بازتابهای فرار شاه در اسناد ساواک

پس از فرار شاه از ایران در روز 26 دی ماه 1357، تظاهرات و راهپیمایی‌ مردم در شهرهای مختلف شدت بیشتری گرفت و مجسمه‌های او و پدرش که در میادین اصلی شهر نصب بود، توسط مردم به پایین کشیده شد. اتفاقات متعدد و پرشتابی که در گزارش های آن روزهای نهادهای مختلف امنیتی و انتظامی رژیم شاه از جمله ساواک، ارتش و ژاندارمری منعکس شده است. آنچه در ادامه ملاحظه می کنید گزارش های مربوط به شهر تهران در روزهای بیست و شش و بیست و هفت دی ماه  1357 است. 

گزارش وقایع و حوادث حوزه فرماندارى نظامى تهران و حومه 
مدت : از ساعت 0800 روز 26/10/1357 الى ساعت 1700 روز 26/10/1357 
1ـ ضد اطلاعات وابسته 
الف : در ساعت 1513 روز 25/10/1357 در خیابان فرح ‏آباد ژاله خیابان پرواز اعلامیه ‏اى بشرح زیر بدیوار نصب گردیده بود. 
همبستگى با ملت قهرمان ایران و اعتراض به قتل عام 7 نفر همافر در سحرگاه روز شنبه 23/10/1357 
ما همافران ن ه ش، زمینى و دریائى تا سرنگونى رژیم طاغوتى دست باعتصاب غذا زده‏ ایم : پیروز باد ملت قهرمان و مجاهدین خلق ایران، برافراشته باد پرچم جمهورى اسلام، پاینده باد
رهبر بزرگ خمینى (مراتب به فرماندارى نظامى منطقه مربوطه جهت جمع‏ آورى اعلامیه و ارسال آن به ستاد فرماندارى نظامى تهران و حومه ابلاغ گردید.) 
ب : در ساعت 1800 الى 1900 روز 25/10/1357 سه نفر سرباز مستقر در پل جوادیه (سکوى نظامى راه ‏آهن) در حیطه کلانترى 17 جلوى عابرین و اتومبیلهاى عبورى را گرفته
و از آنها میخواستند که بر علیه کد 66 شعار دهند. (مراتب جهت گزارش چگونگى و اقدام لازم به منطقه فرماندارى نظامى مربوطه ابلاغ گردید.) 

2ـ تظاهرات انجام شده در تهران در روز 26/10/1357 
الف : برابر گزارش منطقه یک در ساعت 1030 تظاهراتى در خیابان سمنگان انجام که بوسیله مامورین فرماندارى نظامى تظاهرکنندگان متفرق و سه نفر دستگیر گردیدند. 
ب : برابر گزارش بطرف دانشگاه در حرکت بودند. (فرماندارى نظامى منطقه مربوطه در جریان بود) 
پ : برابر گزارش منطقه 2 در ساعت 1120 حدود 20000 نفر از خیابان ششم بهمن
بطرف دانشگاه تهران در حرکت بودند (فرماندارى نظامى منطقه مربوطه در جریان
بود) 
ت : برابر گزارش افسر شناسائى هوائى در ساعت 1155 حدود 15000 نفر در دانشگاه تهران تجمع نموده بودند. 
ث : برابر گزارش منطقه 5 در ساعت 1035 حدود 2000 نفر در داخل دادگسترىاجتماع نموده بودند. 
ج : برابر گزارش افسر شناسائى هوائى در ساعت 1150 حدود 5000 نفر در مقابل ارک تظاهرات نمودند و فرماندارى نظامى منطقه مربوطه در جریان بود. 
ج : برابر گزارش منطقه 7 در ساعت 1030 حدود 3000 نفر در جوادیه راه ‏آهن تظاهرات نمودند.(مراتب به فرماندارى نظامى منطقه مربوطه ابلاغ گردید.) 
ح : برابر گزارش منطقه شهر رى در ساعت 1145 حدود 4000 نفر در بهشت زهرا تجمع و تظاهرات نمودند. 
خ : برابر گزارش منطقه شمیرانات در ساعت 1030 حدود 5000 نفر در دانشکده فرح تظاهرات نمودند. 
د : برابر گزارش منطقه شمیرانات در ساعت 1115 حدود 400 نفر در بازار تجریش تظاهرات نمودند. 
ذ : برابر گزارش منطقه شمیرانات در ساعت 1125 اطلاع داده شد که در آدرس نیاوران کوچه دکتر زندى پلاک 26 طبقه اول سرهنگ آرتور دبلیو فاین هات رئیس مستشارى ستاد بزرگ ارتشتاران در اطاقش حلق آویز شده است (جریان تحت بررسى است.) 
ر : برابر اعلام رادیو تهران در ساعت 1200 آقاى شاهپور بختیار با اخذ 149 راى موافق از مجلس به کاخ نخست وزیرى رهسپار شد.
دژبان مرکز در ساعت 1040 حدود 1000 نفر از میدان فردوسى ز : برابر گزارش رکن 2 فرماندارى نظامى در ساعت 1230 حدود 200 نفر که اغلب آنها زن بودند در خیابانهاى تاج و میدان کندى تظاهرات نمودند.(فرماندارى نظامى منطقه در جریان بود.) 
ژ : برابر گزارش منطقه شمیرانات عده ‏اى در میدان محسنى قصد داشتند مجسمه اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر را پائین بیاورند(مراتب به فرماندارى نظامى منطقه مربوطه جهت حفاظت کامل ابلاغ شد.) 
3ـ تهدیدات 
در روز جارى تعدادى از افسران و درجه‏داران و کارمندان نیروهاى مسلح شاهنشاهى و انتظامى پس از چند روز که تهدیدات قطع شده بود مجددا مورد تهدید قرار گرفته حتى تعدادى از آنها مورد حمله اخلالگران واقع شده‏اند. با توجه باینکه در رسانه‏هاى گروهى و مطبوعات بوسیله اشخاص مورد اعتماد از مردم خواسته شده که از تهدید و حمله به پرسنل نیروهاى مسلح خوددارى شود و ارتش در ظاهر از پشتیبانى مردم تا حدى برخوردار شده چنین بنظر میرسد که تهدیدکنندگان از طرفداران کمونیسم میباشند و هدف آنها از این تهدیدات بشرح زیر میباشد. 
الف : روبرو قرار دادن ارتش با مردم و عدم پشتیبانى مردم از ارتش و ایجاد نارضایتى در بین مردم و ارتش. 
ب : تضعیف روحیه پرسنل نیروهاى مسلح شاهنشاهى با کشتن آنها و بآتش کشیدن منازل و وسایل آنها. 
پ : بدبین کردن درجه‏داران و افسران نسبت به فرماندهان بعلت اینکه نتوانسته‏ اند نسبت به تامین آنها اقدام کنند. 
ت : اجبار به همکارى با تهدیدکنندگان (براى نجات جان خود و فرزندانشان) 
معاون و رئیس ستاد فرماندارى نظامى تهران و حومه ـ سرلشگر رضا ناجى 
26/10/57

گزارش نوبه ‏اى اطلاعاتى شماره 130 قرارگاه صادره کننده : ستاد عملیاتى پلیس تهران (رکن 2 اطلاعات) مدت دوره 24 ساعت از ساعت 0700 روز 26/10/57 الى 0700 روز27/10/1357 

الف ـ عملیات مخالفین : 
(1) صبح روز 26/10/57 بازار تهران، بازار شهر رى، بازار تجریش و حدود
90% مغازه ‏هاى سطح شهر بسته بوده است. 
(2) صبح روز 26/10/57 کارکنان وزارت فرهنگ و هنر، بازرگانى، سازمان
برنامه و بودجه و پست و تلگراف اداره مخابرات باعتصاب خود ادامه دادند. 
(3) صبح روز 26/10/57 بانک مرکزى، بانک ملى، بانک سپه و اکثر بانکها تعطیل بوده است. 
(4) از ساعت 0900 روز 26/10/57 تعدادى از مردم بطرفدارى متحصنین در وزارت دادگسترى دست به تظاهرات زده و به آنها ملحق شدند.

(5) صبح روز 26/10/57 دربهاى دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتى آریامهر بروى کلیه مردم باز و عده ‏اى در حدود 6 هزار نفر بدانشگاه تهران و حدود دو هزار نفر در دانشگاه صنعتى آریامهر اجتماع نمودند. 
(6) ساعت 1000 روز 26/10/57 حدود /700 نفر در مؤسسه آمار واقع در خیابان تخت جمشید مقابل سفارت آمریکا اجتماع و آقاى دکتر شیبانى رئیس دانشگاه براى آنها سخنرانى نمود. 
(7) صبح روز 26/10/57 حدود /400 نفر از کارکنان شرکت مخابرات در حالى که عکسهاى خمینى را در دست داشتند از محل کار بیرون آمده و شروع به تظاهرات نمودند. 
(8) از ساعت 0900 روز 26/10/57 دستجات متعدد از طریق خیابانهاى شاهرضا پهلوى و تخت جمشید و آیزنهاور بطرف دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتى آریامهر حرکت نموده و در طول مسیر تظاهرات ضد رژیم انجام دادند. 
(9) حدود ساعت 1000 روز 26/10/57 عده‏اى حدود /1500 نفر در مهرآباد و قنبرآباد تظاهرات ضد میهنى انجام دادند. 
(10) حدود ساعت 10000 روز 26/10/57 عده‏اى در حدود 2000 نفر در خیابان خیام دست به تظاهرات نموده و بطرف وزارت اطلاعات حرکت نمودند. 
(11) حدود ساعت 1145 روز 26/10/57 کارکنان آموزشگاه انرژى اتمى درخیابان فرانسه تمثالهاى شاهنشاه آریامهر را پائین آورده و بجاى آن عکس خمینى نصب نمودند. 
(12) حدود ساعت 1120
روز 26/10/57 سرهنگ آرتور دبلیوفاین هات تبعه آمریکا رئیس ستاد مستشارى ستاد بزرگ ارتشتاران در منزل مسکونى وى واقع در خیابان نیاوران کوچه دکتر زندى پلاک 26 طبقه اول در حالى که حلق آویز شده بود جنازه وى کشف گردید گفته شده است یاد شده فوق به تنهائى زندگى میکرده و احتمالاً خودکشى نموده است.
(13) ساعت 1400 روز 26/10/57 بعد از اعلام مسافرت اعلیحضرتین به خارج از کشور در کلیه خیابانهاى شهر اتومبیلها در حالى که چراغهایشان روشن بوده و بوق ممتد میزدند در حرکت و مردم در طول خیابانها دست به تظاهرات زده و ضمن دادن شعارهاى ضد رژیم بین سربازان و مردم گل و شیرینى تقسیم مینمودند و برقص و پایکوبى پرداخته بلافاصله نیروهاى انتظامى مستقر در خیابانها جمع‏ آورى گردیدند تظاهرات فوق تا ساعت 2000 کماکان ادامه داشت ودر این تظاهرات پیکره میادین شهر رى، سپه، راه ‏آهن، محسنى توسط متظاهرین پائین آورده شد.
(14) حدود ساعت 1550 روز 26/10/57 در خیابان دزاشیب تعدادى از  جمعیت مقابل کامیونهاى ارتشى را گرفته و سربازان را وادار به دادن شعارهاى ضد رژیم نمودند که بعلت امتناع سربازان و مقاومت آنها برخوردن بین آنها بوجود آمده که با تیراندازى مأمورین یک نفر از متظاهرین کشته و 2 نفر مجروح میشوند.
(15) حدود ساعت 2000 روز 26/10/57 عده‏اى از عناصر اخلالگر در میدان 24 اسفند ضمن تظاهرات پیکره 66 را پایین آوردند. 
(16) ساعت 0900 روز 26/10/57 و عده‏اى در حدود 15000 نفر از طبقات مختلف در دانشکده کشاورزى کرج اجتماع و شروع به تظاهرات ضد رژیم نموده پس از سخنرانى شخصى بنام هنجرى و مادر رضائى‏ها تظاهرکنندگان در ساعت 1330 از دانشکده خارج ضمن راه‏پیمائى در خیابانهاى اصلى شهر به تظاهرات خود به نفع آیت ‏اله خمینى ادامه دادند همچنین از ساعت 1500 تا پاسى از شب گذشته تظاهرات دامنه‏ دار با شرکت هزاران تن از اهالى در میدان پهلوى و خیابانهاى شهر کرج بر پا گردید که ضمن ایجاد بى‏نظمى با پخش گل و شیرینى بین مردم و سربازان اتومبیلها را وادار به روشن کردن چراغها و زدن بوقهاى ممتد نمودند. 
(17) ساعت 2030 روز 26/10/57 حدود 6000 نفر از منزل آیت ‏اله طالقانى باتفاق نامبرده ضمن تظاهرات شروع به راه‏پیمائى نموده و پس از طى خیابان شاهرضا بمیدان 24 اسفند رفتند. 
ب. عوامل اطلاعاتى پلیس تهران و کلانتریهاى تابعه و سایر عناصر خبرى در تمام مدت دوره اطلاعات مکتسبه را مرتبا گزارش که بمبادى مربوطه منعکس گردیده است. 
رئیس پلیس تهران. سرلشگر مولوى 
از طرف سرتیپ ساعتساز 
27/10/1357

گزارش وقایع و حوادث حوزه فرماندارى نظامى تهران و حومه 

مدت: از ساعت 1700 روز 26/10/1357 الى ساعت 0800 روز 27/10/1357 

1ـ برابر گزارش فرماندار نظامى مناطق در تاریخ 26/10/1357 مجسمه‏هاى اعلحیضرت رضاشاه کبیر و شاهنشاه آریامهر در محل‏هاى مشروحه زیر توسط مخالفین پائین آورده شده است. 
الف : ساعت 1540 مجسمه واقع در میدان تهران پارس 
ب : ساعت 1630 مجسمه میدان سپه 
پ : ساعت 1600 مجسمه پارک شهر 
ت : ساعت 1630 مجسمه واقع در خزانه فرح‏آباد 
ج : ساعت 1630 مجسمه واقع در میدان راه‏آهن 
چ : ساعت 1630 مجسمه واقع در شهر رى 
ح : ساعت 1545 مجسمه واقع در میدان محسنى 
د : ساعت 1920 مجسمه واقع در میدان 24 اسفند
2ـ برابر اعلام ضد اطلاعات وابسته ساعت 1500روز 26/10/1357 یک نفر سرباز از جیپ
شماره 9719 پیاده و در میدان چیذر شروع بدادن شعار نموده گفته است درود بر سربازان مجاهد مرگ بر کد 66 و مردم وى را سر دست بلند کرده او را تشویق کرده‏اند. (جهت شناسائى خودرو مراتب به فرماندارى نظامى مناطق نه گانه ابلاغ شد) 
3ـ برابر گزارش فرماندارى نظامى منطقه 4 در ساعت 1620 روز 26/10/1357  خودروى گاز شماره 59495 برانندگى استوار دوم غلامحسین رحمتى و بهسرنشینى گروهبان دوم شاهرخ مراد سلطانى جمعى وزارت جنگ که حامل مقدارسه تن برنج بوده و 6 نفر سرباز بشرح زیر سرنشین آن بوده ‏اند با تظاهرکنندگان هم‏آهنگى کرده و مشغول شعار دادن بوده ‏اند. 
1ـ سرباز ـ ابراهیم موسوى 2ـ سرباز سید رضا اسماعیلى 
3ـ سرباز على‏محمد خادمى 4ـ سرباز اسماعیل کریمى 
5ـ سرباز نورمحمد رضائى 6ـ سرباز محصل محسن زاده 
(مراتب جهت بررسى به ضد اطلاعات فرماندارى نظامى ابلاغ شد.) 

4ـ برابر اعلام سب 3 یک نفر غیر نظامى در ساعت 2010 روز 26/10/1357 در خیابان کورش کبیر با یک دستگاه نفربر زرهى برخورد که منجر به فوت او گردیده است. 
5ـ برابر اعلام فرماندارى نظامى منطقه شمیرانات ساعت 1515 روز 26/10/1357 در میدان تجریش یک دستگاه اتوبوس قصد زیر گرفتن سربازان فرماندارى نظامى را داشته که در اثر تیراندازى سربازان 2 نفر مجروح و سرنشینان اتوبوس دستگیر شده ‏اند. 
6ـ برابر اعلام فرماندارى نظامى منطقه 5 در ساعت 1730 روز 26/10/1357در 45 مترى سید خندان مردم روى یک دستگاه نفربر زرهى سوار شده که سربازان اجبارا با آنان تظاهرات نموده‏اند (فرماندار نظامى منطقه در جریان امر میباشد.) 
7ـ ساعت 1700 روز 26/10/1357 در خیابان زنجان 11 کامیون ارتشى حامل سربازان از گروه 33 توپخانه با غیر نظامیان مشغول شادى و شعار دادن بوده‏ اند که به سربازخانه احضار گردیدند. (گروه 33 توپخانه در جریان امر میباشد.) 
8ـ برابر گزارش منطقه شمیرانات ساعت 1 900 روز 26/10/1357 از یک دستگاه خودروى ارتشى حامل آرد که در تجریش در حال حرکت بوده تیراندازى شده که منجر به فوت یک نفر غیر نظامى گردیده است.
9ـ در ساعت 1830 روز 26/10/1357 در فرح‏آ باد ژاله ـ کوکاکولا ـ کوچه شاد منزل سروان خوش آهنگ را به آتش کشیده‏اند و فرماندارى نظامى منطقه در جریان امر بوده است. 
10ـ برابر اعلام فرماندارى نظامى منطقه 7 در ساعت 2120 روز 26/10/1357 سرباز وظیفه ملک شاهى از گردان 382 با یک قبضه تفنگ ژ 3 و 70 تیر فشنگ متوارى گردیده است. 
11ـ ساعت 2100 روز 26/10/1357 ناشناسى تلفنى اطلاع داد که ما حدود یکصد نفر شاهدوست هستیم و همه سلاح سرد در اختیار داشته قصد داریم امشب در نیاوران به طرفداران خمینى حمله کنیم (مراتب به فرماندار نظامى منطقه شمیرانات ابلاغ شد) 
12ـ ناشناسى تلفنى اطلاع داد در شهر شایع است که از ساعت 0600 روز
27/10/57 عده‏اى قصد دارند به آرامگاه رضاشاه کبیر حمله و مقبره را به آتش بکشند. (مراتب به فرماندارى نظامى منطقه شهر رى ابلاغ شد.) 
13ـ از ساعت 1800 روز 26/10/1357 خانواده‏هاى زیادى تلفن کرده و با ناراحتى هر چه بیشتر میگفتند چرا سربازان با مردم هم‏آهنگى و حتى در بعضى موارد دیده شده است که برقص و پایکوبى مشغولند و این عمل غیر قابل تحمل براى ما وطن‏پرستان و شاهدوستان میباشد. 
14ـ برابر اعلام ضد اطلاعات فرماندارى نظامى تهران در ساعت 1640 مورخه 26/10/57اتوبوس شماره 28884 برانندگى استوار 2 داود رمضانى در مسیر فرح‏ آباد ژاله و میدان خراسان بوده که مورد تهاجم عده‏ اى تظاهر کننده قرار میگیرد تظاهرکنندگان شیشه ‏هاى اتوبوس مزبور را مى‏شکنند، اسکورت اتوبوس دانش ‏آموز کادر جمشید میرزائى یک تیر هوائى شلیک مى‏نماید که عده‏ اى متفرق
و در اثر پرتاب سنگ از طرف تظاهرکنندگان پیشانى و صورت دانش ‏آموز زخمى میگردد.
معاون و رئیس ستاد فرماندارى نظامى تهران و حومه ـ سرلشگر رضا ناجى 27/10/57