کتابخانه مرکزی تبریز

گنجینه‌ای از نسخه‌های خطی و چاپ سنگی
کتابخانه مرکزی تبریز با 320 هزار جلد کتاب و بیش از 11 هزار نسخه خطی و چاپ سنگی و نشریات از دوره قاجار تا کنون،11 هزار متر مربع زیربنا دارد و بزرگترین کتابخانه عمومی کشور محسوب می شود. این کتابخانه در سال 1335 تاسیس شد و بیش از 320 هزار جلد کتاب در آن وجود دارد که از نظر منابع این کتابخانه را در سطح کشور شاخص کرده است. بخش نشریات این کتابخانه یکی از قابل‌اعتماد‌ترین آرشیو نشریات کتابخانه‌ای در کشور است. این نشریات از دوره قاجار تا عصر کنونی را شامل می‌شوند. کتابخانه مرکزی تبریز با 60 هزار متر مربع مساحت، دارای بخش‌های مرجع، پژوهشگران، روشندلان، اهداکنندگان، منابع دیداری و شنیداری، کتاب‌ خطی و چاپ سنگی، آزمایشگاه و بخش مرمت، اسکن، صحافی، ثبت‌نام، امانت، خدمات فنی و کتابخانه دیجیتال است.
نخستین کتاب ایرانی ثبت شده در یونسکو با نام «وقف‌‌نامه ربع رشیدی» اکنون در این کتابخانه نگهداری می‌شود.
برای استفاده روشندلان نیز 500 نسخه کتاب بریل در این کتابخانه وجود دارد. کتابخانه مرکزی تبریز دارای هفت هزار جلد کتاب گویا و بیش از دو هزار نسخه لوح فشرده در زمینه نرم‌افزار‌های کتابخانه‌ای و کاربردی است. بخش پژوهشگران با صدور کارت ویژه برای محققان، شرایط استفاده از امکانات این کتابخانه را برای محققان فراهم کرده و تعداد امانت کتاب در این بخش، بیشتر از تعداد اعضای عادی است. کتاب‌های منبع به دلیل مرجع‌بودن دراین بخش نگهداری می‌شوند و افرادی که خواستار استفاده از بخشی از دائرة‌‌المعارف‌ها، فرهنگ‌ها و مجموعه‌های ویژه هستند، به این بخش مراجعه می‌کنند. در حال حاضر این بخش با شیوه قفسه بسته اداره می‌شود و قرار است با تعیین تمهیداتی، با روش قفسه باز اداره شود. کتابخانه دیجیتال مرکزی تبریز دارای کتاب‌های خطی و چاپ سنگی است و بیش از دو میلیون صفحه آنها تا کنون دیجیتال‌سازی شدند . کتابخانه دیجیتال، فقط  اسکن کتاب‌های این بخش را در دستور کار قرار داده است. اسکن کتاب‌های چاپی با همت نهاد کتابخانه‌‌های عمومی کشور در کتابخانه دیجیتال این نهاد در حال انجام است و در این کتابخانه اسکن این بخش اولویت ندارد. در حال حاضر تمام نسخه‌های خطی و نیمی از کتاب‌های چاپ سنگی کتابخانه تبریز اسکن شده و بخش عظیمی از آرشیو نشریات این کتابخانه تا دوره پهلوی نخست دیجیتالی شده‌اند.
کتابخانه مرکزی تبریز در سال 1335 از طریق مساعدت مردمی و اهدای نسخه‌های خطی و کتاب‌های چاپ سنگی از مجموعه‌های شخصی دو برادر به نام‌های حاج محمد و حسین نخجوانی شکل گرفته و بیشتر آثار نفیس این کتابخانه، اکنون متعلق به این دو برادر است. این کتابخانه با بخشی به عنوان اهداگران ، میزبان خیرانی است که مجموعه‌های شخصی خود را وقف این کتابخانه می‌کنند. شخصیت‌های فرهنگی مانند آیت‌الله اشراقی، مرحوم استاد عابد و برادران نخجوانی از جمله کسانی هستند که به این کتابخانه آثاری را اهدا کرده‌اند. باید مجموعه‌های نسخه‌های خطی و چاپ سنگی کتابخانه‌های کشور از نظر قدمت تاریخی مورد شناسایی قرار بگیرند. شایسته است نسخه‌های نفیس از نظر قدمت شناسایی و به مخاطبان عمومی کتابخانه‌ها معرفی شوند تا آثار همتای دیگر این نسخه‌ها در کتابخانه‌های دیگر از نظر تقدم و تاخر معرفی شوند.
بخش آزمایشگاه و مرمت نسخه‌های خطی نیز به صورت ویژه در کتابخانه مرکزی تبریز وجود دارد.  بخش مرمت نسخه‌های خطی و چاپ سنگی نیز در این کتابخانه به صورت تخصصی انجام می‌شود. اکنون این بخش ، ویژه مرمت آثار اهدایی و منابع موجود کتابخانه مرکزی تبریز است اما در آینده مجموعه‌های شخصی افراد نیز در این بخش با پرداخت هزینه، مرمت خواهند شد.