مبارزات عشایر در دوران پهلوی‌ها
اشاره
روز 4 اردیبهشت 1342 ارتشبد آريانا فرمانده نیروی زمینی ارتش در نامه‌اي به رياست کل ستاد ارتش، گزارش سركوب خونين عشاير را به اطلاع وي رساند. آریانا شش هفته پیش از این در 21 اسفند 1341 با اختیارات کامل برای سرکوب عشایر رهسپار شیراز شده بود. نامه آریانا بهانه‌ای است تا از طریق آن به بررسی وضع عشایر کشور در عصر پهلوی پرداخته و ظلم و ستمی را که این قشر توسط آن سلسله متحمل شده‌اند مرور کنیم. «پرونده» حاضر، مجموعه‌ای است از مقالات و تصاویر که در همین راستا گردآوری شده است.
سرکوب عشایر در ایران، از سرفصل‌های شاخص دوران حاکمیت رضاخان به شمار می‌رود که آثار و پیامد‌هایی فراوان بر جای گذاشت. در تحلیل این رویداد تاریخی، با علی‌اکبر رنجبر کرمانی تاریخ‌پژوه معاصر گفت‌وشنودی انجام داده‌ایم که نتیجه آن پیش روی شماست. پیش از آغاز بحث بفرمایید اساساً ایلات و عشایر در طول تاریخ برای ایران تهدید بوده‌اند یا فرصت؟ برای پاسخ به این پرسش کافی است به تاریخ...
: سر تخت شاهان بپیچد سه کار نخسـتین ز«بیـدادگر شهـــریار» دوم آنکه با«گنج» خویشی کند به «دینـار» کوشـد که بیشی کند سـوم آنکـه «بی‌مایه» رابـرکشد ز مـرد هنــرمنــد، بـــرتـر نهــد هدف از نگارش این مقاله، تبیین سه عامل فوق، درباره سقوط حکومت پهلوی نیست؛ هرچند هر سه عامل در این امر به طور جدی مؤثر...
: رضا شاه پس از رسیدن به سلطنت به انجام یک سلسله از اقداماتی مبادرت ورزید که یکی از آنها طرح اسکان اجباری عشایر بود که اصطلاحاً به «تخته قاپو» کردن مشهور بود. در این میان ایل بختیاری به عنوان یکی از ایلات مهم و مقتدر کشور مشمول طرح اجباری اسکان عشایر از جانب دولت رضاشاه گردید. این طرح بدون انجام مطالعات و تحقیقات کارشناسی و بدون فراهم آوردن زمینه های لازم و تنها به پشتوانه نیروی نظامی و...
قیام عشایر ایل بویراحمد که در واسط اسفندماه 1341 و پس از انـقلاب سفید شاه آغاز شد، یکی از مهمترین وقایع تاریخ عصر پهلوی دوم(1320-1357 هـ ش)به شـمار می‌رود،و با توجه بـه اهـمیت آن1 تاکنون کمتر مورد توجه محققان و پژوهشگران بومی و غیر بومی قرار گرفته است. در این مقاله،کوشیده شده است تا نمایی کلی و تحلیلی تازه از قیام ارائه شود؛به همراه گوشه‌هایی از اسباب و علل،زمـینه&zwn...
دوره پهلوی اول (1320-1304) یکی از ادوار مهم و قابل توجه تاریخ ایران است. در این برهه، تغییر و تحولات شگرفی در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... در کشور رخ داد. یکی از مهمترین این تحولات، به حاشیه رانده شدن ایلات و عشایر ایران از صحنه قدرت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی بود. حکومت پهلوی با در اختیار گرفتن شیوه‌ها و شگردهای مختلف، به سرکوب، خلع سلاح و سپس یکجا نشین کردن...
روز دوشنبه،21 آبان 1341،در«تنگاب»(-تنگ آب)فیروزآباد فارس،قتلی اتفاق افتاد،که سرآغاز هجوم دوباره حکومت پهلوی به ایلات و عشایر جنوب بود.قتل کاملا اتفاقی مهندس«شاهپور ملک‌عابدی»1،رئیس حوزه اصلاحات ارضی فیروزآباد،مستمسکی مهم برای سرکوب قطعی و دائمی عشایر جنوب به وسیله حاکمان عصر پهلوی دوم گردید.تبلیغات سرسام‌آور،مستمر و طولانی حاکمان رژیم،تمام صفحات روزنامه‌ها و...
سردار اسعد بختیاری را با ماجرای غرورآمیز فتح تهران می‌شناسیم. روزی که نیروهای مجاهد و آزادیخواه بختیاری و گیلانی وارد پایتخت شدند تا آتش استبداد را که محمدعلی‌شاه برافروخته بود، خاموش کنند و فصلی نو در تاریخ این دیار کهن بگشایند. از ماجرای فتح تهران و جانفشانی‌های مجاهدان آن و نقش برجسته سردار اسعد در این پیروزی بزرگ سخن‌ها گفته و کتابها نوشته شده است. بهتر آن دیدیم که در سالروز...
قوم بختیاری یکی از اقوام سرافراز و غیور کشورمان است و در طول تاریخ دلیری و شایستگی زنان و مردان آن همواره نمایان بوده است، بختیاری ریشه در تار و پود تاریخ این سرزمین دارد و شایسته است تا با مروری بر تاریخ و منابع موجود در این حوزه به جایگاه و شأن این قوم بیش از پیش واقف شد، چرا که بی‌اطلاعی از تاریخ سراسر درخشان و پرحماسه این قوم باعث میشود آگاهانه یا ناآگاهانه غفلتی در این رابطه شکل بگیرد و...
استبداد محمدرضاشاهی[1] در حقیقت کودتای آمریکایی ـ انگلیسی 28 مرداد 1332 و بازگشت مجدد محمدرضاشاه به قدرت، آغاز حاکمیت و اقتدار واقعی پهلوی دوم بود. در پی پیروزی کودتا، قدرت‌های معارض و موازی محمدرضا شاه، یکی پس از دیگری شکسته و سرکوب شدند. محمد مصدق و ملی‌گرایان، دیگر از صحنه کنار گذاشته شدند. گروههای سیاسی و معارض پهلوی دوم، به شدت منکوب گردیدند. قدرت عشایر ـ که در بسیاری مواقع در تضاد با...
نزدیک به نیم قرن پیش، قیامی مهم و خونین در بخشی از کشور ایران (جنوب و جنوب غربی) رخ داد، که ـ به اعتراف برخی آگاهان رژیم ـ حکومت پهلوی دوم را متزلزل کرد. این قیام اصیل و مردمی، در آن زمان «غائله جنوب»، «غائله فارس» یا «غائله فارس و خوزستان» خوانده شد. تضاد و تعارض عشایر با حکومت پهلوی، از همان آغاز اقدامات رضاشاه شروع شد. این روند دشمنی، با وجود سرکوب ایلات و عشایر در طول سالهای 1310...
رضا شاه در اجرای سیاستها و برنامه هایی که در معامله قدرت قول آن را به انگلیسی ها داده بود ، قلمرو جوامع ایلی را مورد تاخت و تاز قرار داد. در کنار اقدمات نظامی و قهرآمیز یک سلسله ترفند دیگر مانند: اسکان عشایر ، خلع سلاح ، قلع و قمع خوانین ، وضع مالیات های سنگین ، قانون متحد الشکل کردن لباس و کشف حجاب و... که اهداف و ماهیتی کاملاً سیاسی ، نظامی و امنیتی داشتند ، به اجرا در آورد. این اقدامات که بدون...
ارتباط رضاشاه با عشایر چه در دوران قدرت‌گیری و بخصوص در دوران پادشاهی و بخصوص در دوران پادشاهی وی اهمیت ویژه‌ای در شناخت تاریخ معاصر ایران دارد چرا که از مهمترین اقدامات او خلع سلاح عشایر بوده است. در طول تاریخ، عشایر و ایلات همیشه مسلح بوده‌اند و این یک امر طبیعی و ضروری برای آنان بوده است و تصور اینکه روزی این اسلحه از آنان گرفته شود برای آنان غیرقابل باور بوده است و داشتن اسلحه برای یک...
دولت پهلوی اول در چاره‌جویی بر موضوعی که آن را «مسئله ایلات و عشایر» می‌نامید و بر پایه سه باورداشت به هم‌پیوسته مدرن‌سازی، دولت‌سازی و ملت‌سازی، مبادرت به خط‌مشی‌گذاری برای جامعه عشایری نمود. پایه‌های خط مشی دولتی درباره ایلات و عشایر بر بنیاد اسکان، خلع سلاح، سلب قدرت از سران، سیاست متحد الشکل سازی لباس، مصادره اموال ایلات و عشایر بنا نهاده و با ترش‌رویی و...
ایلات عشایر هم در درون خود و هم در رابطه با سایر ایلات و هم در رابطه با حکومت مرکزی، چه در قالب مبارزه با حکومت مرکزی و چه دفاع از آن در برابر تهاجم بیگانگان و یا متمردان داخلی، شاهد حوادث تلخ و شیرین بی‌شماری در طول تاریخ خود بوده‌اند. به عبارت دیگر، هر ایلی همواره در درون خود، چه به طور طبیعی و چه به تحریک حکومت مرکزی، درگیر نبرد برای کسب قدرت بوده است. همچنین هر ایلی، خواه به طور طبیعی و...
17 خرداد 1373 در جمع مردم یاسوج «... در اول تشکیل حکومت ناسالم و خائن پهلوی، از اولین کارهایی که رضاخان کرد، یکی این بود که در هر جایی که توانست عشایر را سرکوب کرد. در تمام دوران حکومت رضاخان که پیرمردها لابد به یاد دارند و در بخشی از دوران فرزند فاسد و خائنش بارها و بارها بین مردم مظلوم اما شجاع؛ساکت اما غیور که در این استان بودند، مابین اینها و مابین نیروهای رضاخان و پسرش تصادم شد. هزاران نفر از...
بررسی اسناد و گزارشهای به جای مانده از آن دوران نشان میدهد که میزان و چگونگی پیشبرد طرح کشف حجاب در هر منطقه، با توجه به بافت اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و موقعیت جغرافیایی و اقلیمی و همچنین، نحوة فعالیت نهادها و سازمانهای ذیربط از قبیل انجمنها و سازمانهای زنان و اقدامات تبلیغاتی آنان در این راستا، متفاوت بوده است. پیشرفت و پذیرش این طرح، در شهرهایی که جریان تجددطلبی و نوگرایی در آنجا پیشرفت...
شماره: 12315/ ه 12 تاریخ 21/8/57 از: سازمان اطلاعات و امنیت قم به: مدیریت کل اداره سوم 312 بعدازظهر روز جارى استفتائیه خطى بدون امضاء ظاهرا از طرف [مردم] متدین عشایر و روستاها به عنوان آیت‌اله گلپایگانى و پاسخ ایشان ذیل استفتائیه مزبور با متن زیر تکثیر و توزیع گردیده است استحضارا معروض. رئیس سازمان اطلاعات و امنیت قم. باصرى‌نیا بسمه تعالى محضر مقدس حضرت آیت‌اله‌العظمى آقاى حاج سیدمحمدرضا گلپایگانى...
بیان مسأله در پی انتقادات روحانیان به اقدامات دولت اسدالله علم که از مهر 1341 آغاز شد، نارضایتی آنان به ویژه مراجع تقلید از حکومت، در سراسر ایران منتشر گردید. با تحریم عید نوروز از سوی مراجع تقلید، ماموران رژیم پهلوی در دوم فروردین 1342 به مدرسه فیضیه حمله کردند و به ضرب و شتم طلاب پرداختند تا به این ترتیب روحانیت را مرعوب ساخته، از ادامه مخالفت بازدارند. این حادثه غم انگیز که در نوع خود بینظیر...
بررسی اسناد و گزارشهای به جای مانده از آن دوران نشان میدهد که میزان و چگونگی پیشبرد طرح کشف حجاب در هر منطقه، با توجه به بافت اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و موقعیت جغرافیایی و اقلیمی و همچنین، نحوة فعالیت نهادها و سازمانهای ذیربط از قبیل انجمنها و سازمانهای زنان و اقدامات تبلیغاتی آنان در این راستا، متفاوت بوده است. پیشرفت و پذیرش این طرح، در شهرهایی که جریان تجددطلبی و نوگرایی در آنجا پیشرفت...
دوران زمامداری محمدرضا شاه پهلوی را از نظر سیاست و رفتار دولت نسبت به جماعت‌های عشایری می‌توان به سه دوره تقسیم کرد؛ دورۀ اول از 1320 تا 1328 که دورۀ تنش و کشمکش بین سران عشایر و حکومت مرکزی است. دورۀ دوم از 1328 تا اوایل دهۀ 1340 که دورۀ آغاز برنامه‌ریزی در کشور است و چون برنامه ابزار اجرای سیاستها و نیت‌های حکومت است که با بررسی و تحلیل این برنامه‌ها می‌توان خطوط اصلی نیت و سیاست...
نزدیک به نیم قرن پیش، قیامی مهم و خونین در بخشی از کشور ایران (جنوب و جنوب غربی) رخ داد، که ـ به اعتراف برخی آگاهان رژیم ـ حکومت پهلوی دوم را متزلزل کرد. این قیام اصیل و مردمی، در آن زمان «غائله جنوب»، «غائله فارس» یا «غائله فارس و خوزستان» خوانده شد. تضاد و تعارض عشایر با حکومت پهلوی، از همان آغاز اقدامات رضاشاه شروع شد. این روند دشمنی، با وجود سرکوب ایلات و عشایر در طول سالهای...
بی‌تردید در هر تحقیق تاریخی، شناخت، بررسی و نقد «منابع»، از مهمترین لوازم و ابزار آن است. در واقع، بدون شناخت و بررسی انتقادی منابع، هیچ تحقیق و پژوهشی علمی نخواهد بود و به فرجام درست نمی‌رسد. نویسنده نیز، در پدید آوردن این اثر، تلاش داشعه است که حتی‌الامکان با نگاه انتقادی، ازمنابع و اسناد و مدارک مربوط به قیام عشایر جنوب استفاده نماید. منابعی که نویسنده در نوشتن این کتاب...
.....دوره حاکمیت مستبدانة رضاشاه، که حکومت‌های نظامی مستقر در ایلات، تبلور عینی آن بود، بالاخره به سر آمد. در واقع «حکومت کوه گیلویه و بهبهان» از سال 1301 به طور رسمی «فرمانداران نظامی» را بر منطقه حاکم کرده بود.[1] با پیشامد شهریور 1320 و خلع رضاشاه از قدرت، فرزندان خوانین از پایتخت کشور فرار کردند و به میان ایل خویش بازگشتند.[2] بازگشت این تبعید‌شدگان که پس از سالها دوری و هجران...
17 خرداد 1373 در جمع مردم یاسوج «... در اول تشکیل حکومت ناسالم و خائن پهلوی، از اولین کارهایی که رضاخان کرد، یکی این بود که در هر جایی که توانست عشایر را سرکوب کرد. در تمام دوران حکومت رضاخان که پیرمردها لابد به یاد دارند و در بخشی از دوران فرزند فاسد و خائنش بارها و بارها بین مردم مظلوم اما شجاع؛ساکت اما غیور که در این استان بودند، مابین اینها و مابین نیروهای رضاخان و پسرش تصادم شد. هزاران نفر از...
