ساختمان‌های بلند تهران و تاریخچه آن

تهران در چهل سال گذشته در زمینه ساختمان بلند گرچه فقط 13 طبقه بالا رفته و از ساختمان علمی 14 طبقه به برج تهران 50 طبقه رسیده است ولی از جهت تعداد ادارات، موسسات و خانه‌های مسکونی که در ساختمان‌های بلند جا گرفته‌اند، رشد سریعی داشته است. این گردش گذری است بر پیشینه ساختمان‌های بلند تهران.
در 200 سال از تاریخ 250 ساله تهران به عنوان پایتخت، بلندترین ساختمان شهر شمس‌العماره بود که چون شاهان قاجار در بالای برج 20 متری آن قرار می‌گرفتند همه شهر را نظاره می‌کردند که به ندرت ساختمان دوطبقه داشت. رضاخان بعد از به سلطنت رسیدن، بلواری در شمال تهران کشید و مردم را تشویق کرد تا اطراف آن بلوار خانه بسازند، به کسانی که چهار طبقه می‌ساختند جوایزی از جهت دریافت آجر و معافیت از عوارض تعلق می‌گرفت. با این همه نیمی از اطراف این بلوار (انقلاب فعلی) در زمانی که رضاخان ساقط شد، هنوز خالی بود. بعضی از این ساختمان‌های چهارطبقه که 20 متر ارتفاع دارند، هنوز پابرجا مانده‌اند. اولین و تا سال‌ها تنها آسانسوری که در تهران برپا شد متعلق به مظفر فیروزه نوه فرمانفرما بود که در شمال لاله‌زار نو، یک ساختمان (پاساژ) تجاری برپا کرده بود و با تبلیغات می‌کوشید تا اصناف و تجار را به خرید مغازه در آن تشویق کند.
بلندترین ساختمان تهران در پایان دهه بیست و بعد از جنگ جهانی دوم، توسط علی‌اکبر علمی ناشر در خیابان شاه‌آباد آغاز شد و بعد از 28 مرداد افتتاح گردید. این ساختمان با 14 طبقه و حدود 40 متر ارتفاع بلندترین ساختمان ایران بود و به جهت آن که در پایان دهه 30 یک شرکت تبلیغاتی برای تبلیغ کالایی بر بالای آن یک بادکنک بزرگ (فیل) به هوا فرستاده بود، معروف بود که بالای این ساختمان فیل هوا کرده‌اند. در سال 1341، حبیب القانیان سرمایه‌دار معروف ساختمان آلومینیوم را با 14 طبقه به پایان برد. این ساختمان نزدیک 30 هزار متر زیربنا دارد و در زمینی به وسعت 4300 متر مربع ساخته شده، در هر طبقه آن 55 واحد بازرگانی و تجاری پیش‌بینی شده، 5 آسانسور دارد و از عجایب آن که فاقد پلکان اضطراری است. در چند باری که در طبقات این ساختمان آتش‌سوزی رخ داد، سازمان آتش‌نشانی هر بار در گزارش‌هایی یادآور شده که این ساختمان که در هر زمان حدود 3000 نفر در آن حضور دارد، ناامن اسن. در سال 1352 این ساختمان را هژبر یزدانی به 38 میلیون تومان خرید و در سال 1358 با حکم دادگاه به ملکیت بنیاد مستضعفان درآمد. در سال 1342 با پایان کار ساختمان پلاسکو، دومین ساختمان بلند تجاری به سبک ساختمان‌های آمریکایی در تهران ساخته شد. این ساختمان که بلندترین ارتفاع تهران محسوب می‌شد، به سرعت گروه کثیری را به خود جذب کرد، سوار شدن بر آسانسورهای بزرگ آن و تماشای تهران که از پنجره‌های بزرگ رستوران طبقه بالا دیده می‌شد دلمشغولی مردمی بود که برای دیدن شهر از سطح بالا در آن روزها مدام اتوبوس‌های دوطبقه سوار می‌شدند و در طبقه بالای آن می‌نشستند، فقط به قصد سیاحت. پلاسکو که در ضلع غربی خود جای بزرگی برای آگهی‌های نئون تعبیه کرده بود 16 طبقه داشت و دو طبقه زیرزمین و 4 نوع آسانسور، یک ساختمان تجاری بود که در هر طبقه آن 20 واحد قرار داشت. در ابتدای دهه چهل واحدهای تجاری این ساختمان به صورت قسطی به 450 هزار ریال واگذار می‌شد (ماهانه 10 ریال). در سال 1354 هژبر یزدانی سرمایه‌دار معروف این ساختمان را از حبیب القانیان به 200 میلیون ریال خرید. از جمله اتفاق‌های مهم در این ساختمان چندین خودکشی پرسر و صدا بود. در سال 1358 این ساختمان با حکم دادگاه مصادره شد و به تملک بنیاد مستضعفان درآمد.
سومین ساختمان بلند تهران، برج بانک کار در خیابان حافظ رو به روی پارک هتل بود که آن هم در سال 42 توسط بانک کار ساخته شد و نه تجاری، بلکه اداری بود. این ساختمان 68 متر ارتفاع داشت و 19 طبقه. در 1358 این ساختمان به بانک تجارت تعلق گرفت و سه سال بعد بانک مرکزی طبقات پایین آن را برای بورس تهران در نظر گرفت. نخستین ساختمان بلند مسکونی در تهران در بلوار کشاورز ساخته شد و آن سه برج سامان بود با 22 طبقه و 72 متر ارتفاع که در سال 1348 به بهره‌برداری رسید.
در زمان پیروزی انقلاب ساختمان‌های مسکونی اسکان (70 متر)، پارک پرنس (72 متر) بلندترین ساختمان‌های مسکونی و ساختمان وزارت کشاورزی (62 متر) بلندترین ساختمان دولتی بودند و از اینها بلندتر ساختمانی در تهران نبود. در اصفهان، شیراز و مشهد هم که ساختمان بلند ساخته شده بود، ارتفاع بناها از 60 متر بالاتر نرفت. اما در قلب تهران، بانک صادرات در حال ساختن برجی بود که با نگاهی به تهران معلوم می‌شد که از صدها ساختمان بلند که در اطراف شهر روئیده بود، بلندتر خواهد شد. این ساختمان که به برج سپهر شهرت دارد، بعد از مدت‌ها که عملیات ساختمانی آن متوقف مانده بود بعد از جنگ ایران و عراق بار دیگر به فعالیت پرداخت و در سال 1370 آماده بهره‌برداری شد. این برج با 120 متر ارتفاع بلندترین ساختمان تهران است که 27 طبقه دارد. با تصمیمات تازه شهرداری که تراکم بیشتر را تاکید و تشویق می‌کند، ساخت ده‌ها برج در اطراف شهر آغاز شده که بیشتر آنها اداری یا تجاری است.
برج تهران سازه ای منحصر به فرد با زیر بنای تقریبی 220000 متر مربع و ارتفاع تقریبی 162 متر مشتمل بر 3 بال و 56 طبقه که در زمینی به مساحت 28000 متر مربع واقع شده ،دارای یک لابی عمومی و یک لابی اختصاصی برای هر بال است. سازه برج متشکل از دیوارهای بتنی مسلح اصلی و فرعی و سقف های آن نیز به صورت دال بتنی طراحی و ساخته شده است. سه دیوار بتنی اصلی در امتداد سه بال و با زاویه 120 درجه از یکدیگر قرار دارند و دیواره های فرعی به گونه ای طراحی و ساخته شدند که بر دیواره های اصلی عموداند. طراحی و بازنگری سازه اصلی و قطعات الحاقی در برابر زلزله براساس استانداردهای معتبر و بر طبق دانش روز انجام گرفته است.
پارکینگ ها نیز بصورت اسکلت بتونی و دیوار حایل طراحی و اجرا شده اند. برای ایجاد نمای زیبای و با صلابت با در نظر گرفتن مسایلی همچون فشار باد، تابش آفتاب و همچنین سرعت ساخت از عناصر هم شکل و پیش ساخته استفاده شده است. مصالح و مواد مصرفی در داخل واحدها. از بهترین نوع ممکن انتخاب شده و در انتخاب آنها فاکتورهایی از قبیل ایمنی، زیبایی و دوام به طور کامل رعایت شده است.
سازنده برج تهران شرکت بین المللی توسعه ساختمان (سهامی عام) بزرگترین شرکت ساختمانی از نظر ارزش در بورس اوراق بهادار ایران است. مشخصه بزرگ ساختمان‌هایی که در سال‌های اخیر ساخته شده، ایرانی بودن طراحی و پیمانکاران است، در حالی که در نخستین موج ساختمان‌های بلند در تهران (دهه پنجاه) شرکت‌های بزرگ آمریکایی و اروپایی در چندین طرح ساختمان‌سازی سرمایه‌گذاری مشترک داشتند. بزرگ‌ترین مجموعه آپارتمان‌سازی بخش خصوصی که در دهه 50 آغاز به کار کرد، مجموعه اکباتان بود. همزمان با آن شهرک‌های آپارتمانی متعددی برای کارکنان نیروهای مسلح و واحدهای دولت در تهران، آبادان، بندرعباس، اصفهان، شیراز و مشهد آغاز شده بود. اکباتان که توسط شرکت عمران و نوسازی تهران ساخته شد در مجموعه‌ای با 5 هزار واحد مسکونی آغاز شد که در زمان پیروزی انقلاب اسکلت بتونی تمام آن آماده بود، ادامه کارها که با توقفی چندساله ادامه یافت، هنوز نیز آماده دارد.