اصلاحات ارضی
اشاره
«اصلاحات ارضی» به مجموعه قوانینی اطلاق می‌شود که با هدف تغییر روش مالکیت و بهره برداری از اراضی کشاورزی به اجرا گذارده شد. این اصلاحات طی دو دهه ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ خورشیدی در کشورهای آمریکای لاتین برای جلوگیری از وقوع انقلاب‌های کمونیستی به توصیه آمریکا به اجرا گذارده شد، ولی در ایران با مدیریتی ناصحیح و مطالعه نشده وارد مراحل اجرایی خود گردید. در چهارچوب این طرح، روستاییان محروم از کمک‌های دولتی رهسپار شهرها شدند و به مشاغل کاذب روی آوردند و طرحی که قرار بود منجر به اصلاح در نظام کشاورزی روستایی شود، کشور را به وارد کننده عمده محصولات کشاورزی مبدل ساخت.
«گذرستان» حاضر موضوع «اصلاحات ارضی» و مشکلات آن را مورد بررسی قرار داده است.
در این مقاله مسأله اصلاحات ارضی از دو جهت مورد بررسی قرار گرفته است. اول اصلاحات ارضی بعنوان یک پدیده عمومی اقتصادی،سیاسی و اجتماعی مطرح شده و نظریات عمده محققان علوم اجتماعی درباره ماهیت، اثرات و عواقب آن بطورکلی در جوامع مختلف بیان گردیده و سپس نگارنده نظریهای از دیدگاه جامعهشناسی باختصار عرضه داشته است. دوم،خلاصه تحقیقی که نگارنده درباره نتایج اصلاحات ارضی در یکی از روستاهای...
اصلاحات ارضی یا الغای رژیم ارباب و رعیتی عبارت است از تغییرات اساسی در میزان و نحوه مالکیت اراضی به ویژه اراضی کشاورزی و مراتع به منظور افزایش بهره وری عمومی جامعه. پیش از اصلاحات ارضی، 50 درصد از زمین های کشاورزی در دست مالکان بزرگ بود، 20 درصد تحت نظر اوقاف، 10 درصد زمین ها نیز متعلق به محمدرضا پهلوی بود و 20 درصد باقی مانده به کشاورزان تعلق داشت. اصلاحات ارضی در ایران با تصویب قانون در...
پس از جنگ جهانی اصلاحات ارضی در برخی کشورهای جهان انجام و در ایران از دهه ۱۳۴۰ به بعد طرح و اجرا شد. در مطلب حاضر به روند اصلاحات ارضی در ایران و تا حدی در خلال بحث به عوارض منفی و مثبت آن شده، همچنین اقدامات انجام شده پس از اجرای اصلاحات ارضی عمدتاً در پیش از انقلاب اسلامی آورده شده است. شیوه تحقیق، کتابخانه ای است و مطالب از چند جلد کتاب دانشگاهی و مقاله های انتشاریافته جمع آوری شده که فهرست...
معمولا مالکیت خصوصی زمین و آزادی سیاسی همراه با یکدیگر حرکت میکنند،ولی در روسیه چنین نیست،زیرا این قدرتها هستند که در مورد زمین تصمیم میگیرند و نه مردم، همیشه نیز همینطور بوده است.پیش از روی کارآمدن کمونیسم هم یک ذره روحیه عمومیگرایی وجود داشت و یک دنیا کاپیتالیسم. حاکمان روسیه-از تزارها گرفته تا کمونیستها یا دیوانسالاران پس از شوروی-هرگز به مردم خود اجازه ندادند که از...
باگذشت ۵ دهه از اصلاحات ارضی در ایران بحث و گفتگو در باره زمینه ها، پیامدها و چرایی این رفرم همچنان در محافل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران در جریان است. مهم ترین و اصلی ترین فرضیه هایی که مورد بحث قرار می گیرد، گسترش مناسبات سرمایه‌داری، ایجاد ارتش ذخیره کار و جلوگیری از جنبش دهقانی است که به نظر عنقریب می رسیده است. همان گونه که پیش از این نیز برخی از تحلیل گران و پژوهش گران جنبش دهقانی در ایران...
دوره پس از کودتای 1332تا اصلاحات ارضی دوره ایست که اقتصاد ایران طی آن به طور روزافزونی وابسته به درآمدهای ارزی حاصل از صدور نفت می گردد،به نحوی که ادامه روند مدرنیزاسیون و بودجه های عمرانی دولت تقریبا به طورکامل منوط به صدور روزافزون این ماده اولیه می شود.درواقع براثراجرای برنامه هفت ساله دوم نه تنها موازنه ارزی کشور بهبود نیافت ورشدصنعتی صورت نگرفت،بلکه درتابستان1339حجم پول درگردش بیش...
قانون اصلاحات ارضی وتقسیم زمین بین کشاورزان پس ازکش وقوس های فراوان نهایتاً دردولت دکترعلی امینی به تصویب رسید.این قانون که یک طرح دیکته شده ازسوی آمریکابود، نتیجه ای جزسرابی بیش برای کشاورزان ومردم مملکت نداشت. علل طرح قانون اصلاحات ارضی: شاه درآبان ماه 1328درسفریک ماه ونیم خود به آمریکا،درنیویورک اظهارداشت:جهت برخورداری دهقانان وطبقات محروم ازیک زندگی خوب بایستی اراضی واگذاری به سازمان...
اصلاحات ارضی یکی از مهم‌ترین اقدامات شاه در طول سلطنت ۳۷ ساله‌اش بود. اصلاحات ارضی تغییرات مهمی در ساختار طبقاتی و اجتماعی ایران ایجاد کرد. این اصلاحات در سه مرحله انجام شد؛ مرحله اول آن در کابینه امینی و با وزارت ارسنجانی در سمت وزارت انجام شد و رادیکال‌تر از مراحل بعدی بود. عملا مراحل دوم و سوم اصلاحات تلاشی بود برای جمع کردن روستا‌ها تلاشی در اثر رادیکالیسم مرحله اول. تقسیم زمین زراعی بر...
این نوشته پژوهشی است مستند درباره نتیجه اصلاحات ارضی(نخستین لایحه از لوایح دوازدهگانه انقلاب سفید)و ملّی شدن جنگلها و آبها که تا کنون مکتوم مانده است.شاه طرح اصلاحات ارضی را با چند هدف به اجرا گذاشت و چنین میاندیشید که با اجرای این طرح، آمریکا که خود را طرفدار حقوق بشر میداند راضی می‌شود، ابر قدرت همسایه(اتّحاد جماهیر شوروی)که خود را حامی کارگر میداند خوشنود میگردد، گروههای چپ داخلی...
مسئله اعطای زمین به کشاورزان یکی از اصولی بود که بعد از انقلاب کمونسیتی 1917 م در روسیه همواره از طریق احزاب کمونیست جهان مطرح می‌شد و کوشش می‌گردید تا از این طریق «کشاورزان و دهقانان رنج کشیده» کشورهای جهان سوم به ایدئولوژی کمونیستی گرایش یابند. البته مسئله بهبود وضعیت کشاورزان ایران از زمان مشروطه همواره مورد توجه رجال و بزرگان کشور قرار داشت ولی مشکلات سیاسی و بحرانهای موجود باعث می‌شد...
مطالب موجود در مورد اصلاحات ارضی را می توان به دو دسته وسیع تقسیم کرد . دسته اول شامل مطالعات کلی است که درباره اصلاحات ارضی انجام شده و از آن به دلیل شکستن مناسبات ارباب رعیتی دفاع شده است .نظیر لمپتون و واریرز . برخی دیگر از محققان ، اصلاحات ارضی را یک رفرم بورژوازی قلمداد کرده اند مثل کدی ، کاتوزیان ، ریچاردز و خسروی . دسته دوم که جهت درک چگونگی انتقال جامعه روستایی سنتی ایران به یک جامعه مدرن از...
(از زبان مرحوم حبیب الله عسگر اولادی) در اواخر دهه 1330 شمسی، آیت الله بروجردی مانع از اجرای اصلاحات ارضی توسط محمدرضا شاه شد.مرحوم حبیب الله عسگراولادی در کتاب خاطرات خود، درباره کشمکش شاه و آیت الله بروجردی بر سر اصلاحات ارضی می نویسد: «....در همان سال های پایانی دهه 1330یکی دو مقاومت نسبتاً غیرعلنی از جانب حضرت آیت الله العظمی بروجردی علیه حکومت پهلوی ظهور پیدا کرد. موضوع همان اصلاحات ارضی و...
آیین‌نامه اصلاحات ارضی – مصوب ۱۳ خرداد ۱۳۴۳ مجلس شورای ملی و ۳ امرداد ۱۳۴۳ مجلس شورای ملی کمیسیون خاص مشترک مجلسین فصل اول - اجاره ماده ۱ در صورتی که مالک بخواهد از اختیار مندرج در بند الف ماده ۱ از مواد الحاقی به قانون اصلاحات ارضی استفاده نماید مخیر است اسناد‌اجاره را با فرد فرد زارعین داخل نسق و یا با هر یک از آنها به ضمانت شخص دیگری تنظیم و امضای نماید. تبصره ۱ - در صورتی که شرکت...
اصلاحات ارضی رژیم پهلوی، به گوش خیلی از جوانان رسیده و بعضی از بزرگ‌ترها زمین‌هایی را که پدربزرگشان با اجرای این برنامه از دست دادند یا به دست آوردند به یاد دارند. دکتر محمد هراتی، تا یکی دو ترم پیش در دانشگاه شهید بهشتی مباحث تاریخی را از وجه اقتصادی آن تدریس می‌کرده و حالا بازنشسته شده. درس و دانشگاه را رها کرده و مشغول فعالیت‌های اقتصادی است. در بررسی مسأله اصلاحات ارضی، بیش از همه بر مشکلات...
خاک این گنجینه طبیعی و لابراتوار فعال طبیعت تنها منبع غذائی و حیاتی است که وجود هر انسان بلکه موجودات وابسته بدان است بدینجهت است که آنرا آلماپارانس یا مادر غذادهنده نام دادهاند.این ماهیت طبیعی که مصنوع دست بشر نیست نمیتواند از طریق صنعت تولید یا افزون شود.اهمیت خاک خواه از نظر اجتماعی و خواه از نظر اقتصادی بقدری روشن است که لزوم بشرح و وصف نیست.خاصه نحوه تصرف و تملک آن در سرزمین روستا...
تاریخ ایرانی: شهریور1320، همزمان با اوج‌گیری جنگ جهانی دوم، متفقین به بهانه نقض بی‌طرفی از سوی ایران و در حقیقت برای دسترسی هر چه بیشتر به جبهه روسیه، ایران را به اشغال خود درآوردند. در همان بدو ورود نیروهای متفقین در جنوب کشور، رضا شاه بوسیله «سر ریدر بولارد»، سفیر بریتانیا دریافت که تاج شاهی از سرش افتاده است. چند روز بعد محمدرضا پهلوی ـ ولیعهد جوان ـ در مجلس شورای ملی سوگند یاد کرد تا ردای شاهی...
در نظام سرمایه‌داری جهانی،اساسا گسترش سرمایهها،متضمن بلغیدن منافع عمومی است؛به نحوی که اکثریت از روی اجبار،جهت گذراندن زندگی خود،در خدمت اقلیتی قدرتمند قرار میگیرند و فرایندی به وجود میآید که نتیجهء آن فقر هر چه بیشتر اکثریت مردم و قدرتمند شدن آن اقلیت محدود است.این پدیدهای نیست که با قطع رابطه و عزلتگزینی در گوشهء جهان حل شود؛زیرا ناشی از نیروهای اقلیت حامی داخلی است...
:در شمارههای اخیر ماهنامههای حافظ مطالبی راجع به علل و عوامل و سود و زیان«اصلاحات ارضی»که مهم‌ترین برنامهی«انقلاب سفید»محمد رضا شاه بود،چاپ کردیم که آخرین آنها مقالهی دکتر سعید سادات با عنوان «اصلاحات ارضی،نقشهی آمریکا بود،نه شاه»در بخش برخورد آراء و اندیشههای حافظ شمارهی 53(مرداد 1387) بود.جبههی ملی نیز به گزارش ضیاء مصباح در حافظ 53 (مرداد 87)به«انقلاب سفید»روی خوش...
اصلاحات ارضی مجموعه عملیاتی است که هدفش تغییر ساختار یک کشور و یا چند ناحیه از طریق اصلاح روابط اجتماعی به منظور تأمین شرایط لازم جهت استفاده از فنون زراعی و افزایش تولیدات کشاورزی است. به عبارت دیگر اصلاحات ارضی یا الغای رژیم ارباب و رعیتی عبارت است از تغییرات اساسی در میزان و نحوه مالکیت ارضی بویژه ارضی کشاورزی و مراتع به منظور افزایش بهره وری عمومی جامعه. اصلاحات ارضی در جهان، پس از جنگ جهانی...
آنچه در زیر به نظر خوانندگان محترم می‌رسد گزیده‌ای از گفت وگو با آقای عباس سالور، نخستین رئیس سازمان اصلاحات ارضی است. در این مصاحبه ضمن مروری اجمالی بر ریشه‌ها و زمینه‌های فکری خارجی تقسیم اراضی، به تفصیل دربارة چگونگی برخورد با موضوع مالکیت و نظام ارباب ـ رعیتی در ایران، بررسی محیط و شرایطی که این کار صورت گرفت، بیان دیدگاه شماری از وزیران دولت امینی خصوصا نقش حسن ارسنجانی - وزیر کشاورزی...
سیاست‌های ارضی و کشاورزی دولت از اواخر دهه 1340 بیشتر معطوف به گسترش بهره‌برداری‌های بزرگ تجاری در بخش خصوصی، بخش دولتی و بخش «خصوصی – دولتی» بود. هدف و دستاورد عمده‌ی اصلاحات ارضی در دهه 1340، از میان برداشتن روابط سنتی ارباب رعیتی و تبدیل رعایای سهم بر به دهقانان خرده مالک و حفظ و حمایت از بهره‌برداری‌های ماشینی بود. در اواخر دهه 1330 و اوایل دهه 1340 جدال محمدرضا پهلوی با کهنه‌کاران سیاست ایران،...
اصلاحات ارضی عبارت است از تغییر و تحول ساختاری قواعد و روندهای حاکم بر حقوق، وظایف، اختیارات و نحوه حضور افراد و گروهها در بهره‌برداری و نظارت بر منابع اصلی زمین و آب، به‌منظور بهبود نظام بهره‌برداری زراعی و زمینه‌سازی برای توسعه اجتماعی- اقتصادی. به سخن ساده‌تر، اصلاحات ارضی، تحول از پیش تعیین‌شده در نظام بهره‌برداری، یعنی مالکیت زمین، نحوه تصرف و برخورداری از منابع اصلی (زمین و آب)،...
منظور از اصلاحات ارضی، تغییری است که دولت در بنیانهای کشاورزی انجام میدهد. بنیانهای کشاورزی عبارتاند از: مجموعه روابط اجتماعی ـ حقوقی موجود میان مردم درباره تقسیم زمین، مشخصات ویژه مؤسسات کشاورزی( بزرگی، کوچکی و ...) و درجه استقبال مؤسسات کشاورزی.[1] دکتر علی امینی در دوران صدارتش مرحله اول اصلاحات ارضی را اجرا کرد. مرحله دوم آن در قالب انقلاب سفید به عنوان یکی از اصول ششگانه مطرح شد و...
روز دوشنبه،21 آبان 1341،در«تنگاب»(-تنگ آب)فیروزآباد فارس،قتلی اتفاق افتاد،که سرآغاز هجوم دوباره حکومت پهلوی به ایلات و عشایر جنوب بود.قتل کاملا اتفاقی مهندس«شاهپور ملک‌عابدی»1،رئیس حوزه اصلاحات ارضی فیروزآباد،مستمسکی مهم برای سرکوب قطعی و دائمی عشایر جنوب به وسیله حاکمان عصر پهلوی دوم گردید.تبلیغات سرسام‌آور،مستمر و طولانی حاکمان رژیم،تمام صفحات روزنامه‌ها و...
: بهمن ماه یادآور دو رخداد پراهمیت و مرتبط در تاریخ معاصر ایران است. نخست رفراندوم 6 بهمن ماه 1341 خورشیدی که طی آن اصلاحاتی تحت عنوان «انقلاب سفید» یا «انقلاب شاه و مردم» به را‡ی گذاشته و اعلام شد که با نظر مثبت 9/99 درصد را‡ی دهندگان مواجه شده است؛ و دیگر پیروزی انقلاب اسلامی‌در 22 بهمن ماه 1357. در واقع انقلاب اسلامی‌به دنبال رشته‌ای طولانی از رخدادهای بزرگ و کوچک شکل گرفت که اگر نخواهیم به...
در سال 1338ش / 1959م محمدرضا پهلوی در اثر فشار دولت امریکا و بحرانهای داخلی کشور متقاعد شد که دست به اصلاحات اجتماعی ـ اقتصادی بزند بر این اساس از منوچهر اقبال نخست‌وزیر وقت خواست که پیش‌نویس لایحه اصلاحات ارضی را برای ارائه به مجلس آماده کند. طبیعتاً تصویب چنین قانونی با مخالفت مالکان رو به رو می‌شد اما از آنجا که حکومت مجلس را تحت کنترل داشت، تنها راه نجات مالکان تجدیدنظر در لایحه و تغییر آن به...
«مقاومت ملاکان و علمای ایران در برابر شاه»بررسی به موقع و ارزندهای در بارهء بخشی مهم از تاریخ سیاسی و روستائی ایران است که در آن محمد قلی مجد تفسیری تازه از پی آمدهای پیچیدهء سیاسی،اقتصادی و اجتماعی اصلاحات ارضی دههء 1960 ایران به خواننده عرضه میکند.بهطور کلی مؤلف این اثر به دو مسئلهء اساسی میپردازد.(الف)سرنوشت مالکان پس از انجام اصلاحات ارضی و(ب)چگونگی مقابلهء مالکان با این...
برنامه اصلاحات ارضی از سالهای بعد ازجنگ جهانی دوم درایران مطرح شد. حضرت امام خمینی(ره) از پیامدهای اجرای برنامه اصلاحات ارضی انتقاد می کرد، اما اصل برنامه را نه تنها مورد تعرض قرارنداد بلکه باحضوردولتی مشروع نیزازاجرای آن حمایت می کرد. مسیراجرای اصلاحات ارضی:هرچندحل مسئله زمین داری وتحدید مالکیت بزرگ مالکان ازدوره قبل ازپهلوی همواره مطرح بوده است، بصورت خاص، طرح برنامه اصلاحات ارضی درکشور از...
دردی ماه سال 1341 شاه کنگره ای تحت عنوان آزادمردان و آزادزنان در استادیوم آزادی راه انداخت و انقلاب شاه و مردم را در شش ماده اعلام کرد و گفت این را به همه‌پرسی گذاشته‌ام که مردم نظرشان را بدهند. قصد شاه این بود که رفراندوم را مشروع و مقبول کند و در رفراندوم بعدی با تقلب می‌گفت 90 درصد رأی دادند که کشور باید این‌طور شود و اسلام باید حذف شود و بعد هم هر شیطنتی را که می‌خواست انجام...
روز 10 خرداد 1348 دکتر حسن ارسنجانی وزیر کشاورزی رژیم پهلوی و از طراحان و مجریان «اصلاحات ارضی شاه» بر اثر سکته قلبی درگذشت. حسن ارسنجانی در 1301ش در تهران به دنیا آمد. پدرش، سید محمدحسین ارسنجانی، روحانی‌ای از اهالی ارسنجان فارس بود، که به همراه نیروهای بختیاری برای اعادة مشروطیت به تهران آمد. حسن ارسنجانی دورة ابتدایی را در دبستان پهلوی و دورة تحصیلی متوسطه را در مدرسه سن‌لوئی...
