رضاخان
«سیاست تفرقه انداز و حکومت کن» عمده‌ترین ابزار استعمار و امپریالیزم کهنه‌کار جهانی شناخته شده است، اما همین سیاست، در مناطقی مثل ایران که از موقعیت ژئوپلیتیک خاصی بهره می‌گیرد، گاهی موجب اشکال می‌شود، هم‌چنان که قبل از حکومت رضاخان، کنترل خان‌ها و فئودال‌های محلی در ایران، وزارت خارجه انگلستان را سخت به زحمت انداخته بود. حتی رضاخان در اولین سفرش به خوزستان می‌گوید «می‌روم تا...
ترجمه از روزنامه نمره ۱۰۲۵ «زاریا ووستوک» منطبعه تفلیس از ۱۱ نوامبر ۱۹۲۵ [برابر با ۲۰ آبان‌ماه ۱۳۰۴] «مقصود ایران و افکار انگلیسی‌ها» روزنامه ایزویستیا در مسکو از ۱۰ نوامبر تحت عنوان فوق می‌نویسد: انقلاب ایران پیشرفت می‌کند؛ چنانچه در ۲۰ سپتامبر انقلاب شده، در ۲۱ اکتبر [احمد] شاه را خلع و رضاخان را موقتا ً به ریاست حکومت تعیین نمودند، در ۳ نوامبر هم انتخابات مجلس مؤسسان شروع شد. باری...
کودتای 21 فوریه 1921 افسر گمنامی به نام رضا را وارد عرصه سیاست کرد. وی در 22 فوریه 1921 دو «اعلامیه» منتشر ساخت. بیوگرافی کوتاهی که در آوریل سال 1923 آماده شد، پیش‌زمینه خوبی از رضا شاه پهلوی آینده ارائه می‌کند: «در سال 1876 در سوادکوه مازندران در خانواده‌ای فقیر متولد شد. پدرش ایرانی و مادرش از مهاجرین قفقازی بود که زادگاه او پس از توافقنامه ترکمنچای به دست روس‌ها افتاد (1828). در 16 سالگی وارد ارتش...
مطبوعات روز گشایش مجلس مؤسسان را پانزدهم آذرماه ۱۳۰۴ نوشتند و از حضور ۷۵۰ نفر در آن مراسم خبر دادند(۱) و تشریفات حرکت «موکب مسعود والاحضرت اقدس دامت عظمته» را از خانه‌باغ‌اش تا تکیه دولت به آگاهی رساندند.(۲) روز یا روزهایی پیش از آغاز به کار مجلس مؤسسان، نظام‌نامه داخلی(۳) آن به دست کسانی که باید موادی از متمم قانون اساسی را برای پادشاهی رضاخان تغییر می‌دادند، رسانده شد. این نظام‌نامه، که به...
«نوزدهم آبان ۱۳۰۴ روز سرازیر کردن نام نمایندگان مجلس مؤسسان توسط وزارت جنگ به فرماندهان لشکرها بود...«نمایندگان مجلس مؤسسان از نقاط مختلفه آن لشکر محترم بایستی به شرح ذیل انتخاب و آنهایی که در مرکز نیستند سریعاً به طهران اعزام شوند. از این عده یک قسمت از وکلای فعلی مجلس و چند نفر هم معرفی شده‌اند، و بقیه بایستی از اشخاص مطمئن و معتمد محلی انتخاب شوند؛ که البته اگر سراغ داشته باشید در انتخاب...
تاریخ سند: ۱۷ آبان ۱۳۰۳ قشون دولت علیه ایران لشگر مرکز تیپ گارد پیاده نمره ۵ مقام منیع بندگان حضرت اشرف رئیس‌الوزرا و وزیر جنگ دامت عظمته راپورت محترماً معروض می‌دارد البته خاطر انور بندگان حضرت اشرف از نطقی که سیدحسن مدرس در جلسه هفتاد و ششم مجلس شورای ملی یوم یکشنبه دهم برج جاری[۱۰ آبان] ایراد نموده بود*، مستحضر است. در تعقیب آن روز یکشنبه ۱۷ عقرب راپورتی به فدوی رسید که عین نطق...
شیخ خزعل در آخرین مذاکره‌های خود با کنسول انگلیس در اهواز به او گفت که اگر بدانم رئیس‌الوزراء «به بوشهر تشریف می‌آورند، قبلاً تلگرام تسلیم و اظهار خدمتگزاری خود را به حضورشان تقدیم خواهم نمود.»(۱) این گفته شیخ، پیش از ملاقات او با پرسی لورن بود. نکته گفتنی دیگر کارهای تبلیغاتی وزارت جنگ و حاکم نظامی تهران برای پوشش اخبار خوزستان، هم‌زمان با سفر رضاخان پهلوی بود. عوامل دولت اطلاعیه‌ای را که...
روزنامه اطلاعات؛ ۲۵ شهریور ۱۳۲۰: «الخیر فی ما وقع؛ یک پیش‌آمدى[=برکناری رضاشاه از سلطنت] واقع شده است که ان‌شاء‌الله رحمان امیدواریم این پیش‌آمد برای ملت ایران پیش‌آمد نیکى باشد و خیر و سعادت ملت ایران در این پیش‌آمد باشد که از تحت یک فشار خیلى ممتدى نجات پیدا کردند و من یک خوش‌وقتى دارم، که الآن دارم در یک مجلسى صحبت می‌کنم که عموم نمایندگان مجلس مثل مجالس سابق یک روح اتحاد و یگانگى با...
روزنامه اطلاعات؛ ۳ مهر ۱۳۲۰: «این چند روزه [بعد از کناره‌گیری و تبعید رضاشاه] خوشوقتی مردم از رسیدن به آزادی و اعاده رژیم حقیقی مشروطه به حدی است که احتیاج به گفتار زیاد در اطراف آن نمی‌باشد. مجلس و ملت ایران بیست سال* است چنان تشنه آزادی زبان و قلم بودند که مانند شخص گُنگی که غَفله به زبان آمده باشد می‌خواهند در آنِ واحد هرچه در دل دارند بگویند...قوه عاقله مملکت هم مانند توده مردم داغِ دل هایی...
آخرین تلاش‌های رضاخان و اشغال ایران همان‌طور که گفتم، با پیشرفت آلمان نازی در جنگ جهانی دوم، مناسبات صمیمانه‌ای بین رضاخان و هیتلر به وجود آمد. ارتش آلمان تا کوه‌های قفقاز پیشروی کرده بود و به مرزهای ایران نزدیک می‌شد. متفقین به وحشت افتادند و با اطلاعاتی که از درون دربار رضاخان داشتند، مطمئن شدند که اگر ارتش آلمان بتواند خود را به مرزهای ایران برساند، رضاخان صددرصد در اختیار آلمان‌ها قرار...
: میلسپو در کتاب ۱۹۴۶ خود[=آمریکاییان در ایران] گوشه‌هایی از حکومت وحشت رضاشاه را شرح می‌دهد. او می‌نویسد که رضاشاه «هزاران نفر را حبس کرده و صدها نفر را کشته بود، و بعضی‌ها را با دست‌های خودش به قتل رسانده بود.» در نتیجه این حکومت وحشت، «بر دل مردم ترس افتاده بود. به هیچ‌کس نمی‌شد اعتماد کرد؛ و اَحدی جرأت اعتراض یا انتقاد نداشت....شواهد فراوان و متأسفانه مجاب‌کننده‌ای نیز نشان...
در اوایل آوریل ۱۹۳۵، دولت محدودیت‌های سفت و سختی برای عزاداری در روز عاشورا وضع کرد. راه افتادن دسته‌های عزاداری ممنوع شد. جی. ریوز چایلدز، کاردار موقت آمریکا، این ممنوعیت‌ها و ناآرامی‌های بعد از آن را در چندین شهر این‌گونه گزارش کرده است:«از قرار معلوم امسال پلیس راه افتادن دسته‌های عزاداری در خیابان‌ها به شیوه سال‌های گذشته را ممنوع کرده بود. می‌گویند که چند روز قبل از فرا رسیدن عاشورا،...
در روزهایی که گمان کرده می‌شد جامعه روحانیت و رئیس دولت بیش از پیش به هماهنگی و هم‌آوایی رسیده‌اند، رضاخان پهلوی در تلگرامی «خصوصی و محرمانه» به سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده لشکر شمال‌غرب، دستور داد دماغ «سلسله روحانیون آذربایجان» را به خاک بمالد. کینه‌ای که رضاخان از علمای آذربایجان با خود به تهران آورده بود، اواسط شهریور سرباز کرد. علت آن، مکاتبه و طرح پرسش‌های علمای آن دیار با...
تاریخ سند: ۱۵ شهریور ۱۳۰۴ وزارت جنگ اداره کابینه خصوصی و محرمانه است فرمانده لشکر شمال‌غرب سلسله روحانیون آذربایجان عموماً و تبریز خصوصاً یا از روی پست‌فطرتی و دنائت طبع و یا از روی افکار پریشان و مشوّش، معلوم می‌شود هنوز توهّماتی در سر دارند که گاهی به‌واسطه بغض و کینه و حسد از آنها ناشی می‌گردد، و مسلّم گشته که تا زمانی که کاملاً دماغ آنها به خاک مالیده نشود و مضمحل نگردند از...
تاریخ سند: ۲۰ بهمن ۱۳۰۷ از کازرون ریاست محترم دفتر مخصوص شاهنشاهی طبق راپورت متصدی تیپ[فارس]، لیله ۱۷ جاری در عمارت بلدیه با حضور والی و رؤسای دوایر، نمایشی بوده، تاج، آوازه‌خوان اصفهانی، ضمن ارکستر، اشعار انقلاب[=انقلابی] خوانده؛ جواباً دستور داده شده به نظمیه قدغنِ اکید نمایند در این موارد کاملاً تحقیق و مراقبت کامل به عمل آورند. استحضاراً معروض گردید. ۷/۱۱/۲۰ نمره ۲۳۷۰ - سرتیپ [محمد]...
