حزب توده
اشاره
اولين تشكل ماركسيستي در ايران در 1298 با نام «حزب كمونيست ايران» توسط عده‌اي از روشنفكران چپ تأسيس شد. گروه قابل ذكر ديگر با تفكر ماركسيستي، گروه موسوم به 53 نفر تحت رهبري تقي اراني بود كه در سال 1316 شناسايي و دستگير و به حبس‌هاي طولاني مدت محكوم شدند. با سقوط رضاشاه در 1320 تعدادي از آزادشدگان اين گروه به سردمداري ايرج اسكندري به فكر تأسيس حزب كمونيست جديدتري افتادند. در جریان تماس این گروه با سفارت شوروی، مقامات سفارت موافقت كردند كه حزب موردنظر با نام «توده» و طرفدار سلطنت مشروطه با شعار هواداري از متفقين تأسيس شود. حاصل اين رهنمود، تأسيس «حزب توده ايران» در 10 مهر 1320 بود.
«گذرستان» حاضر شرحی بر چگونگی تشکیل حزب توده و عملکرد آن در ایران می‌باشد.
چهل و هفتمین شماره گذرستان را به بررسی کارنامه حزب توده در فاصله سالهای 1320 تا 1361 اختصاص دادیم . کارنامه ننگین تشکیلاتی ترین حزب تاریخ ایران و جریان چپ دراین چهل و یکسال با فراز و نشیب هایی بسیار و از لحاظ ماهیتی بعضا متناقضی روبرو بوده است . در این بخش تلاش کردیم از طریق باز نشر مطالبی که در " حزب توده از شکل گیری تا فروپاشی " قبلا منتشر شده است ، مخاطبان را با عملکرد این حزب و گرایشهای...
در سال 1320، پس از اشغال بخشی از خاک ایران توسط ارتش شوروی، مسئولین «انترناسیونال کمونیستی» (کمینترن) مسئله تأسیس یک حزب سیاسی را که حامل اهداف و منافع اتحاد شوروی در فضای سیاسی نوین ایران باشد، در دستور کار قرار دادند. از دیدگاه کمینترن، و با تجربه شکست حزب کمونیست ایران، تأسیس یک حزب کمونیستی خالص ضرورت نداشت و حزب جدید باید یک حزب دارای پوشش و نام «ملی» و «غیرکمونیستی» می‌بود، تا بتواند در جامعه...
خواندنی‌ترین نوشته‌های تاریخی و جذاب‌ترین تحلیلهای سیاسی و اجتماعی، اغلب توسط منفک‌شدگان از یک جریان یا سازمان نوشته می‌شوند. مرحوم کیا نیز وقتی به ترسیم اوضاع و احوال کمونیستهای ایران می‌پردازد و کارنامه سیاسی آنان را معدل‌گیری می‌کند، نوشته‌ها و گفته‌هایش جان‌دار است و خواننده را به درون اندیشه‌ها و کرده‌هایشان می‌کشاند. او که از کمونیستهای پروپاقرص دهه 1330 بود، بعد از آشنایی با...
حزب توده در فعالیت چهارسالة خود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، علاوه بر تشکیلات مفصل، دارای تعدادی سازمان‌های وابسته (جنبی) بود که در پوشش‌های مختلف، وظیفه اشاعة مشی حزب و اجرای تاکتیک‌های آن را در میان اقشار و گروه‌های مختلف به عهده داشتند. بخشی از این سازمان‌ها بر اساس سنت‌های کمونیستی جهانی و در ادامه فعالیت‌های سالهای 1320ـ 1332 تجدید حیات یافتند، (مانند: «جمعیت صلح») و بخشی بر اساس شرایط...
در دوران (1329ـ 1335) حوادث تکان دهنده‌ای مانند طرح مسئله نفت و انعقاد قرارداد گس‌ـ گلشائیان، نخست‌وزیری رزمآرا بعنوان عامل امپریالیسم انگلستان بمثابة پشتوانة این قرارداد، بازگشت آیت‌الله کاشانی و فعالیت گروه اسلامی «فدائیان اسلام»، که منجر به قتل رزمآرا شد، رد قرار داد خائنانه گس ـ گلشائیان، در مجلس شانزدهم، طرح مجدد مسئله نفت و تشکیل دولت مصدق، افشاء اسناد خانة سدان و عقیم ماندن...
در اینجا به معرفی 15 نفر از مهمترین عوامل سازمان جاسوسی شوروی در کمیته مرکزی حزب توده می‌پردازیم. لازم به توضیح است که معرفی حاضر کلیه عوامل کا. گ. ب در حزب توده را در بر نمی‌گیرد و به آن عناصری که کمیته مرکزی نبودند نمی‌پردازد. 1ـ نورالدین کیانوری: دبیر اول کمیته مرکزی حزب توده مرتبط با علی اوف، مأمور اطلاعاتی شوروی و سرهنگ دولین، افسر جی. آر. یو، تا سال 1334 در ایران. وی در سالهای اقامت در شوروی و آلمان...
تقی ارانی، فرزند ابوالفتح ارانی و فاطمه آقازاده، به سال 1282 ش در تبریز به دنیا آمد. در کودکی به‌علت مأموریت پدر که کارمند وزارت دارایی بود به تهران مهاجرت کرد. در 1300 تحصیلات متوسطه را در دارالفنون به پایان رساند. پس از یکسال برای ادامه تحصیل در رشته شیمی به آلمان سفر کرد. او تحت تأثیر عقاید سوسیالیستی در لایپزیک روزنامه پیکار را منتشر ساخت.ارانی در دورۀ تحصیل مسئولیت اتحادیۀ دانشجویان ایرانی را در...
اصول اساسی مندرج در اولین مرامنامه حزب توده، چهره یک حزب ترقی‌خواه و مردمی را ارایه می‌دهد، که با علت وجودی و مضمون حزب فوق همخوانی نداشت. در این مرامنامه به هیچ روی به ایدئولوژی و اهداف مارکسیستی حزب ای نشده بود.ماده اول مرامنامه می‌‌گوید:ماده 1ـ حفظ استقلال و تمامیت ایران و مبارزه بر علیه هرگونه سیاست استعماری نسبت به کشور ایران بر طبق اصل معروف آزادی و اختیار ملت‌ها در تعیین سرنوشت...
برچیده‌شدن نظام خودکامه‌ی رضاشاهی در شهریور 1320 و اشغال ایران توسط متفقین اگر چه از نظر اقتصادی و اجتماعی پیامدهای ناگواری به همراه داشت، اما دست کم باعث شد فضای مناسبی برای فعالیت احزاب و گروه‌ها پدید آید. در نتیجه‌ی تصمیمات شاه جدید که شرط برقراری آزادی را در تشکیل احزاب می‌دانست، کاریکاتوری از دموکراسی در جامعه‌ی ایران پدیدار شد. بازیگران تازه‌ای در عرصه‌‌ی شطرنج سیاسی کشور ظهور کردند. ...
در بهمن ماه 1327، در پی حادثه ترور نافرجام محمد رضا شاه، حزب توده غیرقانونی اعلام گردید مرحله جدیدی از فعالیت آن آغاز شد.این دوره، که تا 28 مرداد 1332 و تجدید حاکمیت دربار امتداد یافت، از بغرنج‌ترین و پرحادثه‌‌ترین فصل‌های تاریخ معاصر ایران است. در این دوران، حزب توده، بطور «غیر قانونی» و با بهره‌گیری از سازمان‌های جنبی علنی خود، به حیات سیاسی خویش ادامه می‌دهد و در حوادث کشور نقش مهمی ایفاء...
ورود غلام یحیی دانشیان و امیر علی لاهرودی به هیئت اجرائیه، مواضع دکتر رضا رادمنش را تحکیم کرد، بخصوص که اختلافات احزاب کمونیست شوروی و چین به شدت مطرح بود و بحران عمیق مائوئیسم احزاب کمونیست جهان را فرا گرفته بود. برخی احزاب کمونیست جهان سوم (مانند اندونزی) از مواضع حزب کمونیست چین طرفداری می‌کردند و خطر جدی، سیطرة حزب کمونیست شوروی را بر اردوگاه مارکسیسم تهدید می‌کرد. در هیئت اجرائیه حزب توده،...
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مسئله فعالیت حزب در داخل کشور و انتقال کمیته مرکزی از آلمان شرقی به ایران توسط مقامات حزب کمونیست شوروی و کا. گ. ب مورد توجه قرار گرفت.همانگونه که گفتیم، در واقع گسترش سریع امواج انقلاب اسلامی ایران و سقوط نامنتظره شاه (از دیدگاه تحلیل‌گران شوروی)، مقامات مسکو را غافلگیر کرد و نتیجة این غافلگیری، تغییرات شتاب‌زده در رهبری حزب توده بود . نورالدین کیانوری، که...
حزب توده بر روی دو اصل عقیدتی و تشکیلاتی خطا و محکوم به زوال، و به پیروی از سنت حزب کمونیست ایران، تشکیل شد و بر روی این دو اصل، در گردباد رویدادهای گوناگون، از سال 1320 تا 1361، چندان چرخید و چرخید که سرانجام از گردونة زندگی اجتماعی برون رانده شد. اصل عقیدتی حزب توده، مارکسیسم‌ـ لنینیسم بود و اصل سازمانی او، آن چه که بدان لنین «ترکیب فعالیت علنی و فعالیت مخفی» نام نهاد، در عمل اجرای توطئه‌گری و اعمال...
در آستانه سالگرد ملی شدن صنعت نفت قرار گرفتهایم به بهانه این مناسبت با توجه به فعالیت‌های سازمان یافته بقایای حزب توده بر آن شدیم شکلگیری حزب توده را در آذربایجان بر اساس اسناد بررسی نمائیم؛ به ویژه مسئله نفت شمال که حزب توده سرسختانه تلاش می‌کرد امتیاز آن به شوروی واگذار شود غایلهای هم که پیشه وری از اعضای قدیمی و سرسخت کمونیست، آن را در آذربایجان به دستور استالین راه انداخت بی ارتباط با...
تا سال 1333، فعالیت حزب توده از داخل ایران رهبری می‌شد. هر چند بخش عمده رهبری حزب از ایران گریخته بود، ولی تا مدتی پس از کودتای 28 مرداد 1332، به دلیل بحران درونی کشور از سوئی و وجود سازمان متشکل مخفی و سازمان نظامی از سوی دیگر، حزب توده توانست بخشی از رهبری خود را در داخل کشور حفظ کند. با در هم شکسته شدن سازمان نظامی حزب توده بقایای کمیته مرکزی، که به چنگ «فرمانداری نظامی تهران» نیفتاده بودند، از ایران...
در طول سال هایی که حزب توده به واسطه دستگیری و سختگیری های رژیم پهلوی عملافعالیت های محدود خود را در خارج از مرزهای کشور انجام می داد و کادر رهبری این حزب در اروپا علی الخصوص اروپای شرقی به سر می بردند، اختلافات و کشمکش های فراوانی در داخل حزب وجود داشت که از مهمترین آنها اختلاف در بین اعضاء در خصوص پیروی از شوروی یا پیوستن به اردوگاه چین و تبعیت از شیوه «مائو» همچنین رخنه ساواک در بین کادر اصلی حزب...
در دوران مورد بررسی، پاره‌ای از ترورها به حزب توده منسوب می‌شود که انتساب همه آنها به همه رهبری محل مسامحه است. آنچه که مسلم است سرقتهای بانک ملی دماوند، بانک ملی مرکز و بانک بازرگانی و قتل حسام لنکرانی، محسن صالحی، داریوش غفاری، فاطری، پرویز نوائی به دست «سازمان اطلاعات» به رهبری دکتر مرتضی یزدی، از طرف هیئت اجرائیه هشت نفری و مسئول این سازمان، خسرو روزبه، انجام گرفته و در هیئت اجرائیه تأیید...
آیت الله محمد ری‌شهری وزیر سابق اطلاعات در جلد دوم خاطرات خود ، نحوه رسیدگی به اتهامات ناخدا بهرام افضلی فرمانده وقت نیروی دریایی ارتش به اتهام ارتباط و جاسوسی با حزب توده و شوروی سابق را تشریح کرد. شرح دادگاه ناخدا یکم بهرام افضلی صفحات 95 تا 129 جلد دوم خاطرات محمد ری‌شهری(به عنوان رییس دادگاه) را در بر‌می‌گیرد که به شرخ ذیل است: بنده پس از تلاوت قرآن به عنوان حاکم شرع و ریاست دادگاه انقلاب ارتش...
عملیات امیر‌المؤمنین (ع)در پی یک رشته عملیات مقدماتی در ساعت 30/4 بامداد روز 17/11/1361 با دستگیری نورالدین کیانوری، دبیر اول کمیته مرکزی حزب توده و همسرش مریم فرمانفرمائیان فیروز، عضو هیئت سیاسی کمیته مرکزی حزب، نخستین مرحله عملیاتی آغاز شد. در ساعات اولیه بامداد همان روز بخش مهمی از مراکز پنهانی حزب توده به تصرف پاسداران انقلاب اسلامی درآمد و حدود 40 تن از مهره‌های برجسته حزب توده و عناصر کلیدی شبکه...
عملیات فروپاشی حزب توده، ضربه‌های زیرین را از نظر سازمانی و سیاسی بر این حزب وارد ساخت. 1ـ 90 درصد از رهبران (کمیته مرکزی، هیئت سیاسی، هیئت دبیران) دستگیر شده و در مراحل مختلف بازجویی به خیانت‌ها و عملکردهای ننگین خود و حزب اعتراف نمودند و در برابر حقایق تسلیم شدند. 2ـ سازمان نظامی حزب توده که با دقیقترین برنامه‌ریزیها و روشهای سازماندهی مخفی ایجاد شده بود و نقش یک شبکه جاسوسی گسترده را در نهادهای...
تاریخ گزارش: 30/5/50از: 15 ه 2 شماره گزارش: 1327/5 ه‍موضوع: اظهارات سیدنعمت‌الله رحیمی سیدنعمت‌اله رحیمی راننده اداره برق ضمن صحبت با یکی از کارگران در پاسخ اینکه سؤال شده چرا اکثر جاهای بدنش جای زخم می‌باشد اظهار داشته.در همدان پدرم چند مغازه نانوائی داشت و من به مغازه‌ها سرکشی کرده مبلغی پول بر‌میداشتم و به قمار می‌رفتم در حین قمار نزاع در...
هنوز دو سال از جنگ جهانی دوّم نگذشته بود که ارتش متفقین به رغم اعلان بی‌طرفی ایران، در سوم شهریور 1320 از چند محور به کشور حمله و آن را به اشغال خود درآوردند. به دنبال این حادثه، رضاشاه پس از 16 سال حکومت استبدادی ناچار به ترک ایران و واگذاری سلطنت به فرزندش، محمدرضا شد. سقوط رضاشاه نقطه پایانی بود بر سرکوب و اختناق؛ در نتیجه آزادی نسبی برای فعالیت‌های سیاسی و مطبوعاتی پدید آمد. گروه‌ها و...
حزب توده با گردهمایی 27 نفر از اعضای جوان «پنجاه و سه نفر» مارکسیستِ زندانی شده در سال 1316، در هفتم مهر 1320 - سیزده روز پس از استعفای رضاشاه - تأسیس شد. حزب چهار هدف موقت و اولیه داشت: آزادی باقی مانده «پنجاه و سه نفر»، به رسمیت شناخته شدن آن به عنوان سازمانی قانونی، انتشار روزنامه و تهیه و تدوین برنامه‌ای که برخلاف برنامه‌های غیرمذهبی پیشین و بدون برانگیختن مخالفت علما امکان جذب...
استقلال طبری در تحول اوست. احسان طبری در دامان انقلاب اسلامی دگرگون شد و تحت تأثیر جاذبه‌های معنوی آن و در بازگشت به فطرت سلیم و خویشتن خویش راه اسلام و انقلاب را برگزید. احسان طبری از برجسته‌‌ترین متفکرین مارکسیسم در جهان بود که نه تنها نظیر او در کشورهای شرقی مانند هند و اندونزی (که احزاب کمونیست دارای سابقه طولانی و فعالیت نظری هستند) مشاهده نشده، بلکه در کشورهای غربی نیز (که مارکسیسم...
