طهران
اشاره
سابقه تهران در کتب تاریخی به اواخر سده دوم پیش از میلاد باز می‌گردد که از آن به عنوان بخشی از ری یاد شده است. تهران تا قرنها پس از ظهور اسلام نیز یکی از ییلاقات شهرری به شمار می‌رفت که باغ‌های میوه فراوان با آب و هوایی سالم داشته است. شاهان صفوی در آبادانی و عمران تهران کوشیدند و ساختمانهای باشکوهی در گوشه و کنار شهر برای استراحت خود بنا کردند. آغامحمدخان قاجار موسس سلسله قاجار در تهران بر تخت سلطنت نشست و این شهر را پایتخت ایران قرار داد. او تهران را «دارالخلافه» خود نامید. از آن پس تهران مورد توجه دیگر کشورها نیز قرار گرفت و رفته‌رفته به عنوان مرکز ثقل تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران شناخته شد.
«گذرستان» حاضر مجموعه مطالبی راجع به تهران قدیم است.
یک پژوهشگر حوزهٔ تهران قدیم توضیح داد: میدان توپخانه در گذشته محل محافظت از ارگ سلطنتی بود و در آن، باروت هم نگهداری می‌شد. نصرالله حدادی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، بیان کرد: پس از دورهٔ میرزا تقی‌خان امیرکبیر، تصمیمی مبنی بر گسترش وسعت شهر تهران گرفته شد. به همین دلیل، میدان توپخانه با تعدادی حجره ساخته و توپ‌ها و گلوله‌های زیادی به آنجا برده شد. همین امر سبب شد تا آن میدان را «توپخانه»...
حاج محمدحسین مهدوی امین الضرب فرزند حاج محمد حسن امین الضرب، نماد تجارت مدرن ایرانی ،در شب ششم محرم الحرام 1289 هجری در تهران متولد شد. تحصیلات ابتدایی خود را نزد معلمین خصوصی آغاز کرد، فقه و اصول فلسفه را در حد سطح تحصیل کرد و ریاضیات و تاریخ و جغرافیا را فرا گرفت. زبان فرانسه را نیز به خوبی آموخت و در مدتی که پدرش میزبان سیدجمال الدین اسدآبادی بود، زبان عربی را به طور کامل از سید فرا گرفت. در شانزده...
احداث جاده مخصوص پهلوی یا همان خیابان پهلوی سابق (ولی عصر فعلی) از سال 1300 ه. ش آغاز شد. مقاله حاضر مربوط است به سرگذشت زیباترین و طولانی ترین خیابان خاورمیانه، یعنی خیابان ولی عصر در تهران.احداث جاده مخصوص پهلوی یا همان خیابان پهلوی سابق (ولی عصر فعلی) از سال 1300 (ه. ش) آغاز شد. حاج قائم نظام الملک رفیع ماجرای آغاز احداث این خیابان را در کتاب خاطرات خود آورده است.رضاخان سردار سپه در دوران وزارت جنگی خود...
میدان توپخانه (= سپه) یکی از میدان هایی است که هم در زمان قدیم از اعتبار ویژه ای برخوردار بوده و هم امروزه یکی از میدان های پُر رفت و آمد و معتبر تهران بحساب می آید.این میدان که مرکزی است که در آن خیابان های امیر کبیر، ناصر خسرو ، باب همایون، سپه، فردوسی و لاله زار به یکدیگر می رسند، در سال۱۲۸۱ ق احداث شد و در ابتدای احداث آن، میرزا قهرمان امین لشگر، وزیر گمرکات ناصر الدین شاه در ضلع شرقی اش، عمارت وسیعی...
لباس رسمی و معمول طهرانی های دوره قاجار برای همه طبقات شال و کلاه و جبه برای مردان و پیراهن کوتاه برای پوشاندن بالاتنه و دامنی بلند که تا پشت قدم های پا را بپوشاند برای زنان بود و اگر زنان هرگاه به دلایلی از خانه خارج می شدند از چادر، چارقد و روبنده استفاده می کردند.تن پوش مرداندر طهران قدیم تن پوش بسیاری از مردان، لباسی بلند و گشاد به نام جبه بود چون این تن پوش بسیار راحت و دوام خوبی داشت و مردم...
عزاداری محرم در تهران سابقه ای طولانی دارد و همه ساله بر شکوه و جلال آن افزوده شده است. از حدود دهم و پانزدهم ماه ذی حجه مساجد و تکیه ها برای مراسم ماه محرم آماده شده و چادرها و خیمه ها برای اجرای روضه خوانی و تعزیه برپا می شد. گفتگو درباره مراسم متعدد این ایام، معنا و مفهوم هر پرچم، علم و کتل و اعتقادات مردم، در این مطلب مختصر نمی گنجد، اما بد نیست کمی از چگونگی روضه و شکل گیری شیوه اجرای آن و همچنین از...
در قدیم الایام، مراسم خواستگارى در تهران داراى رسم و رسومات خاص خود بوده است آیین ازدواج به این صورت بوده که مادر فردى که تصمیم به ازدواج و همسرگزینى داشته به تنى چند از زنانى که کارشان پرس و جو و یافتن دختر مناسب و مورد نظر است، مىسپرد. اگر دخترى با شرایط مناسب سراغ دارند به وى معرفى نمایند پس از مدتى یکى از این زنان دخترى را انتخاب و به همراه یک یا چند نفر از زنان خانواده داماد سرزده به خانه او...
طهران 45 سال پیش شهری بود به وسعت تقریبی 21 کیلومتر مربع که تعداد جمعیتش را بین 250 تا 300 هزار نفر تخمین می زدند.تعداد جمعیت شهر از آن جهت معلوم نبود که هنوز آمارو احصاییه معمول نشده، داشتن شناسنامه هم باب نشده بود و تا موقعی که اولین سرشماری انجام گرفت تعداد جمعیت شهر را با حدس و گمان تخمین می زدند. طهران صورت 8 ضلعی ناقص الاضلاعی داشت که با خندقی که به دورش حفر کرده بودند از اراضی اطرافش جدا می شد و...
در روزگار قدیم که خبری از پیشرفت تکنولوژی و گرفتاری‌های روزمره زندگی نبود، استقبال از ماه رمضان و سپری کردن روزهای پر فیض و برکت آن با آداب و رسوم خاصی همراه بود. در آن زمان در برخی از شهرها همانند تهران قدیم مردم همانند عید نوروز به استقبال ماه رمضان می‌رفتند. زن‌ها به جارو و خانه تکانی پرداخته و مردها غبار از حصار و حصیر مساجد می‌گرفتند و به حرمت این ماه مبارک جامه نو به تن می‌کردند. از همان شبی...
در تهران قدیم ماهها بود که ماشین دودی در مسیرهای متفاوت در حرکت بود مسافران را جا به جا می کرد . این ماشین دودی دو ایستگاه داشت به اسم «گار» که خیابان گارد یا گارد ماشین از آن کسب نام کرد. نزدیک به 200 سال پیش روستایی پر از درختان چنار و باغ در شمال شهر ری که زمان شاه طهماسب اول صفوی به دور آن بارویی با چهار دروازه و 114 برج به شماره سوره های قرآن بنا شده بود، از فرسنگ های دور با لکه سبزی نمایان...
دارالخلافه‌نشینان برای اولین بار در میدان مشق، چشمشان به جمال دوچرخه به همراه دو نوجوان ۱۵و ۱۶ ساله با شلوارهای کوتاه تا بالای زانو که به نمایش گذاشته شده بود، افتاد. این مرکب دوپا، توسط انگلیسی‌ها وارد پایتخت قاجار شده بود و نزد تهرانیان قدیم به «مرکب شیطان» معروف بود، چرا که عوام بر این اعتقاد بودند که این وسیله نقلیه توسط شیاطین و پریان حرکت می‌کند چون که کسی نمی‌تواند، روی دوچرخ حرکت کند و...
در سال 1311 هجری قمری یعنی در اواخر سالهای سلطنت ناصرالدین‌شاه، سرهنگ احمد امین وابسته نظامی و مباشر سفارت عثمانی در تهران رساله‌ای تحت عنوان «ایران» به خط خود تنظیم و به دولت عثمانی تسلیم داشته است. این رساله که اصل آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه استانبول نگهداری می‌شود، حاوی نکاتی است که گوشه‌هائی از اوضاع اجتماعی ایران آن روز را روشن و مشخص می‌نماید. در این رساله چنین می‌خوانیم:دوایر رسمی و...
حالا دیگر در قهوه‌خانه‌ها به جای قهوه، چای می‌نوشند اما این موضوع آن‌قدرها هم مهم نیست؛ بیش از آنکه آمدن چای به قهوه‌خانه اهمیت داشته باشد، رخت بربستن فرهنگی مهم است که قهوه‌خانه‌ها حامل آن بوده‌اند. نهاد قهوه‌خانه در تهران و البته در بعضی شهرهای بزرگ ایران سالهای سال حافظ فرهنگی بوده‌اند که امروزه در حال از بین رفتن هستند؛ معرکه‌گیری، نقالی، سخنوری، تعزیه‌خوانی، غزل‌خوانی و بسیاری از...
کمیسیونی برای تحویل گداها به وزارت راه تشکیل شده و از دیروز نیز شهرداری عده‌ای از گداها را جمع‌آوری کرد. شهرداری تهران از روز گذشته اقدام به جمع‌آوری گدایان کرده ولی طبق برنامه از روز ۱۴ ماه جاری (پنج‌شنبه) در تمام نقاط شهر، مامورینی که برای این کار تعیین شده‌اند شروع به کار خواهند کرد. دیروز عده‌ای از گدایان را جمع‌آوری کردند. در بین این عده ۷ نفر مشمول نظام وظیفه بوده‌اند که پس از تحویل...
این کاخ در دوره فتحعلی شاه و در میان یکی از کاخ‌های مجموعه نیاوران، در شمال‌شرقی تهران ساخته شد. از قسمت‌های مختلف آن می‌توان به حوض خانه، کرسی خانه، تالار جهان نما و تالارآیینه کرد که با تابلوهای نقاشی گران‌بها و اشیای بسیار نفیس تزیین شده‌اند.
باغ و کاخ امیریه توسط کامران میرزا نایب‌السلطنه بنا شد. این قصر در میان یک باغ بزرگ قرار داشت که از نظر باغ‌سازی و گوناگونی درختان، و زیبایی خیابان و جدول‌بندی، وجود دریاچه‌ها و جزایر و فواره‌ها و آبشارها و تپه‌های مصنوعی، تنوع گلها و گیاهان ایرانی و خارجی و گلخانه‌های متعدد در تهران مانند نداشت. برای نگهداری باغ از باغبانهای ایرانی و فرنگی استفاده می‌شد. کاخ امیریه بنایی دو طبقه و دارای...
در بین لوطی های جنوب شهر اولین نفر خدا بیامرز شهید طیب حاج رضایی هیئت داری را باب کرد. از آغاز پائیز سال ۱۳۲۰ شمسی که زمینه فعالیت های مذهبی مساعد شد، علاقه مندان به فرهنگ عاشورا و معارف ناب به تدریج شروع به تاسیس جلسات و هیئت های مذهبی در بازارچه ها و محلات قدیمی شهر کردند و دیگر جلسات قدیمی نظیر پیرعطا، بنی فاطمه و بنی الزهرا نیز احیا شد.در دهه ۳۰ نیز زنده یاد حاج محمد رزاقی به اتفاق بعضی از...
در ایام جنگ جهانی اول اندیشه انتقال پایتخت را نخستین بار یکی از روزنامه های استانبول به نام خاور در مقالهای تحت عنوان «مستوفی الممالک بخواند» مطرح کرد. گردانندگان این نشریه دموکراتهای متمایل به آلمان بودند. اما تحقق آن منوط به تأکید و تأیید شاه بود. زیرا همراهی او نشانگر به ثمر نشستن مرحله بعدی استراتژی دموکراتها، مستوفی الممالک و پرنس رویس بود و در حقیقت به منزله اعلان جنگ به متفقین و ورود ایران...
آذر 1323 (نوامبر 1943) نام تهران و برگزاری کنفرانس تهران در راس اخبار جهان قرار گرفت. سرنوشت جهان در این شهر و کنفرانس رقم می خورد.سران سه کشور متفق در «تهران» یکدیگر را ملاقات کردند. ژوزف استالین رهبر اتحاد جماهیر شوروی، وینستون چرچیل نخست وزیر بریتانیای کبیر و فرانکیلین دلانوا روزولت رییس جمهور، ایالات متحده آمریکا اواخر نوامبر به تهران آمدند تا در مورد سرنوشت جنگ دنیا تصمیم گیری کنند.» آن روزها...
اولین فرستاده‌های لنین رهبر انقلاب اکتبر روسیه و بنیانگذار اتحاد جماهر شوروی به تهران سرگذشت تلخی داشتند. لنین بلافاصله پس از استقرار حکومت بلشویکی تمایل خود را به الغای کلیه‌ی حقوق و امتیازات روسیه‌ی تزاری در ایران و سایر نقاط جهان اعلام نمود و در 19 دسامبر 1917 دولت شوروی «اسدخان اسدبهادر» کاردار ایران در پتروگراد پیشنهاد کرد مذاکره در مورد تخلیه‌ی ایران آغاز گردد. پس از چندی نیز دولت شوروی طی...
تهران در چهل سال گذشته در زمینه ساختمان بلند گرچه فقط 13 طبقه بالا رفته و از ساختمان علمی 14 طبقه به برج تهران 50 طبقه رسیده است ولی از جهت تعداد ادارات، موسسات و خانه‌های مسکونی که در ساختمانهای بلند جا گرفته‌اند، رشد سریعی داشته است. این گردش گذری است بر پیشینه ساختمانهای بلند تهران.در 200 سال از تاریخ 250 ساله تهران به عنوان پایتخت، بلندترین ساختمان شهر شمس‌العماره بود که چون شاهان قاجار در بالای...
قبل از این که کتابخانه ملی به این شکل امروزی‌اش افتتاح شود، جای کتاب‌های با ارزش، خطی و قدیمی یا در کتابخانه سلطنتی بود یا در کتابخانه شخصی‌ای که معمولا ً هم خوب از آنها نگهداری نمی‌شد. این روند ادامه داشت تا این که دکتر مهدی بیانی _ پسر میرزا محمد مستوفی فراهانی که در دربار رضا شاه برو بیایی داشتند و از خانواده‌های ادیب ایرانی بودند _ توانست رضا شاه را راضی کند تا یک کتابخانه بزرگ به نام...
سال 1323ق سالی سخت برای مظفرالدین شاه قاجار بود. از سویی او خود را برای سفر به فرنگ آماده می‌کرد و از سویی دیگر بلوایی بر سر لباس نوز برپا بود که اختلافات وی با تجار این بلوا را دامن می‌زد. سلطان عبدالمجید میرزا عین‌الدوله صدراعظم مخالفان بسیار داشت و هر روز در گوشه‌ای از شهر جلسه‌ای توسط مخالفان در اعتراض به آن اوضاع برقرار می‌شد. محمدعلی میرزا ولیعهد برای اداره امور در غیاب پدر به...
از بعدازظهر دیروز ماموران اداره راهنمایی و رانندگی درشکه‌ها، چرخ‌های دستی و گاری‌های اسبی را در تهران جمع‌آوری کردند و به این ترتیب به کار وسائط نقلیۀ کندرو که در محلات جنوبی تهران مشغول حمل بار و مسافر بودند، پایان داده شد. مقامات راهنمایی و رانندگی امروز اعلام داشتند در چند ماه گذشته تعداد درشکه‌ها و گاری‌های تهران افزایش یافته و در خیابان‌های جنوبی بیش از هشتصد درشکه به کار مشغول...
ردپای قدیمی‌ترین کتاب‌فروشی تهران را می‌توان از بازار پرپیچ و خم شلوغی گرفت که اکنون عنوان «بازار بزرگ تهران» را دارد. «تیمچه‌ی حاجب‌الدوله» راسته‌ای است نزدیک مسجد بازار که الآن پر از مغازه‌های لوازم‌التحریرفروشی است. حدود صد سال پیش، مغازه‌هایی که اکنون پر از دفتر و خودکارند، مغازه‌های کتاب‌فروشی بوده‌اند که حالا دیگر از آنها خبری نیست. برخی از کتاب‌فروشی‌ها به باب همایون و ناصرخسرو...
اطلاع داده شد که کمیسیونی برای جیره‌بندی نان تشکیل گردیده و مشغول تهیه مقدمات آن می‌باشند و معلوم شد پس از اینکه تمرکز پخت نان که اکنون در دست اقدام است پایان یافت، جیره‌بندی آغاز خواهد شد و نیز در نظر گرفته‌اند که مردم را به دو طبقه تقسیم نمایند، از ۴ سالگی تا ۲۱ سالگی به بالا و برای هر طبقه مقدار معینی از یک نوع نان در برابر کوپن اختصاص دهند. موضوع نان همه مردم را سخت پریشان ساخته و در جلسه...
ناصرالدین شاه قاجار، شاه همیشه در سفر در یکی از سفر‌هایش با مشاهده وضع شهرهای اروپا و بررسی چگونگی رسیدگی به آنها به فکر احداث شهرداری (بلدیه) افتاد تا وضع تهران را از آنچه بود، نجات دهد. تهران در آن دوره با وضعیت خاصی که داشت لازم بود به فردی تحصیلکرده جهت سر و سامان دادن به عنوان وزیر واگذار شود و اولین نفر مهندسی بود که تحصیلات اروپایی را طی کرده بود؛ میرزاعباس‌خان مهندس‌باشی که از جمله...
پس از آن که آقامحمدخان قاجار تهران را به عنوان پایتخت برگزید، دیوان دارالعماره را وسعت بخشید و عمارت خروجی را در ارک سلطنتی بنا نهاد. شهر تهران در این زمان ۱۵۰۰۰ نفوس داشت که از میان آنها ۳۰۰۰ نفر سپاهی بودند و مساحت شهر ۵/۷ کیلومتر مربع بود که فقط نیمی از آن ساخته شده بود و کاخ و باغ‌های سلطنتی به تنهایی یک چهارم مساحت شهر را اشغال کرده بود و از طریق خیابان‌های کالسکه‌رو به دروازه‌های شهر منتقل...
در سال ۱۳۰۵ ه.ش، با روی کار آمدن خاندان پهلوی حکومت قاجار به پایان رسید ولی تهران کماکان پایتخت ماند. با روی کار آمدن رضا شاه تغییرات فراوانی در زمینه‌های اجتماعی سیاسی بوجود آمد. ساخت‌های اقتصادی و ارتباطی و سرمایه‌گذاری‌های صنعتی در تهران شروع گردید. ایجاد راه‌آهن سراسری، تقویت ارگان های دولتی، پیدایش ارتش، بانک ها و وزارتخانه‌های جدید چهره تهران را به کلی دگرگون ساخته و به مهاجرت‌های داخلی...
در ازدحام خیابان‌های شلوغ شهر تهران، رفتن به کوچه پس‌کوچه‌های پر خاطرهٔ قدیمی که حالا قدم به قدم آن با پرچم‌های سیاه مزین شده، لطف دیگری دارد. کوچه‌هایی که با گذشتهٔ ما پیوند خورده‌اند و حکایتمان را به نسل حسین(ع) پیوند داده‌اند، حکایتی که دست‌کم از ۳۰۰ سال پیش تاکنون امتداد یافته و عزاداری برای سید و سالار شهیدان را در طول تاریخ پررنگ نگه داشته است.با روی کار آمدن صفویه در ایران، کاربری...
در سال 1248 شمسی بود که به دستور ناصرالدین شاه و مباشرت دوستعلی معیر الممالک عظیم ترین نمایش حانه تاریخ ایران یعنی تکیه دولت, در زاویه جنوب غربی کاخ گلستان با گنجایش حدود بیست هزار نفر و صرف هزینه ای معادل یکصد و پنجاه هزار تومان ساخته شد . سال 1280: ناصرالدین شاه قاجار دستور ساخت یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بناهای دورانش را صادر کرد. اولین تماشاخانه تاریخ ایران با گنجایش 20 هزار نفر و هزینه 120 یا 150 هزار...
دولاب ، دهی بسیار قدیمی در محدوده شرقی تهران بوده که تا پیش از توسعه شهر تهران جزو نواحی خارجی آن محسوب می‌‌شده است.در واقع نام ونشان های جغرافیایی در محدوده زمین های در دار در نقشه های قاجاریه متاثر از نام دولاب است. مانند سرباز خانه دولاب،گذر دولاب ، سرآسیاب دولاب ، دروازه دولاب و ... دروازه دولاب، محله بیرون دروازه دولاب و....... نام دولاب ،فارسی ومرکب از دو کلمه (دول) مقلوب(دلو)و (آب) است و نشان میدهد...
چنار بوده است و باغ، جویبارهای روان؛ آب و هوایی خوش و مسیری بر سر راه ری. از ری پیش از این نوشتیم که چگونه گندمش بر قدرت‌طلبان بی‌وفایی کرده است؛ اما در هر صورت ری بوده است و عبدالعظیم حسنی و تاریخ نهفته در آن؛ ری بوده است و علمای آن که رازی برایش بسنده می‌کند. اما تقریبا تا 3 قرن پیش، آن زمان که هنوز تهران نه برجی داشت و نه بارویی؛ به قصبه‌ای خوش آب و هوا اشتهار داشت که جویبارهایش در بهاران جان...
در دوره پادشاهى ناصرالدین شاه، مراسم سوگوارى سرور شهیدان به گستردگى در تهران برگزار مى شد. با توجه به بى سوادى عمومى و کاستى هاى نظام آموزش مکتب خانه اى، برگزارى این مراسم، فرصت مغتنمى در اختیار دانشوران دینى قرار مى داد تا به آموزش عمومى معارف دینى اقدام نمایند. در این مقاله، تعداد، نحوه برگزارى و میزان استقبال مردم از آن مجالس مورد بررسى قرار گرفته و ضمن معرفى برخى از وعاظ مشهور، به نقش...
واژه‌ی « بازار» که اصل آن در پهلوی (واچار) است و هنوز هم در گیلان و نطنز به صورت واچار به کار می‌رود، اصلا ً فارسی است و کلمه ی بازارگان (بازرگان) هم از آن به دست می‌آید. این واژه به دلیل تجارت ایرانیان با پرتغالی‌ها وارد زبان پرتغالی شده و از آنجا به فرانسه و انگلیس راه یافته، چنانکه آنان هم مرکز خرید و فروش خود را بازار می‌گویند.امروزه هرگاه بازار تهران را به یاد می‌آوریم، بی درنگ...
شهر تهران دارای آب و هوای متغیر و ناسالمی است. کمتر شهری را در ایران می‌توان یافت که اختلاف درجۀ حرارتِ آن در تابستان و زمستان ۴۵ درجۀ سانتی‌گراد باشد و باعث شده تا سلامت ساکنینِ آن همواره در یک حالت عدم تعادل باشد. فراوانی ماشین‌های گوناگون متحرک و ثابت که با مصرف نفت و بنزین خود اکسیژن هوا را گرفته و به گاز کربنیک تبدیل می‌نمایند بر مسالۀ بدی آب و هوا افزوده است. عامل دیگر در این مورد وجود...
میدان‌های تهران قدیم یادآور خاطرات تلخ و شیرینی است که نسل به نسل و سینه به سینه روایت شده است. از میادین معروف خرید و فروش باید به میدان‌های امین‌السلطان، سر قبرآقا، مال‌فروش‌ها، کاه‌فروش‌ها، کهنه‌چین‌ها و گمرک کرد. با اینکه امروزه اثری از این میادین تاریخی باقی نمانده اما نام هر کدام از آنها کوله‌باری از تاریخ دارالخلافه را دربر دارد، که ذکر شرح حال مختصری از آنها خالی از لطف...
انقلاب مشروطه با تمام فراز و نشیب هایش در راه تحقق آرمان های عدالت طلبانه و آزادیخواهانه، نقطه عطف تاریخ ایران و سر منشاء تحولات عظیمی بوده است. انقلاب مشروطه با تمام فراز و نشیب هایش در راه تحقق آرمان های عدالت طلبانه و آزادیخواهانه، نقطه عطف تاریخ ایران و سر منشاء تحولات عظیمی بوده است. روایت برهه هایی از تاریخ مشروطه، سرشار از لحظه هایی است که ملت ایران، میهن پرستانه برای حفظ دستاوردهایش...
