رضاخان به روایت اسناد
اشاره
اسناد و مدارکی که درباره ماهیت حکومت رضاخان پهلوی در آرشیوهای وزارت امور خارجه آمریکا موجود می‌باشد، از جمله منابع مستند در معرفی پهلوی اول و اخلاق و رفتار و شیوه حکومت داری اوست. بخشی از این اسناد توسط دکتر محمد قلی مجد محقق ایرانی مقیم آمریکا نسخه برداری شده و در چندین مجلد چاپ و منتشر شده است.
«گذرستان» حاضر با نام «رضاخان به روایت اسناد» به چند نمونه از این اسناد اشاره کرده است
با توجه به گزارش میلسپو، معلوم بود که بزودی مشکلی جدی در قالب یک شورش بزرگ در خراسان اتفاق خواهد افتاد. در فوریه 1925، ژنرال جان محمد‌خان، به فرماندهی نیروهای نظامی (امیر لشگر) خراسان منصوب شده بود. او رییس نظمیه مشهد را برکنار «و چندین افسر پلیس را به دلیل برگزاری جلسات محرمانه و انتقاد از سیاست‌های رضاخان دستگیر، و نظم کامل را حکمفرما کرد. سیاست فرمانده جدید این است که... به کسی اجازه...
در تاریخ 8 فوریه 1925، رضا [خان] به ساختمان مجلس رفته و عده‌ای از وکلای مجلس را در یکی از اتاق‌ها جمع کرده بود. او به آنها گفت که با توجه به شرایط موجود دیگر تمایلی به ادامه خدمت ندارد. از آنجایی که دیگر همکاری با شاه و وارث تاج و تختش غیر ممکن است، از آنها خواست که «تکلیفش را روشن کنند.» رضا [خان] هشدار داد که چنانچه مجلس نتواند و یا نخواهد به «راه حلی رضایت‌بخش» برسد، او رأساً وارد عمل...
«جان گونتر» نویسنده آمریکایی در کتابش با عنوان «در درون آسیا» که در سال 1939 منتشر ساخت، فصلی را به رضاشاه اختصاص داده است. گونتر درباره زندانیان سیاسی عصر رضاشاه می‌نویسد: «نه محاکمه‌ای وجود دارد، و نه حکم دادگاهی. خصم باید از میان برداشته شود، و اگر مرگش بنا به مصلحت ضرورت یابد، نه با تبر میرغضب و گلوله تفنگ جوخة اعدام که با روش ملودرام‌تر خوراندن سم به سراغش می‌آید. آنهایی که...
دکتر آرتور میلسپو در تاریخ معاصر ایران به عنوان خزانه دار آمریکایی ایران مشهور است . او یک بار در فاصله سالهای 1301 تا 1306 در زمان رضاخان و یک بار در دی ماه 1321 در بحبوحه جنگ جهانی دوم و اشغال ایران به عنوان رئیس کل دارائی ایران استخدام شد و به ایران آمد و تا بهمن ماه 1323 همراه با 60 کارشناس آمریکایی به اداره امور مالیه ایران پرداخت . کتاب « آمریکایی‌ها در ایران » خاطرات ماموریت دکتر آرتور میلسپو...
«موری» وزیر مختار آمریکا در تهران در 16 دسامبر 1924 می‌نویسد: با به گزارش‌های اخیر سفارت در مورد عملیات نظامی در خوزستان، مفتخرم به اطلاع وزارت خارجه برسانم. همانطور که در بیشتر تلگرام‌ها مشاهده می‌شود، با رعایت و حفظ آبرو از جانب هر دو طرف، «جنگ» در سراشیبی پایان قرار گرفته است و اتفاقی برای مردم ایران رخ نداده است.» موری با مطالعه روزنامه‌های تهران که از پنجم...
گزارش موری (وزیر مختار وقت آمریکا در تهران) به تاریخ 24 سپتامبر 1924، بسیار غنی و حاوی مطالب مهمی است: مفتخرم به اطلاع وزارت خارجه برسانم رئیس‌الوزرا در میهمانی دیپلماتیکی که امروز برگزار شد، در جمع نمایندگان سیاسی کشورهای خارجی و در بررسی اوضاع و احوال استان خوزستان رسماً اعلام کرد که شیخ محمره سر به شورش برداشته و اوضاع خوزستان را متشنج ساخته است... رئیس‌الوزرا در ششم سپتامبر به...
در روزهای سخت جنگ جهانی اول، نیروهای بریتانیا از خدمات بسیار ارزشمند شیخ محمره بهره‌مند شدند؛ بویژه در سالهای 1914 و 1915، که نیروهای بریتانیا به ترتیب در جنوب عراق و جنوب ایران، روزهای آغازین درگیری خود را پشت سر می‌گذاشتند.[1] با روی کار آمدن رضاخان، بریتانیا به تدریج هواداران قدیمی خود، از جمله شیخ محمره، را رها کرد و آنان را به رحم و انصاف رژیم جدید در تهران واگذار نمود. با ورود...
: لویس جی. دریفوس، جونیور Louis Goethe Dreyfus Jr متولد 1889 و درگذشته به سال 1974 در دوره ریاست جمهوری فراکلین روزولت از پانزدهم تیرماه 1318 ( هفتم جولای 1919 ) به عنوان وزیر مختار آمریکا در تهران معرفی شد . درآن زمان هنوز پست سفیر در نمایندگی آمریکا در کشورهای مختلف بوجود نیامده بود . دریفوس در 27 آذر ماه 1319 ( 18 دسامبر 1940 ) یعنی حدود هشت ماه قبل از اجبار رضا خان به کناره گیری از سلطنت، استوار نامه خود را...
وضع اقتصادی مردم در آن زمان غالباً خوب نبود: درآمدها کم بود، اجناس نسبتاً ارزان بود ولی پول هم کم بود. بسیاری اجناس را به‌صورت تبادلی معامله می‌کردند. پول‌های رایج یا نقره بود یا مس، یک پول، یک شاهی، ده شاهی، یک ریالی، دو ریالی، پنج ریالی، ده ریالی. زندگی اکثر مردم ساده و بدون تجملات بود. خانه های مسکونی غالباً با خشت و گل و سقف‌های چوبی یا طاق‌های ضربی تهیه می شد، و چندان از آجر...
انتخابات مجلس هشتم در تابستان سال 1930 برگزار شد: «انتخابات اخیر مجلس در برخی از مناطق ایران با حوادثی همراه بوده است. بنابر اخبار موثق، در پهلوی [انزلی]، در پی طفره رفتن دولت از پذیرش فرد منتخب مردم، درگیری شد و عده‌ای به قتل رسیدند. در پی درگیری مردم با مقامات دولتی در خوزستان نیز یک ژنرال و یک یا دو نفر دیگر به قتل رسیدند. در همدان نیز با اینکه دستور انتخاب فرد موردنظر پس از...
پژوهشکده تاریخ معاصر به مناسبت چهل‌ویکمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با همکاری فرهنگستان هنر نمایشگاه «ایران بین دو انقلاب به روایت اسناد و تصاویر» را در سال 1398 برگزار کرد. دکتر موسی حقانی در این رابطه اظهار داشت: در این نمایشگاه اسناد و تصاویری با موضوعات و سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و نظامی که بین دو انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی در خلال سالهای 1285 تا 1357 خورشیدی در ایران...
پیش درآمد: درحالی که تبلیغات انگلیسی – امریکایی تلاش دارد رضا خان را معمار ایران نوین به نسل جدید معرفی کند در گزارش جامع بانک جهانی در باره اوضاع اقتصادی واجتماعی ایران در سال 1952 آمده است : « طی چهل سال گذشته، جمعیت 13 الی 18 میلیون نفری ایران به طور عمده به کار کشاورزی اشتغال داشتند و تعداد اندکی از آن ها در کار تجارت و کارگاه بودند. به رغم فراوانی مواد خام، نیروی کار و دستیابی به دریا،...
«هرولد. جی. ماینور» دبیر سفارت آمریکا در تهران دو هفته قبل از ورود نیروهای متفقین به ایران و سقوط رضاشاه، گزارشی از وضعیت جامعه ایران به کشورش ارسال کرده بود. این گزارش را با هم می‌خوانیم: «شکی نیست که این توده‌های تیره‌بخت واقعاً ناراضی‌اند. ... بهره‌کشی و استثمار توده‌ها واقعاً از این بیشتر نمی‌شود، و این دقیقاً همان چیزی است که توجهم را جلب می‌کند و آن را با...
«بخشش سرزمینی در دوران رضاشاه»، «رضاخان دستاورد داشت، همان‌گونه که قذافی دستاورد داشت»، «خاطرات سپهبد امیراحمدی از شهریور 1320 و حمله متفقین به ایران»، «رضاخان به ارتش گفت: با ورود متفقین اسلحه را به زمین بگذارید»، «توکلی: قوام‌السلطنه در پی ترور رضاخان بود»، «موری: ارتش رضاخان هیچ و پوچ است»، «رضاخان ارتش را برای مقابله با ملت خودمان راه انداخت نه...
«اسناد قم در دوره پهلوی اول» از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشر شد و همزمان با همایش تاریخ مجلس رونمایی خواهد شد. از دیرباز تاکنون، ساختارهای سیاسی، وقایع سیاسی و زندگی و شرح حال نخبگان سیاسی دل مشغولی اصلی مورخان را تشکیل می داده است. گرایش های تاریخی رایج در ایران که محوریت مباحث تاریخی را در مسائل و وقایع سیاسی جستجو می کند، ریشه عمیق در سنت تاریخ نگاری این...
رضاخان که ظاهراً پس از رسوایی در ماجرای نیابت سلطنت در ماههای فوریه و مارس 1925 آبروی مجددی برای خود خریده بود در اوایل تابستان 1925 دوباره به دردسر افتاد. تسلط او بر ارتش چندان مطمئن نبود. علاوه بر این، رضا [خان] ماههای ژوئن و ژوییه 1925 را به بازدید از آذربایجان گذرانده بود. غیبت و همینطور تسلط آشکارا نامطمئن او بر ارتش دل و جرئت دوباره‌ای به مخالفانش بخشیده بود. اموری وضعیت سیاسی و ضعف روزافزون...
کتاب «تاریخ پهلوی» به قلم سعید قانعی و با محوریت بازگویی چگونگی ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، در 22 فصل و توسط انتشارات به آفرین منتشر شده است. این کتاب به شرح چگونگی به حکومت رسیدن رضاخان و فرزندش و ازدواج‌های مکرر شاه خائن و تبیین حوادث منجر به انقلاب اسلامی پرداخته است. کتاب تاریخ پهلوی بر اساس مطالب مندرج در نشریات و روزنامه‌هایی مانند مرد امروز، کیهان، اطلاعات و ایران و کتاب‌هایی...
ملک الشعرای بهار از نامه ای با امضای رضاخان سخن به میان می‌آورد که در آن لغت قزاق‌هائی را «قزاق‌های»، مأمور را «معمور»، هستند را «حستند»، بزنید را «به زنید»، صورت را «سورت» و بعد از را «بعدز»، نوشته و نامه را به عنوان «رضای سرتیپ»، امضا کرده است. متنی که بهار نقل کرده البته حاوی اغلاط انشائی هم هست. در سوم اسفند 1299 رضاخان میرپنج با...
والاس موری کاردار آمریکا در ایران در مورد هماهنگی و اتفاق میان قوام‌السلطنه و روحانیت می‌نویسد: «در روزهای پایانی تابستان سال 1922، زمانی که منازعه میان رضاخان، وزیر جنگ و قوام‌السلطنه، رئیس‌الوزرا به اوج خود رسید، قوام برای در هم شکستن قدرت مخاطره‌آمیز وزیر جنگ، رو به روحانیون آورده و حمایت ایشان را خواستار شد.» 10 اکتبر 1924، موری به ملاقات سید حسن مدرس، «رهبر اقلّیت مجلس»...
کودتای سوم اسفند 1299 که به حمایت و دستیاری بیگانگان شکل گرفت نقطه آغاز دورهای بود که تا شهریور 1320 ادامه یافت؛ این دوره را می‌توان عصر رضاخان دانست. اصلی‌ترین خصیصه این عصر، نوعی استبداد و دیکتاتوری است که نه در ادوار سابق تاریخ ایران و نه پس از آن نمی‌توان به شدت و گستردگی آن دورهای را سراغ کرد. زیرا دیکتاتور تنها به تسلط بر دستگاه سیاسی و نظامی بسنده نکرد، بلکه کوشید تا فکر، فرهنگ...
۱. میراث رضاخان هنگامی که رضاخان در٢٥ شهریور ١٣٢٠ توسط متفقین از سلطنت عزل شد، مجلس دوره دوازدهم شورای ملی واپسین ماه های حیات خود را سپری می کرد. مجلس این دوره از ١٣ آبان ١٣١٨ کار خود را آغاز کرده، تا ٩ آبان ١٣٢٠ (حدود ٤٥ روز پس از برکناری رضاخان از قدرت) فعالیت کرد. انتخابات دوره سیزدهم مجلس که در ٢٣ آبان ١٣٢٠ افتتاح شد، در همان دوران دیکتاتوری رضاشاه...
فیلیپ (کاردار وقت آمریکا در تهران) در گزارشی مورخ 2 ژوئن 1928، درباره انتخابات ایران می‌نویسد: احتراماً به اطلاع می‌رساند که تنها نکته قابل‌توجه در اوضاع سیاسی کشور در ده روز گذشته تلاش کاملاً آشکار دولت برای کنترل نتایج انتخابات مجلس بوده است. این انتخابات در بیست و دوم ماه می در تهران آغاز شد و احتمالاً تا یک یا دو هفته دیگر ادامه خواهد داشت. می‌گویند که پیش از این فهرستی از...
نظامنامة انتخاب اعضاء و وظایف مجلس مؤسسان بدون فوت وقت اعلام شد. روزنامه ستاره ایران در شمارة مورخ 2 نوامبرش (1925) خواهان اقدام عاجل جهت خاتمة کار دولت موقت و استقرار رژیم جدید «پادشاهی انتخابی با پادشاهی آقای پهلوی» شد. اموری می‌افزاید: «ایران (3 نوامبر): نظامنامة ناظر بر انتخابات اعضا، تشکیل و کار مجلس مؤسسان برای تعیین شکل دائمی حکومت را منتشر می‌کند. این روزنامه همچنین...
نشریة اخبار رویترز «که در تهران پس از بررسی و سانسور سفارت انگلیس منتشر می‌شود» در 19 سپتامبر 1919 متن کامل نطق ضیافت لرد کرزن و پاسخ نصرت‌الدوله فیروز به وی را چاپ کرد. کالدول اضافه می‌کند: «سفارت انگلستان در تهران امیدوار است انتشار این نطق، از حس تنفر و دشمنی شدید مردم با قرارداد بکاهد.» کالدول سپس بلافاصله می‌گوید: «در این رابطه سفارت [آمریکا در...
