تبریز
اشاره
تبریز کلانشهری در منطقه آذربایجان ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی است. این شهر، بزرگترین قطب اقتصادی منطقه آذربایجان ایران و مرکز اداری، ارتباطی، بازرگانی، سیاسی، صنعتی، فرهنگی و نظامی این منطقه شناخته می‌شود. تبریز در دوره قاجار به شکوفایی رسید؛ به‌طوری‌که به‌عنوان مهم‌ترین و پیشروترین شهر ایران شناخته می‌شد. در دوران معاصر نیز این شهر یکی از مراکز مهم اقتصادی و صنعتی در سطح کشور محسوب می‌شود. تبریز در دو سده اخیر، مبدأ بسیاری از تحولات اجتماعی، فرهنگی و صنعتی در ایران بوده‌است؛ به‌طوری‌که مانع خاموشی انقلاب مشروطه در ایران شد و نقشی کلیدی در تحولات بعدی –همچون انقلاب ۱۳۵۷ ایران– و روند مدرنیزه شدن کشور داشته‌است.
«گذرستان» حاضر، گذشته و حال شهر پر سابقه تبریز را تشریح کرده است.
تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی است . در 46 درجه و 25 دقیقه طول شرقی و38 درجه و دو دقیقه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است ، ارتفاع آن از سطح دریا 1340 متر می باشد . با وسعتی حدود 11800 کیلومتر در قلمرو میانی خطه آذربایجان و در قسمت شرقی شمال دریاچه ارومیه و619 کیلومتری غرب تهران قرار دارد و در 150 کیلومتری جنوب جلفا ، مرز ایران وجمهوری آذربایجان قرار گرفته است . جمعیت تبریز بیش از یک ونیم میلیون نفر می...
وقتی در یکی از اتاق‌های خانه‌ی ساده و آرام آیت‌الله مرعشی نجفی شعرش را خواند، اشک در چشمان آن مرجع عالیقدر جمع شد. با هیجان گفت: «این همان شعری است که در حضور امام علی(ع) در خواب من خواندی.» شاعر با تعجب نگاهی کرد و گفت: «ولی من تازه چند روز است که این شعر را برای امام علی(ع) سروده‌ام.» چند شب پیش، شاید همان شبی که حضرت آیت‌الله آن خواب عجیب را دیده بود، نام او را از امام علی(ع)...
میرزا علی آقا ثقة‌الاسلام تبریزی از آزادیخواهان به نام عصر مشروطیت در 9 دی ماه 1290 مقارن با روز عاشورای سال 1330ق در شهر تبریز توسط متجاوزان روسی به دار آویخته شده به شهادت رسید. ثقة‌الاسلام فرزند حاج میرزا موسی ثقة‌الاسلام در رجب 1277ق در تبریز متولد شد و پس از پایان تحصیلات مقدماتی در علوم دینی و حوزوی در سال 1300ق جهت تکمیل تحصیلات دینی خود راهی عتبات عالیات شد و در محضر درس شیخ محمدحسین فاضل اردکانی و...
تبریز را پس از انقلاب مشروطه باید در شمار پرآشوب‌ترین شهرهای مملکت به حساب آورد که علت آن قدرت‌گیری انجمن تبریز بود، زیرا به صورت نیرویی موازی و قدرتمند در مقابل نمایندگان رسمی حکومت مرکزی که مسئول برقراری آرامش و امنیت شهر بودند عرض اندام کرده و قدرت آنها را با اتکاء به حمایت مردم تضعیف می‌کرد. انجمن برای تثبیت قدرتش هر روز به بهانهای مردم را به شورش وامی‌داشت. گرچه اعضای انجمن...
با نگاهی به اسناد و مدارک موجود درباره تاریخچه تأسیس نخستین آتش نشانی به این نتیجه می‌رسیم که در سال1221 هجری شمسی زمانی که تبریز در تصرف نیروهای اشغالگر روسی قرار داشت، این کشور استعمارگر نه به دلیل ارائه خدمت به مردم بلکه برای منافع اقتصادی و سیاسی نیروهای وابسته به خود اقدام به ایجاد یک واحد آتش نشانی در تبریز کرد؛ به همین دلیل تبریز را می‌توان نخستین شهر دارای آتش نشانی در کشور دانست. «برج...
محمدعلی شاه در 4 ذیحجه 1324ق/ 28 دی 1285ش/ 19 ژانویه 1907م به سلطنت رسید. دوران سلطنتش کوتاه و پر تنش بود. مراسم تاجگذاری وی آغاز دلتنگی‌ها و گلایه‌ها شد. مشیرالدوله صدراعظم وقت که دو پسرش از هواخواهان و همراهان مشروطه بودند مسئولیت برگزرای جشن تاجگذاری را به عهده داشت. او از نمایندگان مجلس برای حضور در مراسم دعوت به عمل نیاورد و موجب آزردگی آنها شد. نمایندگان تصور کردند شاه آنها را شایسته حضور...
توسعه شهر تبریز از طریق ایجاد بازارچه هایی در امتداد دروازه های هشت گانه قدیمی صورت گرفته است. با پوشش فواصل بازارچه ها توسط واحدهای مسکونی، سیمای شهر فعلی در قرن گذشته شکل گرفته است و اکنون نیز این سیما را می توان در محلات قدیمی شهر کاملاً مشاهده نمود . هر چند خیابان کشی های جدید آن بافت قدیمی و سنتی را از بین برده با این همه در بین کوچه پس کوچه های قدیمی شهر و بر خیابان های قدیمی می توان به وضوح...
عمارت شهرداری تبریز در سال 1314 شمسی در محل گورستان متروک و مخروبه کوی نوبر با نظارت مهندسان آلمانی در زمان ریاست شهرداری حاج ارفع الملک جلیلی بنا گردید. این ساختمان دارای یک برج ساعت چهار صفحه ای است که با طنین موزون زنگ هایش هر 15 دقیقه یک بار، گذشت زمان را به گوش مردم تبریز می رساند . نمای خارجی تالار شهرداری تبریز از سنگ تراشیده بوده ونقشه ساختمان آن با نمونه ساختمان های کشور آلمان قبل از جنگ جهانی...
در سوم اوت سال 1914 که جنگ جهانی اول آغاز شد ایران فقط در ظاهر کشور مستقلی به شمار می‌آمد. احمدشاه قاجار تازه به سن هجده سالگی رسیده و تاجگذاری کرده بود قدرت و اختیاری نداشت. قریب هفت هزار سرباز روسی که به عناوین مختلف درایالات شمالی کشور حضور داشتند به موجب قرارداد 1907 روس و انگلیس برای خود حقوق و امتیازات خاصی در شمال ایران قائل بودند. انگلیس‌ها هم در جنوب کشور فرمانروایی می‌کردند و حکم دولت ایران...
بازار تبریز یکی از مهم ترین بازارهای سرپوشیده جهان و یکی از شاهکارهای معماری ایران به شمار می‌رود. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان است. بازار تبریز در سال 1354 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران و در مرداد ماه سال 1389 خورشیدی به‌عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. از تاریخ بنای اولیه مجموعه بازار تبریز اطلاعی در دست نیست...
شهدای محراب 5 نفر می‌باشند که عبارتند از :2- سید اسدالله مدنی تبریزی 3- سید محمدعلی قاضی طباطبائی 4- سیدعبدالحسین دستغیب 5- محمد صدوقی 6- عطاءالله اشرفی اصفهانی.دوتن از نخستین شهدای محراب یعنی آیات عظام سید اسدالله مدنی تبریزی و سید محمدعلی قاضی طباطبائی از خطه تبریز بوده‌اند . مقاله حاضر به شرح مختصری از زندگی شهید آیت الله مدنی پرداخته است . زندگی نامه شهید آیت الله مدنییکی از روزهای سال...
انقلاب مشروطه رویداد عظیمی بود که در ایران اواخر دوره قاجار به وقوع پیوست و اثرات دیرپایی را از نظر سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... بر آن جامعه به جا گذاشت. این انقلاب را می‌توان نقطه عطفی در کل تاریخ این سرزمین به شمار آورد که طی آن مردم ستمدیده ایران برای محدود کردن قدرت مطلقه پادشاهان به پاخاسته، استبداد را به زانو درآورده و مشروطه را برقرار نمودند که در این جریان سهم آذربایجان خصوصاً تبریز تعیین...
روز 21 آذر 1324 از سوی حزب دمکرات آذربایجان، در شهر تبریز و 40 روز بعد در دوم بهمن همان سال از سوی حزب دمکرات کردستان در شهر مهاباد «جمهوری خودمختار» اعلام شد. تشکیل جمهوریهای خودمختار آذربایجان و کردستان از تبعات حضور دراز مدت نیروهای اشغالگر شوروی در ایران و ناشی از شکست روسیه در کسب امتیاز استخراج و بهره‌برداری از نفت دریای خزر از دولت ایران بود. در آن زمان استانهای آذربایجان شرقی، آذربایجان...
برگزاری اولین چله، بیش از انتظار، مورد استقبال مردم قرار گرفت و این نمونه‌ای درخشان از استفادة سیاسی از سنت‌های شیعی بود که شاه را در بن‌بست سختی قرار داد. «اگر دولت می‌خواست جلوی برگزاری این مراسم را که به تبع حوادث قبلی، تاریخ و روز آن معین بود، بگیرد قطعاً با تظاهرات بسیار عظیم‌تری مواجه می‌شد».(1)رژیم ناچار شد کجدار و مریز با چله‌ها برخورد کند. این مراسم موجب شد تا نقش و قدرت مذهب در تحرک...
شهر تبریز از زمان مشروطه نقش فعال و موثر در تاریخ سیاسی- اجتماعی ایران داشته است. یکی از بارزترین صحنه‌های مبارزاتی این شهر، مبارزات مردم در نهضت امام خمینی بوده است. مردم شهر تبریز از بدو شروع نهضت امام خمینی همواره با رهبران نهضت در تماس بوده و در تمامی صحنه‌ها حضور چشمگیر داشته‌اند. همچنین ارتباط وسیعی بین شهر قم، کانون مبارزات و شهر تبریز از زمان نهضت امام خمینی تا پیروزی انقلاب اسلامی برقرار...
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تاریخ ایران معاصر، شکل‌گیری و فعالیت گسترده جریان‌های برآمده از بطن جامعه در عرصه سیاسی و اجتماعی است. اغلب این جریان‌ها به صف آرایی نیروهای مردمی در مقابل حاکمیت سیاسیِ متهم به فساد و ستمگری یا نیروهای خارجی متجاوز و کارشکن منجر می‌گردید. نکته شایان توجه آنکه احساسات و باورهای مذهبی مشترک در تحریک عموم «ستمدیدگان» ضد «ستمگر» از مهم‌ترین نیروهای انگیزشی بوده است. در...
روز 29 بهمن 1356 که مصادف با چهلم شهدای فاجعه قم در 19 دی بود، در بسیاری از شهرها و نقاط کشور به یاد و خاطره آنان، مجالس ختم و سوگواری برگزار شد. در تبریز نیز قرار بود ساعت 10 صبح مردم در مسجد قزللی (میرزا آقا یوسف مجتهد) تجمع کنند. دعوت از سوی آیت‌الله قاضی و 10 نفر دیگر از علمای تبریز صورت گرفته بود.آنچه در پی می‌خوانید گزارشی است از قیام غیورمردان تبریزی در بهمن 56. در روز 29 بهمن مردم درحالی‌که جمع...
قیام عمومی مردم تبریز در 29 بهمن ماه سال 56، بزرگترین حضور توده ای و یکپارچه مردم در سیر تکوین انقلاب اسلامی تا به آن روز بود و شوک سیاسی بزرگی به رژیم پهلوی وارد کرد. تبریز که به محوریت شاگرد برجسته امام خمینی، یعنی آیت الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی به جوش وخروش آمده بود، واقعه ای در نمودار انقلاب اسلامی ترسیم کرد که اتوریته نظام شاهنشاهی را مخدوش ساخت، نشانه هایی از فروپاشی به همراه داشت و زمینه...
شاه اسماعیل پس از تصرف شهر تبریز در سال 906 ق. دست به اعمال خشونت آمیزی زد و چون نسبت به بزرگان آق قویونلو که در کشته شدن شیخ حیدر دست داشتند کینه داشت، دستور داد استخوانهای آنان را از زیر خاک بیرون آورده آتش بزنند. کاترینوزنو در این باره چنین نوشته است: " روز دوم خود را به دروازه تبریز رساند [شاه اسماعیل] و چون با مقاومتی مواجه نشد آنجا را گشود و به باد یغما گرفت و فرقه مخالف را تار و مار کرد. سپس چون می...
زمان پیدایش و موقعیت اولیهی تبریز تاکنون مشخص نشده است. در منابع علمی و تاریخی به نظرات متفاوتی پیرامون این مسئله برخورد میکنیم. صرف نظر از این که بسیاری از منابع سدههای میانه، بنای تبریز را مربوط به زبیده خاتون همسر هارون الرشید دانستهاند، مسئلهی پیدایش آن همواره محل بحث بوده است.تاورنیه و شاردن اکباتان قدیم ماد را و سبئوس مورّخ ارمنی سدهی میانی، شهر کازا را به عنوان تبریز حساب...
کلنل محمدتقی خان پسیان فرزند یاور محمدخان پسیان (عنایت‌السلطان) در سال 1309 قمری برابر با سال 1271 خورشیدی در تبریز متولد شد. دوران تحصیلات ابتدائی خود را در تبریز تا سال 1323 قمری به پایان رسانید و سپس در سال 1324 قمری برای تکمیل تحصیلات خود به تهران رفت و وارد مؤسسه نظام شد. در سال 1329 قمری در سن 20 سالگی با درجه نایب دومی (ستوان دوم) وارد خدمت شد و به تدریج با درجه سلطانی (سروان) پیش رفت. در سال 1331 قمری وارد...
زینب پاشا از جمله زنان مبارزی است که در تاریخ معاصر ایران ناشناخته مانده و اطلاعات چندانی از زندگی وی در دست نیست. وی زنی تبریزی است که نامش در نهضت مبارزه با واگذاری امتیاز تنباکو غرورآفرین است. در منابع گوناگون تاریخی از زینب پاشا با نامها و القابی چون: بی بی شاه زینب، زینب باجی، ده باشی زینب و ائل قیزی یاد شده است. وی فرزند «شیخ سلیمان» از مردان تهی دست محله «عموزین الدین» تبریز بود. از تاریخ...
ستارخان با نام اصلی ستارخان قره‌داغی از سرداران جنبش مشروطه ایران و ملقب به «سردار ملی» است و باقر خان از قهرمانان ملی ایران و از مبارزان جنبش مشروطه ملقب و مشهور به « سالار ملّی » است . مقاله حاضر زندگی نامه مختصری از این دو مبارز تبریزی است . ستارخان «سردار ملی» در بین مردانی که برای دفاع از مشروطیت و حقوق ملت دست به شمشیر برده و آنرا پس از استبداد صغیر دو مرتبه...
به نوشته اوزون چارشلو، از سال 992 هجری بحران مالی در کشور عثمانی آغاز شد. دولت در اثر کمبود درآمد و ازدیاد هزینه، به تدریج عیار سکههای نقره و طلا را کاهش داد و این امر باعث عصیانهای خونین و وحشتناک ینیچریان شد.ابراهیم پچوی در جلد دوم تاریخ خود تحت عنوان: «تبریز قوللارنین عصیانی و جعفر پاشانن مزبور لره قتلعامی» چنین آغاز سخن میکند: قتلعام قولها وسیله وزیر مزبور از نوادر و غرایب روزگار بوده، در دولت...
خبیرالسلطنه یکی از نخستین تلگرافچیان ایرانی بود که در دوران پایانی سلطنت ناصرالدین‌شاه به کار در تلگرافخانه پرداخت. او در دوران مظفرالدین‌شاه نیز به خدمت خود ادامه داد. در این شماره خاطرات او را از دوران سلطنت محمدعلی‌شاه به نظر خوانندگان می‌رسانیم. این خاطرات بسیار مفصل بوده ولی...
روز ۱۷ فروردین ۱۲۹۹ قیام مسلحانه شیخ محمد خیابانی علیه دولت وثوق الدوله در تبریز آغاز شد . شیخ محمد خیابانی از جمله مبارزینی بود که در سالهای پایانی حکومت قاجار در نقاط مختلف کشور به مقابله با استعمار و استبداد پرداخت. خیابانی در 1256 ش. در خامنه ـ‌از توابع تبریزـ متولد شد. او پس از چند سال کار و تحصیل مقدماتی در روسیه که محل اقامت پدرش بود به تبریز بازگشت و به تحصیل علوم دینی پرداخت. وی علاوه بر فقه و...
گنجینه‌ای از نسخه‌های خطی و چاپ سنگیکتابخانه مرکزی تبریز با 320 هزار جلد کتاب و بیش از 11 هزار نسخه خطی و چاپ سنگی و نشریات از دوره قاجار تا کنون،11 هزار متر مربع زیربنا دارد و بزرگترین کتابخانه عمومی کشور محسوب می شود. این کتابخانه در سال 1335 تاسیس شد و بیش از 320 هزار جلد کتاب در آن وجود دارد که از نظر منابع این کتابخانه را در سطح کشور شاخص کرده است. بخش نشریات این کتابخانه یکی از قابل‌اعتماد‌ترین آرشیو...
در تابستان سال 1392موزه علما و مفاخر آذربایجان با حضور سیدمحمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در استان آذربایجان شرقی در محل تالار خاقانی خانه فرهنگ تبریز گشایش یافت .به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) به نقل از مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، موزه موقت علما و مفاخر آذربایجان در راستای طرح «مفاخر آذربایجان نمادهای عزت و سربلندی ایران اسلامی» ایجاد شده است. در این...
موزه، چهاردیواری بسته ای نیست که مجموعه ای از آثار عتیقه را در خود جای داده باشد، بلکه بعد م‍‍ع‍ن‍و‌ی موزه نیز ج‍زی‍‍ی از م‍ف‍‍ا‌ه‍ی‍م گسترده میراث ف‍ر‌ه‍ن‍گ‍‍ی‌‌اس‍ت که رم‍ز و ر‌از زندگی ب‍ش‍ر را از ن‍س‍ل‍‍ی به ن‍س‍ل دیگر منتقل میکند. موزه های تبریز ن‍م‍‍اد ش‍ک‍وه تاریخی پ‍‍ای‍ت‍خ‍ت...
عصر قاجار در بررسی تحولات تاریخ زنان یکی از اعصار مهم تاریخی ایران زمین به حساب می‌آید. چرا که تا آن زمان زنان به عرصه فعالیتهای اجتماعی و سیاسی قدم ننهاده بودند، و تنها پاره‌ای از زنان قدرتمند درباری می‌توانستند در کنار شوهران و فرزندان خویش به ایفای نقش سیاسی بپردازند. اما در عصر قاجار زنان به عنوان مخالفت با سیستم استبدادی جاری کشور قدم به عرصه نهاده و از طریق شرکت در تظاهرات و ایجاد...
ستارخان و باقرخان دو چهره مردمی و آزادخواه در تبریز بودند، اینان با ایستادگی و مقاومت در برابر نیروهای دولتی و ایجاد ارتباط با آزادیخواهان در شهرهای دیگر ایران و سرانجام با حمله به تهران و سقوط محمدعلی شاه، نهضت مشروطیت را احیاء کردند. به قول مرحوم علامه قزوینی «اگر روز 17 جمادی الاخری ستارخان بیرقهای سفید را پایین نمی‌آورد مشروطه تا مدت نامعلوم رخت از ایران بیرون می‌برد زیرا آن روز در...
خانه مشروطه، معروف‌ترین و پرافتخارترین خانه تاریخی تبریز است که در اوج انقلاب مشروطه محل تصمیم‌گیری‌های سرنوشت ساز سران مشروطه بوده است. قدمت این خانه که اکنون در ضلع غربی بازار تبریز و درمحلی به نام راسته کوچه روبروی مسجد جامع این شهر و اقع شده به110سال می‌رسد. خانه مشروطه در اصل متعلق به حاج مهدی کوزه کنانی از فعالان مشروطه در تبریز بود که در اختیار مشروطه‌چیان قر ار می‌گرفت. دراین خانه عکس‌ها...
سی وچهارمین نمایشگاه نگارخانه کتابخانه مجلس، اختصاص به کارت پستال‌های شهر تبریز؛ چاپ شده در دوره قاجار داشته است . این کارت پستالها، متعلق به مجموعه شخصی آقای ناصرالدین حسن‌زاده بوده که در آنها وضعیت شهری و اجتماعی شهر تبریز در عهد قاجار به تصویر کشیده شده است. ناصرالدین حسن‌زاده از مجموعه‌داران اسناد و مطبوعات دوره قاجار است که عضو هیأت مؤسس انجمن مجموعه داران ایران می‌باشد. وی از...
