هدف نهضت جنگل رهایی محرومان ایران بود

 شاپور رواسانی (متولد ۱۳۱۰، رشت) استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران و رئیس بنیاد پژوهشی- فرهنگی میرزا کوچک‌خان جنگلی است. او همچنین استاد بازنشسته دانشگاه الدنبورگ است. رساله دکترای او با عنوان «جنبش سوسیالیستی در ایران از قرن ۱۹ تا ۱۹۲۲: جمهوری شورایی گیلان» از جمله آثار مرجع در این خصوص محسوب می‌شود. وی پس از بازنشستگی در سال ۱۳۷۷ با حفظ عضویت در هیات علمی دانشگاه الدنبورگ برای اقامت دائم به ایران بازگشت. در بازگشت به ایران تلاش‌های فراوانی برای احیای نام و خانه میرزا کوچک‌خان جنگلی انجام داد. کتاب «اولین جمهوری شورایی در ایران ـ نهضت جنگل» (تهران ۱۳۸۴ چاپ سوم) از جمله آثار مطرح در خصوص نهضت جنگل است. دکتر رواسانی در گفت‌و‌گوی کوتاهی به سوالات روزنامه «قانون» در خصوص نهضت جنگل به مناسبت سالمرگ دکتر حشمت پاسخ گفته است.
 
دکتر حشمت به عنوان نزدیکترین یار میرزا کوچک‌خان در جنبش جنگل شناخته می‌شود. میرزا و افرادی چون دکتر حشمت چرا و با چه انگیزه‌ای و بر چه بستری جنبش جنگل در سال ۱۲۹۳ آغاز کردند؟
 برای پاسخ دادن به سوال شما توجه به تاریخ ایران ضروری است. تاریخ ایران را می‌توان به دو مرحله تقسیم نمود: مرحله نخست که دوران باستان و اسلامی را در بر می‌گیرد. موضوع اصلی اجتماعی در این دوره مبارزه طبقات محروم علیه طبقات حاکم است. مرحله دوم تاریخ ایران با نفوذ امپریالیسم سرمایه‌داری (قرن نوزده) آغاز می‌گردد. در این دوره به علت تشکیل دولت کمپرادور (طبقه وابسته به استعمار) در ایران ـ درباره طبقه کمپرادور مراجعه شود به: نشریه سیاسی اقتصادی، شماره ۲۸۳، بهار ۱۳۹۰، ص۸۱ ـ ۷۴. ـ در این دوره مبارزه علیه مظالم طبقه حاکم، مبارزه علیه سلطه امپریالیسم سرمایه‌داری را نیز در بر می‌گیرد، جنبش جنگل که ادامه مبارزات طبقاتی محرومان در طول تاریخ ایران می‌باشد خصلت ضد استعماری نیز دارد. هدف میرزا کوچک و دکتر حشمت رهایی مردم محروم ایران از ستم‌های مشترک طبقه حاکم و استعمار سرمایه‌داری بود و با این انگیزه نهضت جنگل آغاز شد.
 
دکتر حشمت به عنوان نفر دوم جنبش جنگل که بود و از چه خاستگاهی سر برآورده بود؟
 دکتر حشمت روشنفکری پاک و آزادیخواه بود که با ‌‌نهایت خلوص نیت به نهضت جنگل پیوست. دکتر حشمت نماینده روشنفکرانی از طبقات متوسط ایران بود که بر اساس احساس وظیفه انسانی به دفاع از طبقات محروم برخاستند و در این راه جانفشانی کردند.
 
دکتر حشمت در جریان سرکوب جنبش در سال ۱۲۹۸ تصمیم گرفت به دولت مرکزی تسلیم شود. آیا میان او و میرزا کوچک‌خان اختلاف نظری وجود داشت که او را به تسلیم به دولت مرکزی کشاند؟ علت تشتت و چندپارگی جنبش جنگل در این سال چه بود؟
 میرزا کوچک و دکتر حشمت در ارزیابی و شناخت ماهیت طبقاتی و سیاسی دولت مرکزی اختلاف نظر داشتند. دکتر حشمت وعده‌های نمایندگان دولت مرکزی را باور کرد و برای نجات یارانش از کشتار، تسلیم نماینده دولت مرکزی شد اما میرزا کوچک به مبارزه مسلحانه علیه دولت مرکزی ادامه داد. علت اصلی تشتت و چندپارچگی در نهضت جنگل، تفاوت‌ها در شناخت ماهیت طبقاتی دولت مرکزی بود.
 
چرا نیروهای انگلیسی و دولت مرکزی حشمت را برخلاف احمد کسمایی (دیگر عضو برجسته و تسلیم شده جنبش جنگل) اعدام کردند؟
 احمد کسمایی به نهضت جنگل خیانت کرد. اما دکتر حشمت تا پای دار به نهضت جنگل و مردم ایران وفادار ماند. در مورد خیانت احمد کسمایی به نهضت جنگل مراجعه شود به نامه وثوق‌الدوله رئیس‌الوزرا به تاریخ ۶ برج حوت ۱۳۳۷ هـ . ق. شماره ۴۸۵۸ خطاب به شیخ محمود کسمایی در کتاب «ایران‌‌ رها از ظلم و فقر»، شاپور رواسانی، انتشارات اطلاعات، تهران ۱۳۸۹ ص ۲۱۳. در دادگاهی که علیه دکتر حشمت تشکیل شد نماینده دولت انگلستان هم حضور داشت اما دکتر حشمت در اسارت به تحقیر تن در نداد و به یارانش خیانت نکرد و به دلیل همین پایداری به دار آویخته شد اما احمد کسمایی که تسلیم شده بود به پاداش ضرباتی که به نهضت جنگل وارد کرده بود اجازه ادامه حیات یافت که نهایتا با ذلت به پایان رسید.