رضا خان، مردم و خشونت
0

اشاره

 سقوط رضاشاه پهلوی در شهریور ۱۳۲۰ پیش‌آمدی مبارک و میمون بود که خشنودی همه ملت ایران را به دنبال داشت؛ مردمی که جانشان به مدت ۲۰ سال زیر چکمه‌های رژیم کودتایی رضاخان به لب رسیده بود و هیچ‌یک از طبقات جامعه از نخبگان و عشایر و روستاییان و روحانیون و اقوام مختلف کشور از گزند تعدی و ظلم و جنایت قزاق‌ها در امان نبودند. رضاشاه مهره‌ای بود که توسط بیگانگان بر ملت ایران تحمیل شد و توسط بیگانگان تبعید گردید. ولی این تحمیل و تبعید یکی از سیاه ترین مقاطع تاریخ را برای ملت ایران رقم زد.

 «پرونده» حاضر به بررسی ابعاد ستمی می‌پردازد که مردم ایران در سال‌های حکومت کودتای رضاخان تحمل کرده‌اند.


علل زندان سازی در زمان رضا شاه

علل زندان سازی در زمان رضا شاه

 مجموعه اسناد وزارت کشور [داخله] و نخست وزیری، موجود در سازمان اسناد ملی ایران،دال برروند سریع زندان سازی درشهرهای مختلفی چون تهران، سمنان، خوی، ملایر، تبریز،اردبیل، قزوین، خوزستان، کرمان، گروس، کرمانشاه، رشت، شیراز، قم، خراسنا، ساری، دامغان و نهاوند است. به این منظور، "حکومت زمین های خالصه و اماکن مخروبه ی دولتی را در اختیار نظمیه می گذاشت تا در آن زندان بسازند.(۱) برطبق این اسناد زندان...

ادامه مطلب

زندگی مردم در دوران رضا شاه به روایت آیت الله امینی

زندگی مردم در دوران رضا شاه به روایت آیت الله امینی

وضع اقتصادی مردم در آن زمان غالباً خوب نبود: درآمدها کم بود، اجناس نسبتاً ارزان بود ولی پول هم کم بود. بسیاری اجناس را به‌صورت تبادلی معامله می‌کردند. پول‌های رایج یا نقره بود یا مس، یک پول، یک شاهی، ده شاهی، یک ریالی، دو ریالی، پنج ریالی، ده ریالی. زندگی اکثر مردم ساده و بدون تجملات بود. خانه ‌های مسکونی غالباً با خشت و گل و سقف‌های چوبی یا طاق‌های ضربی تهیه می‌ شد، و چندان از آجر...

ادامه مطلب

رضا شاه و کوچ نشینی عشایر

بررسی دلایل شکست سیاست سرکوب رضاخان علیه عشایر

رضا شاه و کوچ نشینی عشایر

: رضا شاه پس از رسیدن به سلطنت به انجام یک سلسله از اقداماتی مبادرت ورزید که یکی از آنها طرح اسکان اجباری عشایر بود که اصطلاحاً به «تخته قاپو» کردن مشهور بود. در این میان ایل بختیاری به عنوان یکی از ایلات مهم و مقتدر کشور مشمول طرح اجباری اسکان عشایر از جانب دولت رضاشاه گردید. این طرح بدون انجام مطالعات و تحقیقات کارشناسی و بدون فراهم آوردن زمینه های لازم و تنها به پشتوانه نیروی نظامی و...

ادامه مطلب

هدف رضاخان از سرکوب عشایر تحقق «تک‌صدایی» بود

هدف رضاخان از سرکوب عشایر تحقق «تک‌صدایی» بود

سرکوب عشایر در ایران، از سرفصل‌های شاخص دوران حاکمیت رضاخان به شمار می‌رود که آثار و پیامد‌هایی فراوان بر جای گذاشت. در تحلیل این رویداد تاریخی، با علی‌اکبر رنجبر کرمانی تاریخ‌پژوه معاصر گفت‌وشنودی انجام داده‌ایم که نتیجه آن پیش روی شماست. پیش از آغاز بحث بفرمایید اساساً ایلات و عشایر در طول تاریخ برای ایران تهدید بوده‌اند یا فرصت؟ برای پاسخ به این پرسش کافی است به تاریخ...

ادامه مطلب

رضا شاه : از هرچه زن چادری است بدم می‌آید !

رضا شاه : از هرچه زن چادری است بدم می‌آید !

 یکی از وقایعی که موجب تسریع در اعلام کشف حجاب گردید، سفر رضا شاه به ترکیه بود. سفر به کشوری که با نهضت پان ترکیسم، به رهبری مصطفی کمال پاشا می‎رفت تا به سبک اروپاییان شکل پذیرد و ارزشهای اسلامی را از کشور خود بزداید. درباره شیفتگی رضاخان به ترکیه و اقدامات مصطفی کمال و الگوپذیری از وی، حتی قبل از آنکه وی براریکه سلطنت ایران دست یازد، مطالب فراوانی گفته شده است. از جمله روزنامه مورنینگ پست در...

ادامه مطلب

بازخوانی جنایات پزشک آدمکش رضا شاه!

بازخوانی جنایات پزشک آدمکش رضا شاه!

:  احمد احمدی متولد ۱۲۶۶ در مشهد اعدام شده در اسفند  ۱۳۲۳ تهران. او به پزشک احمدی معروف بود. اما درواقع شغل اصلی او  پرستاری بود و در حدود سال ۱۳۰۷ در بیمارستان احمدی تهران، که بعدها بیمارستان سپه نامیده شد، از بیماران پرستاری می‌کرد. او با مشاهدهٔ اعمال پزشکان تلاش کرد به‌طور تجربی امور پزشکی را فراگیرد. پس از فراگیری تجربی، در بسیاری از سخت‌ترین عمل‌ها حاضر شد. احمدی...

ادامه مطلب

مروری بر کارنامه احمد احمدی در زندانهای رضاشاهی

مروری بر کارنامه احمد احمدی در زندانهای رضاشاهی

پزشک احمدی؛ قاتل یا ابزار قتل؟!

در جریان محاکمه پزشک احمدی، وکیل او می‌گوید: «اگر او آدم کشته باشد باید اعدام شود. بااین‌حال آیا احمدی را می‌توان قاتل محسوب کرد؟ منشأ تردید این است که قاتل کسی است که قصد قتل کند و مقصود از آن قتل را در اندیشه خود داشته باشد. احمدی نه قصد قتل کرده و نه مقصودی او را بوده است. احمدی افزار قتل بوده نه عامل آن». سپیده‌دم یکی از روزهای 1322 پزشک احمدی را با دستهای دستبند شده به میدان توپخانه...

ادامه مطلب

خشونت های عُمّال رضاخان

خشونت های عُمّال رضاخان

  گاوین همبلی استاد تاریخ دانشگاه دالاس ایالت تگزاس آمریکا در نگارش کتاب تاریخ ایران دانشگاه کمبریج به اتفاق چند نویسنده دیگر مشارکت داشته است. او در خصوص خشونت در حکومت پهلوی چنین می نویسد: « در تاریخ حکومت پهلوی در ایران به سختی می توان صفحه ای سیاه تر از تعقیب و آزار عشایر توسط مزدوران جیره خوار رضا شاه یافت.» در ادامه نمونه هایی از رفتار عوامل رضا خانی در دوره پهلوی اول ذکر می شود. 1....

ادامه مطلب

اوضاع و احوال زندانیان سیاسی در روزگار رضاخان

اوضاع و احوال زندانیان سیاسی در روزگار رضاخان

 پس از اداره تأمینات (پلیس سیاسی و آگاهی) مهم ترین ادارات شهربانی ادارات شهربانی، و در عین حال فعال ترین آنها ، «اداره زندان» بود؛ و در این میان ، قصر بزرگترین، مهیب ترین و پراهمیت ترین زندانهای تحت کنترل شهربانی محسوب می شد و نام آن لرزه بر اندام مخالفان حکومت می انداخت.کسانی که وارد این زندان می شدند سخت ترین مجازاتها در انتظارشان بود و شکنجه های روحی و جسمی سهمگینی درباره آنان اعمال می...

ادامه مطلب

قساوت‌های شخصی رضاخان به روایت آمریکایی‌ها

قساوت‌های شخصی رضاخان به روایت آمریکایی‌ها

 برنارد گوتلیب، کنسول آمریکا، در سال 1923 در گزارشی محرمانه شواهدی از وحشیگری‌های رضاخان به دست می‌دهد: «رئیس‌الوزرای فعلی، یک دهاتی بی‌سواد با خوی ددمنشانه است که با هوشمندی، قاطعیت و استحکام شخصیت ذاتی خاصش که ندرتاً در ایرانی‌ها یافت می شود، به مقام کنونی دست یافته است. مردی است با خشمی مهارنشدنی؛ او شخصاً رییس‌الوزرای سابق، قوام السلطنه، را مضروب ساخت (آن هم طبق گزارش ها در...

ادامه مطلب

دوران سیاه رضاخانی به قلم عباس مسعودی!

دوران سیاه رضاخانی به قلم عباس مسعودی!

: با کناره‌گیری اجباری رضاشاه از سلطنت و تبعید او از ایران در 25 شهریور 1320، سایه سنگین بیست سال حکومت وحشتِ رضاخانی که از کودتای سوم اسفند 1299 آغاز شده بود، از سر مردم ایران برداشته شد و فصل نوینی در حیات سیاسی و اجتماعی ایران آغاز گردید و متعاقب آن مطبوعات نیز پس از سالها خفقان و سانسور زائدالوصف و فقدان آزادی بیان و قلم، توانستند بار دیگر عقاید و افکار خود را آزادانه نشر دهند و حتی‌المق...

ادامه مطلب

جایگاه مجلس در سیاست گذاری‌های عشایری  پهلوی اول

جایگاه مجلس در سیاست گذاری‌های عشایری پهلوی اول

دوره پهلوی اول (1320-1304) یکی از ادوار مهم و قابل توجه تاریخ ایران است. در این برهه، تغییر و تحولات شگرفی در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... در کشور رخ داد. یکی از مهم‌ترین این تحولات، به حاشیه رانده شدن ایلات و عشایر ایران از صحنه قدرت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی بود. حکومت پهلوی با در اختیار گرفتن شیوه‌ها و شگردهای مختلف، به سرکوب، خلع سلاح و سپس یکجا نشین کردن...

ادامه مطلب

مخالفت مردمی با جمهوری خواهی قلابی رضاخان

مخالفت مردمی با جمهوری خواهی قلابی رضاخان

 در روز 28 اسفند 1302 بیش از هشت هزار تن از مردم تهران در مسجد شاه جمع شده بودند تا مراتب مخالفت خود را با جریان جمهوری‌خواهی بی اصالت و خلاف قاعده رضاخانی اعلام کنند. از اواخر پاییز و اوایل زمستان سال 1302 رضاخان سردار سپه، نخست‌وزیر وقت تلاشهای گسترده‌ای برای اضمحلال نهایی قاجاریه و اعلام حکومت جمهوری در ایران آغاز کرده و به انحاء گوناگون می‌کوشید با انتقاد پیدا و پنهان از احمد شاه و...

ادامه مطلب

حکومت وحشت در عصر رضاخان

حکومت وحشت در عصر رضاخان

 حکومت وحشت که روحانیت و عشایر را هدف گرفته بود،  گریبان رجال سیاسی کشور را نیز گرفت. خبر دستگیری فیروز و عده‌ای دیگر طی تلگرام مورخ 22 ژوئن 1929 ویلیامسن (کاردار آمریکا)  مخابره شد: «وزیر مالیه و برادرش، و همچنین استاندار فارس و تعداد دیگری از ژنرال‌های کشور احتمالاً همگی به اتهام خیانت به دستور شاه زندانی شدند.»  ویلیامسن در گزارش مورخ 26 ژوئن 1929 این ماجرا را پی می‌گیرد:...

ادامه مطلب

استبداد ستیزی شعرا در دوره رضاخانی

استبداد ستیزی شعرا در دوره رضاخانی

  رفتار مستبدانه رضاخان محدود به قشر خاص یا طبقه خاص اجتماعی نمی گشت. تنها کشاورزان بی پناه یا روحانیون و دین مداران و یا زنان پای بند به حجاب یا عشایر مظلوم و ستم کشیده نبودند که مورد تعرض دار و دسته رضاخان قرار گرفتند و تحت شعار تامین امنیت گرفتار خشونت آنها شدند، بلکه فرهیختگان جامعه نیز به جرم اشاعه حق و حقیقت مورد ظلم رضا خان واقع شدند. میرزاده عشقى، عارف قزوینى، ملک الشعرای بهار از جمله...

ادامه مطلب

نقش شهربانی در بازدارندگی توسعه سیاسی در عصر رضاشاه

نقش شهربانی در بازدارندگی توسعه سیاسی در عصر رضاشاه

شهربانی عصر رضاشاه چه کارکردهایی داشت؟

ازجمله نیروهای نظامی دوره سلطنت رضاشاه، شهربانی بود که کارکردهای گستره‌ای داشت. وظیفه این نیروی نظامی، که قاعدتا می‌بایست حفظ امنیت باشد، چنان معنا شده بود که درحوزه انتخابات، مطبوعات،سینما،پست وحتی عدلیه نیزحضوراین نیرو مشاهده می‌شد از جمله نیروهای نظامی دوره سلطنت رضاشاه، شهربانی و پلیس سیاسی بود که نامش خصوصا در دوره دوم سلطنت او (1312-1320) برای مردم، نیروهای اجتماعی و مقام‌های...

ادامه مطلب

دلایل  استعفاء اجباری رضا شاه از نگاه نویسنده نیویورک تایمز در سپتامبر 1941

دلایل استعفاء اجباری رضا شاه از نگاه نویسنده نیویورک تایمز در سپتامبر 1941

: روزنامه نیویورک تایمز چاپ ایالات متحده امریکا در تاریخ چهاردهم سپتامبر ۱۹۴۱ مقاله ای با عنوان «ایران خشمگین شاه را عزل خواهد کرد. اگر بریتانیا شاه را برکنار نکند شورش در راه است» به قلم ری براک به چاپ رساند: متن این مقاله به نقل از کتاب "شهریور ۱۳۲۰؛ اسرار حمله متفقین به ایران"نوشته محمد قلی مجد ترجمه علی اکبر رنجبر کرمانی انتشارات موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران به دلیل...

ادامه مطلب

نظمیه رضاخانی

نظمیه رضاخانی

  نظام اطلاعاتی ـ امنیتی، که پیش از آن فقط بخش کم‌اهمیتی از تشکیلات و حیطه فعالیت نظمیه و شهربانی بود، در دورة رضاشاه گسترش یافت و فعالیت و حیطه عمل آن فعالیتهای شهربانی را تحت‌الشعاع قرار داد و آن را تابعی از سیاستهای کلی عملیاتی ـ اجرایی خود ساخت. رضاشاه تصمیم گرفته بود با نظمی قبرستانی و رعب‌‌انگیز که دستگاه شهربانی و نظام اطلاعاتی ـ امنیتی آن ایجاد می‌کند و تمایلات مستبدانه او را...

ادامه مطلب

از درگاهی تا مختاری؛ مروری بر عملکرد نظمیه یا شهربانی در دوران رضاخان

از درگاهی تا مختاری؛ مروری بر عملکرد نظمیه یا شهربانی در دوران رضاخان

نظام اطلاعاتی ـ امنیتی، که پیش از آن فقط بخش کم‌اهمیتی از تشکیلات و حیطه فعالیت نظمیه و شهربانی بود، در دورة رضاشاه گسترش یافت و فعالیت و حیطه عمل آن فعالیتهای شهربانی را تحت‌الشعاع قرار داد و آن را تابعی از سیاستهای کلی عملیاتی ـ اجرایی خود ساخت. رضاشاه تصمیم گرفته بود با نظمی قبرستانی و رعب‌‌انگیز که دستگاه شهربانی و نظام اطلاعاتی ـ امنیتی آن ایجاد می‌کند و تمایلات مستبدانه او را...

ادامه مطلب

رضاشاهی که من شناختم

رضاشاه از نگاه دکتر آرتور میلسپو

رضاشاهی که من شناختم

  دکتر آرتور میلسپو در تاریخ معاصر ایران به عنوان خزانه دار آمریکایی ایران مشهور است . او یک بار در فاصله سالهای 1301 تا 1306 در زمان رضاخان و یک بار در دی ماه 1321 در بحبوحه جنگ جهانی دوم و اشغال ایران به عنوان رئیس کل دارائی ایران استخدام شد و به ایران آمد و تا بهمن ماه 1323 همراه با 60 کارشناس آمریکایی به اداره امور مالیه ایران پرداخت . کتاب « آمریکایی‌ها در ایران » خاطرات ماموریت دکتر آرتور میلسپو...

ادامه مطلب

سقوط رضا شاه و پایان کار پزشک قاتل!

سقوط رضا شاه و پایان کار پزشک قاتل!

 شب سه نفر زندانی سیاسی، که روزها در فلکه بودند و شبها در حیاط مریضخانه می خوابیدند، با تختخواب خود وارد حیاط مریضخانه شدند. من با این سه نفر در کریدور دو آشنا شده بودم. اتهام این سه نفر این بود که مقالاتی که در روزنامه های فرانسه به زیان حکومت رضاشاه راجع به جنایات عمال دوره سیاه منتشر می شد، به قلم آنها نوشته شده است. با یکی از آنها ابونصر عضد بیشتر آشنا و دوست شده بودم. برای آنکه چون آنها مانند ما...

ادامه مطلب

ویژگی ساخت قدرت در دوره رضاشاه

ویژگی ساخت قدرت در دوره رضاشاه

در جامعه توده‌ای، توده به عنوان ماده خامی صرفا در تیررس تبلیغات و تلقینات است. تبلیغات محیطی است که به او شخصیت می‌بخشد. به همین علت، بسیج‌پذیر است؛ یعنی رهبر مقتدر و یا حزب حاکم خواستها و انگیزشهای معین را جهت همسان‌سازی توده‌ها فراهم کرده و، با تبلیغات مکرر و با استفاده از احساسات، ایشان را در یک بسیج عمومی به حرکت درمی‌آورد و با خود همراه می‌سازد. در چنین وضعیتی، انسانهای منفرد، منزوی و جدای...

ادامه مطلب