کتاب و کتاب خوانی در سده اخیر
0

اشاره

موضوع کتاب و کتابت در رشد حیات اجتماعی تاثیر بسزایی دارد و روح یک جامعه در پرتو این مهم بارور می‌شود. به همین دلیل میراث فرهنگی و تمدن اسلامی همیشه مملو از کتاب‌های بزرگان است که افتخار جامعه بشری بوده و همت اولیای دین اسلام بر این بوده است که بندگان خدا را به سوی روشنایی کتاب رهنمون شوند.

«گذرستان» حاضر تاریخچه کتاب و کتابخوانی در ایران را از دوره قاجار تا به امروز مورد بررسی قرار داده است.


تاریخچه چاپ سنگی و شروع آن در ایران

تاریخچه چاپ سنگی و شروع آن در ایران

فن چاپ سنگی، پیش از پایان قرن هجدهم به وسیلة آلویس سفندلر اختراع و از کشور روسیه وارد ایران شد و از حدود سال 1240 ه. ق. /1824 م. در شهرهای مهم ایران رواج یافت. تاریخ چاپ و ظهور چاپ سنگی برای آشنایی بهتر با چاپ سنگی و جایگاه آن ابتدا تاریخچه مختصری از صنعت چاپ را ذکر می کنیم. اختراع فن چاپ درحقیقت به قرن ها پیش از گوتنبرگ، که نامش به عنوان مخترع چاپ در تاریخ به ثبت رسیده است، برمی گردد. بین النهرینی ها...

ادامه مطلب

جایگاه کتاب و کتابخوانی در ایران در قدیم، چگونه بود؟

جایگاه کتاب و کتابخوانی در ایران در قدیم، چگونه بود؟

 ابوریحان بیرونی در «آثار الباقیه» و ابن ندیم در «الفهرست» از اتفاقی گزارش می‌کنند که در نزدیکی اصفهان و روستای سارویه، رخ‌داده و طی آن بخشی از یک سقف فرو ریخته و راهرویی هویدا شده که در انتهای آن کتاب‌خانه‌ای عظیم وجود داشته است. کتاب‌هایی با قدمت بسیار که بر روی پوست نگاشته شده بود. در گزارش ارائه‌شده چنین آمده که این کتاب‌ها به زبان‌های بسیار کهن و قدیمی...

ادامه مطلب

کتابخوانی در ایران باستان

کتابخوانی در ایران باستان

ایرانیان باستان نوشته های خود را بر روی سنگ ، کنده کاری می‌کردند و یا بر روی الواح گلی زرین و سیمین می‌نوشتند . گاه نیز از پوست دباغی شده گاو برای نوشتن استفاده می‌کردند . این سنت ، یادگار دوران مهرپرستی ایرانیان بود و در آیین زرتشت نیز ادامه یافت . چنان که اوستا نیز بر پوست گاو نوشته شده بود . در «الفهرست» به کتابهایی از جنس پوست دارد که در 250 ق از دژ سارویه اصفهان به دست آمد و بسیار...

ادامه مطلب

کتابخوانی در عصر قاجار

کتابخوانی در عصر قاجار

دوره قاجار مصادف با رواج مظاهر جدید اروپایی از جمله ورود صنعت چاپ به ایران و رواج کتاب های چاپ سنگی در کشور است . استفاده از این صنعت تحول فرهنگی بزرگی در ایران به وجود آورد . از آن پس ناشران توانستند از هر عنوان کتاب 800 و در برخی موارد تا بیش از 1000 نسخه به چاپ برسانند . شمارگان زیاد کتاب های چاپ سنگی در مقایسه با کتابهای خطی و نیز غیر مرغوب بودن کاغذ و جلد کتاب های چاپ سنگی سبب ارزانی تولید کتاب و امکان...

ادامه مطلب

ورود فرهنگ غربى به ایران

ورود فرهنگ غربى به ایران

 تاریخ ایران، همواره شاهد نوعى تغییر و تحول تدریجى در ابعاد فرهنگى اجتماعى خود بوده است. جامعة ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایى کشور، جامعه‌اى ایستا و بدون تحرک نبوده، عوامل متعدد فرهنگى و اجتماعى، تغییرات بسیارى را در آن به وجود آورده است. یکى از مهم‌ترین عوامل ایجاد تحول، همسایگان چادرنشین ایران با زندگى ایلیاتى بودند که در بسیارى اوقات، ایران را مورد تاخت‌وتاز خود قرار مى‌دادند و...

ادامه مطلب

رضا شاهِ بی‌سواد یا رضا شاهِ کتاب‌خوان؟

رضا شاهِ بی‌سواد یا رضا شاهِ کتاب‌خوان؟

بسیاری از راویان تاریخ، رضا شاه پهلوی را شخصی بی‌سواد دانسته‌اند و برخی نیز سواد او را در حد خواندن و نوشتن و امضا کردن نامه‌های حکومتی خوانده‌اند. اما شواهدی مانند تقدیم شدن کتاب به او از سوی علی دشتی و امید به تأمل در مضامین آن، روایت دیگری است از سطح سواد پهلوی اول. مساله بی‌سوادی پهلوی اول که غالبا با همراهی صفاتی مانند گردن گلفت، روستایی و... همراه بوده، در بسیاری از متون و اظهار...

ادامه مطلب

ویژگی ادبیات و فرهنگ دوره پهلوی اول

ویژگی ادبیات و فرهنگ دوره پهلوی اول

گرچه ادبیات این دوره از بار سیاسی کمتری برخوردار بود، با این حال، یک مسئله سیاسی همچنان سرلوحه فعالیتهای ادبای وقت بود و آن ناسیونالیسم باستانگرا بود. وجه اختلاف این ناسیونالیسم با ناسیونالیسم دوره قبل جنبه فرهنگی آن بود که آن را با ناسیونالیسم سیاسی قبل متفاوت می‌ساخت، ناسیونالیسمی که به عنوان ایدئولوژی رژیم جهت ایجاد اقتدار و مشروعیت سیاسی از آن بهره گرفته می‌شد. چنین ایدئولوژی‌ای در...

ادامه مطلب

 سرگذشت کتاب در دوره ی پهلوی ها

سرگذشت کتاب در دوره ی پهلوی ها

در دوره و زمانه ای که آمار بی سوادهای جامعه از باسوادها بیشتر بود، صحبت درباره ی کتاب خوانی بیهوده و عبث می نماید. دکتر حداد عادل درباره ی وضعیت سوادآموزی قبل از انقلاب اسلامی می گوید: پیش از انقلاب 75 درصد کودکانی که باید به مدرسه می رفتند اصلاً ثبت نام نمی شدند. حال بماند که از آن گروه که ثبت نام می شدند چه تعداد و تا چه مقطعی درس می خواندند. در جامعه ای این چنینی معلوم است که وضعیت کتاب و کتاب خوانی چه...

ادامه مطلب

سانسور کتاب در عصر پهلوی

سانسور کتاب در عصر پهلوی

مصطفی شعاعیان از نویسندگان چپگرای عصر پهلوی دوم در یکی از آثار خود به نام «شوروی و نهضت انقلابی جنگل» بخش کوتاهی را به شیوه سانسور کتاب در سالهای قبل از انقلاب اختصاص داده است که با هم می‌خوانیم : ....بنا به شیوه سنتی، سانسور کتاب بدین سان انجام می‌شد که نویسنده یا ناشر کتاب موظف بود پیش از چاپ کتاب، نخست نوشته را به اداره سانسور بدهد تا اگر اداره مذکور چاپ و انتشار آن را صلاح دانست...

ادامه مطلب

سانسور در دوران پهلوی

سانسور در دوران پهلوی

 مرحوم پرویز ناتل‌خانلری ادیب و سیاستمدار، از سال ۱۳۲۲ تا ۱۳۵۷ مجله «سخن» را منتشر کرد. خاطرات او از سانسور رژیم شاهنشاهی و دام‌هایی که برای او چیده می‌شد، موضوع این بخش از خاطرات اوست که در مجله بخارا، سال پانزدهم، شماره ۹۴، مرداد و شهریور ۹۲ به چاپ رسیده است: «در چند ساله اخیر سلطنت محمدرضا شاه کار سانسور چنان‌که طبیعی است روز به روز بالا می‌گرفت و ساواک کم کم به صورت...

ادامه مطلب

واژ​ه هایی که گرفتار سانسور ساواک شد

واژ​ه هایی که گرفتار سانسور ساواک شد

سید فرید قاسمی در کتاب خاطرات مطبوعاتی خود به بیان خاطراتی در مورد اعمال سانسور در نشریات از سوی ساواک پرداخته است. در این خاطرات آمده است: در 14 آبان 1355 یک بار یک مثنوی از خودم در مجله اطلاعات هفتگی چاپ کردم با نام مثنوی هفتم . این شعر توقیف نشد و مجله از زیر چاپ بیرون آمد و منتشر شد . در آن زمان از طرف ساواک دو گونه فهرست ممنوعه برای مطبوعات فرستاده بودند . یکی اسامی 24 نویسنده و شاعر و مترجم و دیگری...

ادامه مطلب

مروری بر عقب‌ماندگی فرهنگی رژیم پهلوی در حوزه کتاب

مروری بر عقب‌ماندگی فرهنگی رژیم پهلوی در حوزه کتاب

کارنامه رضاخان در حوزه کتاب بعد از به قدرت رسیدن رضاخان، وی با وضع قوانینی مثل «قانون راجع به نظارت مطبوعات»، مصوب 10 آبان 1301 و نیز «قانون مقدمین بر علیه استقلال و امنیت کشور» که در 1310 به تصویب رسید، نه تنها به مقابله با نویسندگان برخاست، بلکه با تطمیع، تهدید، ارعاب و حتی ترور، مخالفان سیاسی خود را وادار به سکوت و تسلیم کرد. علاو بر این «اداره اطلاعات شهربانی» موظف به ممیزی...

ادامه مطلب

محمود جعفریان: اشرف پهلوی بزرگترین سانسورچی ایران بود

محمود جعفریان: اشرف پهلوی بزرگترین سانسورچی ایران بود

روز 21 اسفند 1357 در صفحه 5 روزنامه اطلاعات مصاحبه ای با محمود جعفریان قائم‌مقام حزب رستاخیز، معاون سابق رادیو تلویزیون و مدیرعامل سابق خبرگزاری پارس به چاپ رسید.  جعفریان به دلیل نقشی که در اداره دو رسانه اصلی رژیم شاه یعنی خبرگزاری و رادیو تلویزیون داشت، در این مصاحبه ابعاد گسترده سانسور در رسانه‌های آن رژیم را فاش کرد. این مصاحبه نکاتی خواندنی در مورد برقراری اختناق و سانسور و نقش اشرف پهلوی...

ادامه مطلب

فرهنگ ستیزی؛ مأموریت دیگر ساواک

فرهنگ ستیزی؛ مأموریت دیگر ساواک

یکی از مهم‎ترین حیطه‌های فعالیت ساواک، حوزه‌های فرهنگی، مطبوعاتی و روشنفکری و دانشگاهی بود. بسیاری از مخالفان سیاسی حکومت هم عضوی از جامعه فرهنگی کشور محسوب می‌شدند و از آنجایی که برحسب حیطه فعالیت شناخت عمیق‌تری از ستمکاری حکومت داشتند، بیش از سایر اقشار ملت در معرض برخوردهای قهرآمیز ساواک واقع بودند. محیطهای دانشگاهی و دانشجویان ازجمله مهم‎ترین بخش فرهنگی کشور بودند که ساواک از...

ادامه مطلب

خواندن رمان در دوران پهلوی ۳ سال حبس داشت! / در جمهوری اسلامی حتی یک اثر تئوریک سانسور نشده است

خواندن رمان در دوران پهلوی ۳ سال حبس داشت! / در جمهوری اسلامی حتی یک اثر تئوریک سانسور نشده است

 چندی پیش سومین برنامه پاسداشت چهل سال انقلاب کبیر اسلامی با عنوان شنبه‌های انقلاب، با حضور دکتر محمدحسین صفارهرندی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، دکتر شهریار زرشناس پژوهشگر و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دکتر مجتبی رحمان دوست نویسنده، دکتر اللهیاری معاون توسعه کتابخانه‌ها و کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، خانم مریم جدلی دبیر انجمن ناشران زن مسلمان آقای...

ادامه مطلب

ماجرای برخورد شهید بهشتی با نخستین قانون سانسور کتاب در شورای انقلاب

ماجرای برخورد شهید بهشتی با نخستین قانون سانسور کتاب در شورای انقلاب

سیدعلیرضا بهشتی، پلورالیسم را یک واقعیت ارزشمند می‌داند که نادیده گرفتن آن منجر به زندگی چندچهره می‌شود. استاد سابق دانشگاه تربیت مدرس بر این اعتقاد است که دولت‌ها نه می توانند و نه باید نسبت به فرهنگ و ارزش‌ها بی‌تفاوت باشند اما نباید به الگوی خاص زیستی رانت ویژه‌ای بدهند، زیرا هم خلاف عدالت و هم خلاف دین است. می‌گوید دولت باید فرهنگ را حمایت کند و نه تصدی‌گری. به گزارش...

ادامه مطلب

حکم امام خمینی جهت جلوگیری از تحریف کتاب های درسی چه بود؟

حکم امام خمینی جهت جلوگیری از تحریف کتاب های درسی چه بود؟

امام خمینی 4 اسفند ۱۳۶۷ طی حکمی به آیت‌الله خامنه‌ای بر لزوم نظارت بر تدوین کتاب‌های درسی و جلوگیری از تحریف کتاب‌های درسی تاکید کردند. به گزارش جماران، متن این حکم به شرح زیر است: بسم الله الرحمن الرحیم محضر مبارک مرجع عالیقدر جهان تشیع، رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی - متّع الله المسلمین بطول بقاء وجوده الشریف. با اهدای سلام و لثم اناملکم الشریف، عطف به...

ادامه مطلب

مروری بر دستاوردهای فرهنگی انقلاب اسلامی ایران

مروری بر دستاوردهای فرهنگی انقلاب اسلامی ایران

مروری بر دستاوردهای فرهنگی انقلاب اسلامی ایران انقلاب اسلامی ایران نه تنها در ابعاد سیاسی منشاء دگرگونی‌هایی در ایران شد، بلکه در دیگر حوزه‌ها نیز دگرگونی‌های عمیقی ایجاد کرد. یکی از این سرفصل‌ها، فرهنگ بود. انقلاب اسلامی طی چهل سال دستاوردهایی در عرصه فرهنگ برای مردم ایران به ارمغان داشت که این دستاوردهای فرهنگی در دو عرصه داخلی و خارجی قابل مشاهده است. نخستین گام در این مسیر، در حوزه...

ادامه مطلب

گفتمان سیاسی و ارتباط آن با فرهنگ، ادبیات و نهادهای فرهنگی عصر پهلوی

گفتمان سیاسی و ارتباط آن با فرهنگ، ادبیات و نهادهای فرهنگی عصر پهلوی

گرچه به لحاظ بررسیهای تاریخی، دوره رضاشاه از عصر قبل خود فاصله گرفته به صورت مجرد مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد، با این حال، در جریان مطالعه حوزه‌های فرهنگ و سیاست، ارتباط تنگاتنگی بین این دو دوره مشاهده می‌کنیم. برخلاف آنچه که برخی آن را در انقطاع کامل با دوره قبل ترسیم می‌نمایند، مطالعه این دو حوزه حکایت از آن دارد که ریشه مسائل سیاسی ـ فرهنگی دوره مورد نظر را باید در عصر مشروطیت شناسایی...

ادامه مطلب

بوی ماندگی کمبودهای فرهنگی

بوی ماندگی کمبودهای فرهنگی

اقتصاد نقش بیشتری در تحریک «آستانة درد» اجتماع دارد. درست هم هست. ناملایمات اقتصادی فریاد جامعه را زودتر از بقیة امور درمی‌آورد. اگر کتابی منتشر نشود، اگر موزه‌ای ساخته نشود، اگر بهداشت و آموزش کافی در اختیار قرار نگیرد و... (برای نمونه) به اندازة پرداخت نشدن حقوق و دستمزد سر ماه، جامعه را به آستانة درد نمی‌رساند. نخستین فریادهای دردآلود، معمولاً از حنجرة زخمی اقتصاد شنیده می‌شود. اما...

ادامه مطلب

فرهنگ و انقلاب اسلامی

فرهنگ و انقلاب اسلامی

یکی از ویژگی های مهم انقلاب اسلامی که چه در زمان قبل و بعد از پیروزی انقلاب تاثیرات بسیاری در دوران خود داشت بعد فرهنگی دینی و معنوی انقلاب اسلامی بود. مهمترین تمایز انقلاب اسلامی ایران با دیگر انقلابات دنیا تاثیر پذیری و تحت شعاع قرار گرفتن این نهضت از عوامل فرهنگی به خصوص فرهنگ دینی به رهبر امام خمینی می باشد.به زعم بسیاری از محققان ایرانیان بر علیه فرهنگی به پا خواستند که سراسر وابستگی و ضد...

ادامه مطلب

ترویج کتابخوانی؛ ابزاری موثر در ارتقای توسعه فرهنگی

ترویج کتابخوانی؛ ابزاری موثر در ارتقای توسعه فرهنگی

کتاب، یکی از ابزارهای تفکر، رشد و پیشرفت انسانی به شمار می‌رود. این زبان گویای تمدن بشری با بازگو کردن راز و رمز پیشرفت جوامع انسانی در دوره‌های مختلف، نقش بی‌بدیلی ‌را در ارتقای توسعه فرهنگی هر کشوری می‌تواند ایفا کند. کتاب وسیله ای است که دانش بشری به کمک آن از تباه شدن مصون می ماند. در واقع وقتی جهل و بی خبری، جامعه ای را از پای درآورد یا شبهه ها ذهن جوانان را فلج کند، بدون شک یکی از مهم...

ادامه مطلب

روزگار داستان در دوره پهلوی؛ از سایه سنگین سانسور تا موج هدایت‌‌دوستی

روزگار داستان در دوره پهلوی؛ از سایه سنگین سانسور تا موج هدایت‌‌دوستی

پارسی‌نژاد در کتاب «نقد و بررسی آثار ادبیات داستانی دوره پهلوی اول» به روزگار ادبیات داستانی ایران می‌پردازد. وی کودتا را گسست تاریخی و فرهنگی در ایران معاصر می‌داند که روح سرخوردگی و ناامیدی را سبب شده است. مشروطه‌خواهی ایرانیان ورق تاریخ و فرهنگ ایران را برگرداند، اکنون دیگر این «مردم» بودند که در رأس امور بودند، از عالم سیاست گرفته تا ادبیات. ادبیات را می‌توان به حکم...

ادامه مطلب

کتاب بعد از انقلاب اسلامی چه سرنوشتی پیدا کرد؟

کتاب بعد از انقلاب اسلامی چه سرنوشتی پیدا کرد؟

بررسی آمارهای نشر در چهار دهه پیروزی انقلاب اسلامی نکات قابل توجهی را از وضعیت کتاب و نویسندگی در چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی نمایان می‌کند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همزمان با بیست و ششمین هفته کتاب و به مناسبت چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی اقدام به ارائه آمار نشر و نویسندگی در چهار دهه پیروزی انقلاب اسلامی کرده است.هر چند این آمار آنچنان که انتظار می‌رود،‌ کامل و جامع نیست و...

ادامه مطلب

سانسور در دوران پهلوی- از فهرست نویسندگان ممنوع القلم تا کلمات ممنوعه

سانسور در دوران پهلوی- از فهرست نویسندگان ممنوع القلم تا کلمات ممنوعه

پرویز ناتل‌خانلری ادیب و سیاستمدار، از سال ۱۳۲۲ تا ۱۳۵۷ مجله «سخن» را منتشر کرد. خاطرات او از سانسور رژیم شاهنشاهی و دام‌هایی که برای او چیده می‌شد، موضوع این بخش از خاطرات اوست که در مجله بخارا، سال پانزدهم، شماره ۹۴، مرداد و شهریور ۹۲ به چاپ رسیده است: «در چند ساله اخیر سلطنت محمدرضا شاه کار سانسور چنان‌که طبیعی است روز به روز بالا می‌گرفت و ساواک کم کم به صورت قدرت مطلق...

ادامه مطلب

مقایسه نشر در ایران قبل و بعد از انقلاب

مقایسه نشر در ایران قبل و بعد از انقلاب

آمار کتاب‌های منتشر شده در ایران از 274 عنوان در سال 1357 به 52 هزار و 798 عنوان در سال 1385 رسید این ارقام 19 هزار درصد رشد را نشان می‌دهد. نشر کتاب در سه دهه اخیر بعد از پیروزی انقلاب نسبت به قبل از آن رشد و افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است. این رشد در واقع بازتاب افزایش چند برابری تعداد ناشران از یک سو و افزایش مراکز آموزش عالی از سوی دیگر است. طبق آمار موجود تا قبل از انقلاب تعداد ناشران ایران در تهران...

ادامه مطلب

سانسور کتاب در دوران پهلوی

سانسور کتاب در دوران پهلوی

قسمت اول یکی از جرم‌هایی که باعث بازداشت افراد انقلابی در زمان شاه و چسباندن انگ سیاسی به آنها می‌شد، داشتن کتاب‌هایی خاص یا پیروی کردن از سیر مطالعاتی مخصوصی بود. ساواک اگر کسی را با کتابی می‌گرفت، دیگر حساب آن فرد با کرام‌الکاتین بود. او باید جواب می‌داد که این کتاب را چرا و از کجا آورده است. حبس‌های طولانی مدت و شکنجه‌های وحشتناک نتیجه داشتن بعضی کتاب‌ها بود. ** هر چه بر سر...

ادامه مطلب