر است که در سال 1293 ش (1333 ق / 1915م) آغاز و به مدت هفت سال ادامه یافت. رهبر، کارگردان، و شخص اول نهضت جنگل، شهید میرزا کوچکخان جنگلی است که یک روحانی روشنفکر، آگاه، مبارز و فداکار بود. نویسنده معتقد است که میرزا کوچکخان، فرزند حوزه علمیه شیعه بوده و در این پایگاه دینی تربیت شده است. همین عنصر مهم، نقشی حیاتی در «اسلامی بودن نهضت او»،...
یونس معروف به میرزا کوچک فرزند میرزا بزرگ در سال 1257 ه.ش. در شهر رشت محله استادسرا در خانواده‌ای متوسط چشم به جهان گشود. وی سنین اوّل عمر را در مدرسه حاجی حسن واقع در صالح آباد شهر رشت و مدرسه جامع به آموختن صرف و نحو و تحصیلات دینی گذرانید. چندی هم در مدرسه محمودیه ی تهران به همین منظور اقامت گزید. پایه آموزش حوزوی، میتوانست وی را در سلک یک روحانی تربیت کند، امّا حوادث و انقلابات کشور مسیر...
شاپور رواسانی (متولد ۱۳۱۰، رشت) استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران و رئیس بنیاد پژوهشی- فرهنگی میرزا کوچکخان جنگلی است. او همچنین استاد بازنشسته دانشگاه الدنبورگ است. رساله دکترای او با عنوان «جنبش سوسیالیستی در ایران از قرن ۱۹ تا ۱۹۲۲: جمهوری شورایی گیلان» از جمله آثار مرجع در این خصوص محسوب میشود. وی پس از بازنشستگی در سال ۱۳۷۷ با حفظ عضویت در هیات علمی دانشگاه الدنبورگ برای...
جنبش جنگل در راستای دفاع از آرمانهای مشروطیت تأسیس شد و در ستیز با دخالت همه‌جانبه بیگانگان در امور کشور که با تهاجم نظامی هم همراه گشته بود، اعلام موجودیت نمود. پرچمدار آغازین جنگل که ساختار دهنده اهداف و مواضع آن نیز بود با مشخصه‌های «ناسیونالیسم مذهب باور» قابل شناسایی است که با چهره هایی همچون میرزاکوچک جنگلی و دکتر ابراهیم حشمت‌الاطباء شناخته میشود. براساس آن...
این نوشتار، بخشی از خاطرات «احسان الله خان دوستدار» است. وی در مقاطعی حساس از تاریخ ایران دورة قاجار نقش مؤثری داشته است؛ اما این تأثیرگذاری را نمیتوان به دقت مشخص کرد. او در سیر فعالیتهایش گاهی بر روی امواج حوادث قابل رؤیت است اما در مقاطع دیگری در لایه های زیرین حوادث ناپدید میشود. از این رو ارزیابی عملکرد او دشوار است. حضور او در سه جریان به نسبت مهم پس از انقلاب مشروطیت یعنی...
پیرامون نهضت جنگل و شخصیت میرزا کوچک جنگلى تاکنون کتاب هاى بسیارى نوشته شده، که از زاویه ى دید تاریخ و تحلیل اسناد به آن نهضت و بارزترین شخصیت آن پرداخته اند. در کنار کتاب هاى تاریخى چند کتاب نیز در قالب رمان و داستان به چشم مى آیند. این آثار داستانى معدود بنابر سنت رایج داستان نویسى ایران، نیم نگاهى به الگوهاى کلاسیک خارجى در زمینه ى رمان تاریخى به ویژه رئالیسم سوسیالیستى دارند اما در برآیند نهایى...
انگلستان با حمله به نیروهای میرزاکوچک خان در پی تقویت بیش از پیش کابینه وثوق‌الدوله بود. دراین باره وایت درتلگرام20 مارس 1919 می‌نویسد:«این روزها خواسته‌های جدایی‌ط‌لبانه جنگلیها افزایش یافته و استان گیلان عملاً مستقل است. توافقنامه‌ای که تابستان سال گذشته میان آنها و انگلستان منعقد شد، اعتبار جنگلیها را افزایش داد... انگلیسی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند شرایطی که منجر...
در سال 1298 ق . در خانه میرزا بزرگ ، در محله ((استاد سراى )) رشت فرزندى دیده به جهان گشود که نامش را ((یونس )) نهادند. یونس پس از آنکه خواندن و نوشتن را فرا گرفت ، در سنین نوجوانى یا جوانى وارد حوزه علمیه رشت شد و به فراگیرى علوم اسلامى اشتغال ورزید. یونس سالیانى در مدرسه حاجى حسن واقع در صالح آباد و مدرسه جامع رشت به یادگیرى ادبیات عرب ، منطق ، فقه و اصول پرداخت و مدتى در یکى از حجره طبقه اول مدرسه نایب...
همدان در طول ادوار تاریخی، دارای نقش و موقعیت ممتازی بوده است؛ به خصوص قرار گرفتن این شهر در مسیر جاده ابریشم، و محل انشعاب این جاده به شمال، مرکز و غرب ایران اهمیت ویژهای را به آن بخشیده است. هر مهاجم و نیرویی که میخواست از سمت غرب به شمال و مرکز ایران دست یابد، باید از این گذرگاه میگذشت؛ به طوری که وقایع جنگ جهانی اول و دوم این موضوع را به خوبی تأیید میکند. همدان با داشتن این موقعیت...
امروز دوشنبه ۱۱ آذرماه، ۹۲ سال از درگذشت میرزا کوچکخان جنگلی می‌گذرد. در چنین روزی میرزا همراه با آخرین فرد از یارانش که مردی آلمانی به‌نام «گائوک» (معروف به هوشنگ) بود در بوران کوه‌های تالش ـ خلخال جان به‌جان آفرین تسلیم کرد. به گزارش گروه جهاد و مقاومت بسیج، میرزا یونس معروف به میرزا کوچک فرزند میرزا بزرگ، اهل رشت، در سال 1259 شمسی، دیده به جهان گشود. سال های نخست عمر را در مدرسه ی...
در مسیر پر پیچ و خم تحولات ایران از نهضت مشروطیت تا کودتای 1299، نهضت جنگل از جمله پدیده‌هایی است که نمیتوان آن را نادیده گرفت. انگیزه‌ها و اهداف نهضت، ترکیب رهبران نهضت و رفتارشناسی آنان، فرایند تحولات نهضت، سرنوشت و سرانجام آن، هر کدام مسائل مهمی هستند که مطالعه و آسیب‌شناسی آنها می‌تواند تجربه‌های ارزشمندی را در اختیار خواننده قرار دهد. پرداختن به این مقوله‌ها بیرون از هدف...
نهضت جنگل در سال 1294 شمسی برابر با 1333 هجری قمری و 1914 میلادی به عنوان یک جنبش پارتیزانی آغاز شد و هفت سال ادامه یافت و در جهت نیل به اهداف خود با مبارزات مسلّحانه گستردهای که در طیّ نبردهای عدیده با نیروهای دلاور خود در مقابله با دشمنان آزادی و سربلندی ایران و نیز قوای دولتی انجام داد سرانجام حکومت جمهوری را اعلام و بیانیه ای به شرح زیر صادر نمود: هوالحق فریاد ملّت مظلوم ایران از حلقوم فداییان جنگل...
در ماه‌های جولای ـ آگوست 1921 مذاکرات گستردهای میان دولت قوام‌السلطنه و میرزاکوچک‌خان صورت گرفت. انگرت گزارش میکند که دو طرف توافق کردند آن افرادی که در تابستان سال 1920 از گیلان گریختند اجازه بازگشت یابند و ارتباط تلگرافی مجدداً برقرار شود. گفتگوها ادامه یافت و دولت هیأت ویژهای را به رشت اعزام کرد: «آنچه که واقعاً در گیلان و مازندران می‌گذرد بر کسی آشکار نیست. به نظر می‌رسد که...
در نظر اول رجوع به تاریخ هر روند یا ماجرایی راهی برای دست یافتن به حقیقت آن واقعه دانسته می شود. اما تاریخ هم مانند دیگر منابع معرفتی خواسته و ناخواسته ، ناچار و عامدانه ، آینه ای می شود که در آن به دنبال آرزوهای خود و چرایی متحقق نشدنشان می گردیم ، کتاب جمهوری سوسیالیستی شورایی ایران نوشته خسرو شاکری که حدود پنج سال پیش منتشر شد یکی از منابعی است که با گرد آوردن اسناد مربوط به نهضت جنگل به بررسی...
عبدالحسین تیمورتاش، سیاستمداری که از او به عنوان وزیر دربار قدرتمند رضا شاه یاد میشود (1304 تا 1311)، پیش از عهده‌داری این سمت مدتی حاکم گیلان بود. او در این سمت تلاش کرد تا نهضت میرزا کوچک خان جنگلی را نابود سازد. یکی از اقدامات نخستین تیمورتاش اعلام حکومت نظامی در گیلان و سپس ارسال نامه‌ای خدعه‌آمیز برای میرزا کوچک خان جنگلی بود. وی در این نامه که با هدف به دام انداختن میرزا نوشت، قسم یاد...
نهضت جنگل در سال 1294 شمسی برابر با 1333 هجری قمری و 1914 میلادی به‌عنوان یک جنبش پارتیزانی آغاز شد و هفت سال ادامه یافت و در جهت نیل به اهداف خود با مبارزات مسلّحانه گستردهای که در طیّ نبردهای عدیده با نیروهای دلاور خود در مقابله با دشمنان آزادی و سربلندی ایران و نیز قوای دولتی انجام داد سرانجام حکومت جمهوری را اعلام و بیانیه‌ای به شرح زیر صادر نمود: هوالحق فریاد ملّت مظلوم ایران از حلقوم...
مورخان بهائی درباره شورش‌های ضدّبهائی فراوان سخن می‌گویند و می‌کوشند چهره‌ای بسیار مظلوم از سرگذشت این فرقه در ایران ترسیم کنند. رهبری بهائیت و عناصر مشکوکی در میان جبهه مخالف بهائیان به عمد و با اهداف معین تبلیغی و سیاسی به ایجاد مهمترین و جنجالی‌ترین آشوب‌های خونین ضدّ بهائی، معروف به «بهائی کشی» دست زده‌اند. شبکه بهائی‌ها در شکست و سرکوب نهضت جنگل نقش اطلاعاتی...
کم‌وکیف تعامل نهضت میرزاکوچک‌خان جنگلی با حکومتگران تازۀ کشور شمالی، یعنی همان بلشویک‌های اشتراکی مسلکی که ظاهراً نیات آزادیخواهانه داشتند و از جنبش‌ها و مبارزات ضداستعماری حمایت می‌کردند، به یکی از نکات پیچیدۀ نهضت جنگل تبدیل شد. اگرچه ظاهراً میان بلشویک‌ها و جنگلیها در زمینۀ مبارزه با استعمار اشتراک نظر وجود داشت و بین رهبران نهضت جنگل با نمایندگان حزب کمونیست شوروی و...
ولادیمیر ایلیچ اولیانوف مشهور به لنین در 22 آوریل 1870 در شهر کوچک سیمبیرسک واقع در حاشیه ولگا به دنیا آمد. او پسر دوم خانواده‌ای با سه پسر و سه دختر بود. دوران کودکی را در شهرهای سیمبیرسک، کازان و سامارا سپری کرد. پدرش ایلیا-اولیانوف ناظم مدرسه ابتدایی شهر بود. در سال 1887 برادرش الکساندر را به اتهام دخالت در سوء قصد به جان تزار الکساندر سوم به دار آویختند. در سال 1888 که تقریباٌ در همان زمان به نام لنین...
پس از شکل گیری نهضت جنگل، بعضی از افسران آلمانی و اتریشی با میرزا کوچک خان همکاری داشتند. البته باید توجه داشت که فعالیت افسران آلمانی و اتریشی در نهضت جنگل از روی برنامهریزی قبلی و با دستورالعمل دولت آلمان نبود بلکه بیشتر آنها از زندان روسها فرار کرده و با شنیدن آوازه جنگلیها به آنجا روی آورده بودند. علاوه بر افسران آلمانی و اتریشی، عده ای از افسران ترک نیز با نهضت جنگل و میرزا کوچکخان همکاری...
یکی از بهترین گزینه ها برای گفتگو در خصوص میرزا کوچک خان جنگلی، پروفسور شاپور رواسانی است، نه به آن خاطر که حالا مدیر بنیاد فرهنگی پژوهشی میرزا کوچک خان جنگلی است. به آن دلیل که زندگی او با میرزا و مبارزات عدالت خواهانه کشورش عجین شده است. رواسانی پس از سپری کردن دوره دبیرستان به تهران می آید. می خواهد حقوق سیاسی بخواند، اما از آنجا که عضو خانواده ای از خانواده های ثروتمند نیست، به دانشکده حقوق راهش...
مشهدی علیشاه چومثقالی (هوشنگی) یکی از نام‌آوران دوره نهضت جنگل به رهبری میرزاکوچک جنگلی است. در کتاب سردار جنگل اثر ابراهیم فخرائی، در شش مورد از وی سخن به میان آمده و سه عکس هم از او در کنار سران آن نهضت به چاپ رسیده است.[1] فخرائی از او به عنوان یکی از اولین افراد تشکیل دهنده نهضت جنگل نام می‌برد. او یکی از اعضای مؤثر در ترکیب بیست و هفت نفره هیئت اتحاد اسلام به شمار می‌رود که به عنوان رئیس...
رهبر نهضت جنگل، از همان دوران جزانى، سرى پرشور، همتى والا و روحى بلند داشت. او در اطراف خود، ظلم و تعدى را در مورد هیچ کس تحمل نمى کرد. او در سن جوانى، در حلقه درس در مدرسه علیمه، از سخنان استاد، درس ظلم ستیزى و مبارزه با سلطه بیگانه را مىآموخت و با مطالعه اوضاع و احوال اجتماعى کشور به تدریح به سوى حرکت هاى انقلابى کشیده مى شد. یکى از مهمترین و طولانى ترین قیامهایى که در قرن سیزدهم در تاریخ ایران رخ داد...
در مسیر پر پیچ و خم تحولات ایران از نهضت مشروطیت تا کودتای 1299، نهضت جنگل از جمله پدیده‌هایی است که نمیتوان آن را نادیده گرفت. انگیزه‌ها و اهداف نهضت، ترکیب رهبران نهضت و رفتارشناسی آنان، فرایند تحولات نهضت، سرنوشت و سرانجام آن، هر کدام مسائل مهمی هستند که مطالعه و آسیب‌شناسی آنها می‌تواند تجربه‌های ارزشمندی را در اختیار خواننده قرار دهد. پرداختن به این مقوله‌ها بیرون از هدف این...
از علل پیدایش نهضت و اهداف و شیوه‌ها و پایان غم‌انگیز آن سخن بسیار گفته‌اند. لیکن اغلب آن مطالب آلوده به اغراض بوده و ماهیت نهضت را تحریف کرده‌اند. از جمله احمد کسروی در «تاریخ مشروطیت ایران» می‌نویسد: «جنگلیها مردان کوته‌بین و ساده‌ای بیش نبود‌ه‌اند و راه روشنی برای خود نمی‌دانسته‌اند و لذا کارشان نابسامان در آمده است.» سید مهدی فرخ معتصم‌السلطنه در مجله...
در پی فتح تهران توسط نیروهای سپهدار تنکابنی و سردار اسعد بختیاری به سال 1327 ق در عمل اعضای لژ بیداری بر سرنوشت و مقدرات کشور حاکم گردیدند. یفرم‌خان ارمنی ریاست شهربانی را بر عهده گرفت و در پی سازش و توافق دولتمردان فراماسونر با اشراف و بزرگ ملّاکانی چون عین‌الدوله، تدریجاً نیروهای صادق و مردمی‌ای چون ستارخان و باقرخان خلع سلاح شده و عوامل دولت استعماری انگلیس به همراه مستبدین و مرتجعین ضد...
: در 11 آذر 1300 میرزا کوچک خان جنگلی، مبارز دلیری که به خاطر خیانت برخی یاران تحت تعقیب بود، راه قله‌های جنگل را در پیش گرفت؛ اما سرما و برف این سرباز رشید را زمین‌گیر کرد و جان به جان‌آفرین تسلیم نمود. روستایی‌ها جنازه یخ‌زده میرزا را به خانقاه آوردند، ولی سالار شجاع سر میرزا را قطع کرد و برای رضاخان به سوغات برد و این‌گونه نهضت میرزا خاموش شد؛ ولی نام و یاد او همواره...
: یازدهم آذر ماه سالروز درگذشت میرزاکوچک خان جنگلی است.میرزا کوچک خان پس از حدود هفت سال مبارزه و جنگ و گریز با تعداد اندکی از یاران خود برای جمع‌آوری قوا به طرف خلخال حرکت کرد که در برف و بوران اسیر گشت و جان خود را از دست داد. با درگذشت وی در روز دوشنبه یازدهم آذر ۱۳۰۰ش نهضت جنگل به نقطه پایان خود رسید. در مطلب پیش رو به ابعاد مختلف زندگی و مبارزات میرزاکوچک خان پرداخته شده است ***...
: درپژوهش هایی که نگارنده در دست انجام دارد به تعدادی نگاتیو از اسناد تاریخی دست یافت که برای حفظ ونگهداری آنها تحویل سازمان اسناد ملی ایران شعبه شمال غرب کشور ـ تبریز ـ گردید. در آن سازمان نگاتیوها چاپ گردید، در میان این اسناد دو سند با امضای رضاخان به روزهای پایانی نهضت جنگل و شهادت میرزا کوچک خان مربوط می شود به جهت اهمیتی که این دو سند داشت جهت ملاحظه پژوهشگران بازنویسی و انتشار می...
عوامل استبداد و استعمار طی یک قرن گذشته تلاش نمودند انواع اتهامات واهی را به میرزا کوچک خان و نهضت مردمی اش در نهضت جنگل نسبت دهند از واژه «متجاسرین» ، «جدایی‌طلب» گرفته تا گرایش های «کمونیستی» تاکنون علیه او مطرح شده است . در واقع روایت زندگی و مبارزات حق طلبانه کوچک خان با نوعی تحریف تاریخی روبرو است. این تحریف تاریخی چه توسط کمونیستها یا سلطنت‌طلبان و غربی...
میرزاکوچک خان نام اصلیش یونس و پسر میرزابزرگ رشتی بوده و در سال 1259 خورشیدی در رشت متولد شد و چون میخواست که در سلک روحانیون درآید از این جهت مشغول به تحصیل علوم دینیه در رشت و تهران گردید. مدتی معمم در تهران جزو طلاب مدرسه صدر مشغول به تحصیل بود و بعد در زمره مشروطه خواهان و حتی مجاهدین درآمد. در سال 1329 قمری = 1289 خورشیدی که محمدعلی شاه مخلوع، به پشتیبانی و همراهی روسها، به گمیشان وارد شد و...
تهیه و تالیف کتابشناسی در باب موضوعات گوناگون یکی از شالوده‌ای‌ترین و مبنایی‌ترین اقدامات در زمینه گسترش تحقیقات علمی است و شاید بتوان بسیاری از کاستیها و کمبودهای عرصه تحقیقات را مربوط به بی‌توجهی به این امر دانست. نهضت جنگل از جمله اوراق زرین تاریخ معاصر ایران است و در نوع مبارزه، محتوای نهضت و موقعیت تاریخی، دارای خصوصیات ممتاز و ویژهای است که همواره مورد توجه خاص مورخان و پژوهشگران...
روز ۱۶ خرداد ۱۲۹۹ میرزا کوچکخان و قوای جنگل با انتشار بیانیه‌ای، تشکیل کمیته انقلاب سرخ ایران و الغاء اصول سلطنت و تأسیس حکومت جمهوری را در رشت اعلام کردند و یک روز بعد کمیته انقلاب، هیات دولت جمهوری (هیات اتحاد اسلامی) را معرفی کرد که میرزا کوچکخان عنوان سرکمیسر و کمیسر جنگ را داشت. میرزا یونس معروف به میرزا کوچک در ۱۲۵۷ ه. ش (۱۲۹۸ه. ق) در رشت متولد شد. در نوجوانی برای تحصیل علوم دینی...
