انقلاب اسلامی و روحانیت
اشاره
روحانیت در تاریخچه مبارزات مردمی، همواره نقش مرجع و هدایت کننده داشته و تنها گروهی بوده که توان به حرکت درآوردن توده‌ها را داشته است. یکی از دوره‌هایی که می‌توان نقش روحانیت را در جامعه به صورت آشکار دید، دوره شکل‌گیری، پیشبرد و پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تغییر حاکمیت در آن دوره می‌باشد. روحانیت با اتکای به اسلام ناب و بازسازی اندیشه دینی توانست اصلاحاتی عمیق و بنیادین در نظام اجتماعی کشور به وجود آورد که شکل‌گیری یک نظام دینی و طرح دین در قالب یک نظام در راستای همین مقوله است. شاید به همین دلیل بوده که حوزههای علمیه، همواره مورد خشم حکومت 50 ساله پهلوی و حامیان آنان قرار داشته است.
«گذرستان» حاضر به بررسی نقش روحانیت در شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته است.
بدون شک هر انقلاب اجتماعی با تکیه بر عوامل و دلایل مختلفی به ثمر می‌نشیند، که از آن میان، دلایل و شرایط تاریخی، جایگاه و اهمیت ویژه‌ای در ایجاد و فرجام آن دارد. انقلابهای معاصر جهان، عموماً بر بستر و رویکرد تاریخی به تلاش و تکاپو برخاسته و در شرایط مقتضی، از حیث سیاسی و اقتصادی و باورهای اعتقادی، به منصه ظهور رسیده‌اند. انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(س) در شرایطی طلوع کرد که جامعه سیاسی...
با توجه به نقش مؤثر و افکار ناپذیر وعاظ و روحانیون مساجد در پیشبرد نهضت اسلامی، در پژوهش حاضر مبارزات وعاظ و روحانیون با تکیه بر پرونده‌هایی که ساواک و شهربانی کل کشور تحت عنوان «روحانیون افراطی»، برای وعاظ و روحانیون تشکیل داده‌اند و در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی نگهداری می‌شود، مورد بررسی قرار گرفته است. مقطع زمانی بعد از کودتای 28 مرداد 32 یکی از سرفصل‌های مهم تاریخ معاصر...
«اروپاییان از سال‌های بسی طولانی این نکته را دریافتند که با نفوذ روحانیت و قوت و علاقه دین‌داران به دین، ممکن نیست به آسانی بتوانند استعمار ممالک اسلامی کنند و منابع ثروت آن‌ها را از دست آن‌ها بی‌چون و چرا بربایند و مقاصد استعماری یا استثماری خود را عملی کنند و چنین تشخیص دادند که ریشة علاقه‌مندی توده به دین تبلیغات روحانیین اسلام است و با علاقه‌مندی توده به روحانیت ممکن...
علی دشتی سناتور و نویسنده دوران شاهنشاهی می‌گوید: بعد از آن سخنرانی کذایی اعلیحضرت در قم و توهین به روحانیت شیعه، از سر اندرز به شاه گفتم، سخنرانی اعلیحضرت در قم توهین به روحانیت شیعه بود که مورد احترام مردم هستند. شاه در پاسخ گفت: «کاری که پدرم نتوانست با اینها انجام دهد، می‌خواهم من انجام دهم». در کتاب «سروها در باد: آخرین روزهای شاه در تهران»، به تقریر امیراصلان، به ذکر...
با ظهور حضرت امام خمینی در اوایل دهه چهل، حوزه علمیه قم برای نخستین بار سیاسی و به کانون مخالفت علیه دولت مبدل گردید. در واقع او توانست با تغییر جغرافیای کانون مخالفت با رژیم ؛ یعنی از تهران، به قم، برای همیشه بر اهمیت شهر قم بیفزاید و همواره آن را خواسته یاناخواسته با سرنوشت عمومی جامعه ایران پیوند دهد. حاج آقا روح الله خمینی، همان کسی است که پس از استخاره آیت الله حائری جهت آمدن به قم، به عنوان...
باز گشت مجدد روحانیت به سیاست و پیروزی انقلاب با ظهور حضرت امام خمینی در اوایل دهه چهل، حوزه علمیه قم برای نخستین بار سیاسی و به کانون مخالفت علیه دولت مبدل گردید. در واقع او توانست با تغییر جغرافیای کانون مخالفت با رژیم ؛ یعنی از تهران، به قم، برای همیشه بر اهمیت شهر قم بیفزاید و همواره آن را خواسته یاناخواسته با سرنوشت عمومی جامعه ایران پیوند دهد. حاج آقا روح الله خمینی، همان کسی است که پس از...
در عصر پهلوی دوم در بین تشکیلات روحانیت اکثریت با کسانی بود که به دلیل حاکمیت سکولار، از سیاست دوری می‌گزیدند. بسیاری نه مخالف شاه بودند و نه علناً حامی او به حساب می‌آمدند. جز تعدادی از روحانیون درباری، پس از قیام 1342، در درون تشکیلات روحانیت سه گروه متمایز قابل تشخیص است: الف ـ علمای غیرسیاسی ب ـ روحانیون مخالف میانه‌رو ج ـ روحانیون انقلابی علمای غیرسیاسی در رأس این...
به دنبال کودتای 1299 و مطرح شدن رضاخان به عنوان مرد قدرت، در صحنه‌ی سیاسی ایران، لازم بود علما موضع خود را نسبت به او روشن کنند. نیاز جامعه به ثبات سیاسی و امنیت، ناتوانی حکومت احمدشاه در کارکردهایش و شجاعت و قاطعیت رضاخان بستر جامعه را برای صعود او به کانون اصلی قدرت فراهم کرده بود. در مقابل این پدیده به استثنای آن دسته از علما که تمایلی به مشارکت در امور سیاسی نداشته و بی‌طرف باقی ماندند آنان...
در قرن دوازدهم هجری دولت تزاری روسیه در صحنه سیاسی– نظامی جهان سر برآورد و به سرعت به صورت بزرگترین قدرت نظامی جهان در آمد. این دولت که براساس مذهب ارتدوکس شکل گرفته بود، خود را میراث دار امپراتوری مسیحی روم شرقی( بیزانس) می دانست که آن هم توسط عثمانی ها برچیده شده بود و شهر قسطنطنیه به عنوان پایتخت عثمانی و نام«اسلامبول» بر خود گرفته بود. روسیه برای باز گرداندن این شهر به آغوش مسیحیت...
یافتههای عملی نشان میدهد که اصلیترین مانع بر سر منافع استعمارگران در جوامع اسلامی، اسلام و باورهای دینی مردم و روحانیت اصیل است. از اینرو، آنان حمله به اسلام و روحانیت را با دو هدف تعقیب کردند: اول تخفیف، استهزا کاهش شأن و منزلت روحانیت نزد مردم، به گونهای که هرگونه حمایت مردمی را از آنان سلب نمایند. دوم آنکه، به خود روحانیان بباورانند که دین، از سیاست و امور اجتماعی جداست و بدینسان...
مرحوم استاد حجت‌الاسلام والمسلمین علی دوانی از جمله مورخینی بود که از همان سال‌های آغازین انقلاب اسلامی به جمع‌آوری اسناد و نگارش وقایع تاریخی پرداخت. کتاب یازده جلدی «نهضت روحانیون ایران» که به قلم ژرف او نگاشته شده گویای همه چیز هست. در این گفت‌وگوی قدیمی به بررسی مختصر دوره‌های نهضت و خاطرات و مخاطرات مرحوم استاد دوانی پرداخته‌ایم. • در دوره یازده جلدی «نهضت...
به دلیل ماهیت سیاسی دین اسلام، مسجد به عنوان کانون و محور فعالیت‌های دینی، سیاسی و اجتماعی، نقش مهمی در تاریخ پر فراز و نشیب اسلام داشته است. این نقش به ویژه در تشیع به علت سرنوشت ویژه و تاریخ پرحادثه‌ی آن و درگیری‌های فراوان آن با نظام‌های حاکم، از اهمیت بیشتری برخوردار است. مسجد، محل و پایگاهی برای عناصر ناراضی و انقلابی و مقری برای تجهیز و بسیج امکانات علیه حکام و امرای ظالم بوده است....
حکومت پهلوی با کنترل و مراقبت چند جانبه‌ی خود نتوانست مانع کارآیی مسجد گردد، لذا مسجد در نقش بازیافته‌ی خود ظهور کرد و به پایگاه انقلاب و مرکز نشر تعالیم اسلامی مبدل شد. مسجد به محل وحدت نیروهای انقلابی تبدیل شد و اضافه بر این که مسجد، کانون حمایت از مردم مظلوم فلسطین نیز بود، آیت الله طالقانی در اقدامی شجاعانه در مسجد هدایت، فطریه‌ی آن سال را برای کمک به مردم فلسطین اختصاص داد.[1] در دوران...
