علی شریعتی
اشاره
در مورد باورها ، دیدگاه‌ها و اندیشه‌های دکتر علی شریعتی و نقاط قوت و ضعف آنها و همچنین تاثیری که این طرز تفکر بر جریان انقلاب اسلامی گذاشته است تا کنون کتابها و مقالات متعددی نوشته شده و هر نویسنده به تناسب نوع گرایش و دیدگاه خود نقطه‌نظرهایی را ارائه کرده است. در این شماره از مجله «گذرستان» تلاش کردیم مجموعه مقالاتی را ارائه دهیم که به شناخت بیشتر این شخصیت تاریخی از نگاه مخالفان و موافقانش کمک می‌کند. به امید اینکه توانسته باشیم گام کوچکی در این مسیر برداریم .
رهبر معظم انقلاب در مصاحبه‌ای با روزنامه جمهوری اسلامی که در پنجمین سال درگذشت مرحوم شریعتی انجام شده است، می‌فرماید: به خلاف آنچه گفته می‌شود، شریعتی نه فقط ضد روحانی نبود، بلکه عمیقاً مؤمن و معتقد به رسالت روحانیت بود، او می‌گفت که روحانیت یک ضرورت است.
علی شریعتی مخالفان و موافقان جدی داشت و طنز روزگار این است که موافقان و مخالفان شریعتی دچار دگردیسی شدند و دوستان دیروز مخالف شدند و مخالفان شریعتی عموما با حفظ مواضع خود و انتقاد‌ها از شریعتی دفاع می‌کنند. برای بررسی دقیق‌تر این موضوع با محمد مهدی عبد‌خدایی به گفت‌وگو پرداختیم که در ذیل می‌آید: *علی شریعتی در چه فضای تاریخی دست به مبارزه زده است و شرایط آنروزگار چگونه بوده...
در این سالها بسیار درباره شریعتی، زندگی و آثار و اندیشه‌هایش صحبت شده است. این انسان پاک نهاد و وارسته با گفته‌ها و اندیشه‌هایش، آتش در جان خیلی‌ها افکند و آنها را همراه و همدل خود کرد. همراهانی که همه یک دست نبوده‌اند و هرکدام از ظن خود یارش شده‌اند. از سوی دیگر اتهام هم کم به او وارد نشده. برخی بر شریعتی تاخته‌اند و او را غرب‌گرایی خوانده‌اند که جامه دین بر تن سوغاتش از فرنگ پوشانده و در مقابل، عده‌ای هم از موضعی دیگر او را مرتجعی خوانده‌اند که رنگی مدرن بر آرای سنتی و دینی‌اش پاشیده. در این سالها از زوایای گوناگونی به اندیشه‌های مرحوم دکتر شریعتی نگاه شده است. هرچند اندیشه‌های هر متفکری مانند کلافی در هم پیچیده است که نمی‌توان رشته‌هایش را از هم گسست و جداجدا به آنها نگاه کرد. اما این بار ما کوشیده‌ایم که با پرسش‌هایی با درون مایه اقتصادی به بررسی افکار مرحوم دکتر شریعتی بپردازیم و مروری کوتاه بر این بعد از اندیشه‌هایش انجام دهیم.
اول؛ ماجرای ما و شریعتی از شریعتی بسیار گفته اندو نوشته اند و کم شنیده ایم و خوانده ایم (!) از جمله شخصیت هایی که چه در زمان حیات و چه پس از شهادت همواره مورد بحث و مناقشه و بازخوانی قرار گرفته است بی شک اوست. عده ای از او بتی ساخته اند و شریعتی ست اند و عده ای دیگر در خرد کردن و تحقیر کردن شخصیت او کم نگذاشته اند و بزرگان تاریخ همگی چنین وضعیتی را کم و بیش از سر گذرانده اند. نگاه من به شریعتی به...
: دوم آذرماه سالروز تولد دکتر علی شریعتی است به همین مناسبت مقاله زیر که با رویکرد انتقادی از نظریات شریعتی در سیاست نوشته شده است از خردنامه همشهری در اینجا باز نشر می گردد . انتشار این مقاله به معنای تائید مطالب ان نیست بلکه صرفا توجه به جنبه های مختلف اندیشه شریعتی و منتقدین او مورد نظر است. ********* سخـــن گفتــــن از الهیـــات سیــــاسی (Political theology) در اندیشه سیاسی ایرانیان از...
در سالهای دهه 1340 نظریات مارکسیستی با سخن گفتن از آزادی و برابری و در هم کوبیدن‌تفکّر سرمایه‌داری که از نمونه‌های آن حکومت پادشاهی ایران بود، ذهن دانشجویان را به خودجذب کرده بود و با شعارها و فرمولهای مشخصی که با زبان علمی از طرف مارکسیستها ارائه‌می‌شد، به صورت تفکر مسلط در دانشگاهها درآمده بود. در این سالها اندیشه‌های سنتی مذهبی‌نمی‌توانست ذهن متلاطم دانشجویان را سیراب کند. تسلّط مارکسیستها به گونه‌ای بود که‌دانشجویان را به دو دسته انقلابی یا ارتجاعی تقسیم می‌کردند. انقلابی یعنی طرفدار مارکسیسم وارتجاعی یعنی غیر مارکسیست. فقط و فقط انقلابی و خلقی کسی بود که مارکسیست باشد.مذهب را افیون توده‌ها می‌دانستند و اسلام را دین گریه و عزا و...در چنین فضایی شهید مطهری‌و دکتر شریعتی به تبیین و تکمیل ایدئولوژی اسلامی پرداختند و آن را چون سلاحی در مقابل‌ایدئولوژی مارکسیسم به حرکت در آورد.
از : 20هـ 12 به: 312 شماره گزارش: 25014/1285 تاریخ کزارش: 19/10/35 [55] منبع: شیوا منشأ: افراد سابقه دار تاریخ وقوع: 10/10/35 [55] تاریخ رسیدن خبر: 10/10 تاریخ رسیدن خبر به رهبر عملیات: 14/10/35[55] موضوع: حضور مرتضی مطهری و چند نفر دیگر در منزل تحریریان مورخه 10/10/35 [55] مصادف با روز تاسوعا عده‌ای از بازرگانان از جمله سید ابوالفضل موسوی زنجانی، مرتضی مطهری، صادق (شغل خیاط) سید علی آقا خامنه‌ای، دکتر علی شریعتی و دکتر مفتح بمنظور صرف...
برای من که به مقوله روشنفکری دینی علاقمندم، دکتر شریعتی، تنها نماد و قامت استوار اندیشه دینی است که قرائتی کامل از تفکر روشنفکرانه در حوزه دینی را به نمایش می‌گذارد. ضرورت داشته است که این قامت استوار شکسته شود چرا که قامتی که او عرضه کرد فاقد بلوغ دنیای جدید بود. اما نکته اینجاست که برای برقراری مجدد اندیشه روشنفکرانه دینی، گریزی جز بازگشت به شریعتی نیست، اما البته شریعتی وارونه. اجازه بدهید در...
خودم را به منزل عراقی رساندم که به او اطلاع دهم اگر میل دارد دکتر شریعتی را ببیند او امروز منزل آقای صدر است. رفتم آنجا دیدم با آقای حاج ابوالفضل توکلی (یار صادق او) عازم کرج‌اند، گفتم چون می‌دانستم علاقمند به دیدار دکتر هستی خواستم باخبرت کنم که او امروز کجاست! و به آقای توکلی هم گوشزد کردم حسابش را بکن که حاج‌مهدی به محظور و بی‌ملاحظگی نیفتد. طفلک بکعد از 10-15 سال تازه از زندان آزاد شده معلوم...
: 29 خرداد سالروز درگذشت دکتر علی شریعتی متفکری تاثیرگذار بر جریان روشنفکری دینی در ایران است که طی سالهای دهه چهل و پنجاه خورشیدی نقش تاثیرگذاری بر جریان های مبارز علیه حکومت پهلوی داشت. بدلیل مواضع ساختارشکنانه ای که مطرح کرد، منتقدان جدی هم داشت از طیفی که او را مرتد و خارج دین می دانستند تا افرادی که معتقد بودند شریعتی دارای اشتباهاتی است اما در مجموع قصدش خدمت به اسلام و بازگشت به...
محمدجواد آسایش می‌گوید: اوایل انقلاب، منافقین یک نمایشگاه از اطلاعیه‌هایشان را در دانشگاه تهران گذاشته بودند. کل اطلاعیه‌ها را در نمایشگاه گذاشته بودند اما اطلاعیه شماره‌ی 27 نبود. من می‌دانستم که این اطلاعیه‌ی شماره‌ی 27 مربوط به زمانی است که مجاهدین خلق از دکتر شریعتی درخواست کردند که رئیس سازمان شود و دکتر شریعتی گفته این کار من نیست و مجاهدین خلق آن وقت ـ فکر کنم سال 52 بود ـ یک...
در سال ۱۳۳۹ در انجمن دانشجویان اروپا در فرانسه، جلسه‌ای تشکیل شده بود که در آن، آقائی که مشهور است و شما هم می شناسید(از خانواده‌های «معتبری» هم هست) سخنرانی می کرد، حضرت ایشان می فرمودند که «...من، از اسلام، خوشم نمی آید... هرجا آخوندی می بینم نمی دانم چرا حالم بهم می خورد... هر جا منبر و روضه می بینم «اُقم» می‌گیرد... مذهب، عامل استعمار بوده و... ملاها هم در تاریخ ما همیشه، واسطه...
: به مناسبت سالگرد درگذشت دکتر علی شریعتی مقاله پیش رو باز نشر شده است . در این مقاله نویسنده نگاهی دارد به جریان روشنفکری دینی در ایران در دو طیف مختلف که یکی بیشتر مروج دیدگاه های مهندس مهدی بازرگان بوده و جریان دوم تحت تاثیر اندیشه های شریعتی قرار دارد . گرچه این دو جریان فکری در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تحولاتی روبرو بوده اما همچنان برای شناخت ریشه های جریان موسوم به...
در مورد هجرت شریعتی در سال پایانی عمرش (۱۳۵۶) به اروپا و مرگ مشکوکش سؤال‌های فراوانی در جامعه وجود دارد. با ارجاع به چندین سند سعی کردهایم تا حدی این ابهامات را برطرف کنیم. پوران شریعت‌رضوی همسر علی شریعتی در کتاب «طرحی از یک زندگی» مقدمات سفر همسرش را اینچنین شرح می‌دهد: «پرونده‌های علی در ساواک تحت عنوان علی شریعتی و یا علی شریعتی مزینانی طبقه‌بندی شده است. حتی مدارک...
حجت الاسلام عبداللهی مولف کتاب «شریعتی، دین و جامعه» گفت: نقد ما از دکتر شریعتی نقد نهادگرا (از منظر نهاد روحانیت) نیست، بلکه بر مبنای عقلانیت و متون دینی اسلامی انتقاداتی بر آراء ایشان وارد کردهایم.به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مراسم رونمایی از کتاب «شریعتی، دین و جامعه»؛ (نقد و بررسی دیدگاههای دینشناختی دکتر علی شریعتی) عصر امروز 18 شهریور ماه با حضور مهدی عبداللهی مولف، سید حسن...
دکتر علی شریعتی در دوم آذرماه 1312 در دهکده مزینان از توابع سبزوار به دنیا آمد. اولین معلم او پدرش، محمدتقی شریعتی بود.شریعتی دوران دبستان و دبیرستان را در مشهد گذراند و از سال نهم تحصیل وارد دانشسرای مقدماتی شد. او پس از دو سال فارغ‌التحصیل شد و در دهات اطراف مشهد به آموزگاری پرداخت. و طی پنج سال موفق به اخذ دیپلم و لیسانس گردید. شریعتی در دبیرستان با یک رشته تحرکات سیاسی از طریق «کانون نشر حقایق...
اولین جذابیت دکتر ظاهرش بود که اگر کسی او را در خیابان می‌دید فکر نمی‌کرد فردی مذهبی باشد، در حالی که شخصیت، تفکر و سخنان او عمیقا مذهبی بود. افرادی چون او باعث شدند ما بشویم بچه‌های حسینیه ارشاد و دائم آنجا رفت و آمد داشتیم. عبدالله اسفندیاری متولد 1332 در شمیران است. وی فارغ التحصیل جامعه شناسی از دانشگاه تهران است و از فعالیت او می‌توان به مدیریت گروه فیلم و سریال در سال 1358 کرد....
تأسیس حسینیه.... اما مسئلة شرکت ایشان[استاد مطهری] در حسینیة ارشاد نباید گفت «شرکت»، باید گفت «مؤسس». ایشان مؤسس ارشاد است. آن وقتی که در تهران جلسات مذهبی درست و حسابی و منظمی نبود، چند نفر به فکر افتادند که یک کار این جوری بکنند. عنصر اصلی هم آقای مطهری بود و آقای همایون که بانی مالی آنجا بود جزو پیش قدمان این کار بودند. چند نفری نشستند و یک محلی را در یک مقداری بالاتر از محل کنونی حسینیه، زمینی بود...
دانشگاه به سبک امروزی در قرن 13 ه. ش با تأسیس دارالفنون در کشور رایج شد و در سال 1313 ه. ش نهادهای دانشکده و دانشگاه با تاسیس دانشگاه تهران شکل گرفت. به فاصله ی هشت سال از تاسیس دانشگاه به شیوه ی جدید در ایران، انجمنهای اسلامی در دانشگاهها شکل گرفت، که منشأ آنها یک گروه آموزشی به نام«کانون اسلام»بود. این گروه در سال 1310 ه. ش بوسیله آیت الله طالقانی در تهران بنیان نهاده شده بود. آیت الله طالقانی این مرکز را...
حاج حسین مزینانی از اقوام دکتر و هم صحبت ایشان در ایام حضور وی در روستای مزینان، خاطراتی به ویژه از آخرین روز های حضور وی در این روستا بیان می کند که شنیدن آن خالی از فایده نیست.[1] به علت نزدیکی سن، هم صحبت و انیس ایشان بوده ، بنا به گفته خودشان حدود هفت یا هشت سال کوچکتر از دکتر بود. دکتر هر گاه به مزینان می آمد، بخشی از اوقات خود را در کنار یکدیگر گذرانده و در روستا می گشتند و صحبت می کردند. ایشان با...
نهضت خداپرستان سوسیالیست در سال 1322 از تلفیق دو محفل مطالعاتی از جوانان به رهبری مهندس جلال الدین آشتیانی (گروه دبیرستان) و محمد نخشب (گروه دانشگاه) به وجود آمد. آنها 3 عقید مشترک داشتند « التزام به عدالت اجتماعی و برابری یا به زعم خودشان سوسیالیسم، احساسات قوی مذهبی و اعتقاد عمیق قلبی به ملی گرایی.» با گسترش نهضت ملی ایران و تشکیل جبهه ملی در اواخر دهه بیست فعالیت خداپرستان سوسیالیست در دو...
دوست دارم بهترین سکانسی را که در ذهنم هست بگویم. یادم می‌آید مجلس خیلی عظیمی بود. من کاملاً تماشاچی بودم و نه صاحب‌عزا. من که سیزده سال داشتم، کاملاً متحیر بودم و مثل یک تماشاچی مدام دور و برم را نگاه می‌کردم. چند نفر از دوستان ما را هدایت کردند که کجا بنشینیم. فکر می‌کنم ردیف دوم بودیم و در ردیف اول امام موسی بودند، شیخ محمد یعقوب بودند، مادرم و یاسر عرفات و سخنرانان دیگر مجلس. یادم می...
● آقای افروغ !به عنوان اولین سوال،آیا ما این حق را داریم که افکار دکتر شریعتی را به عنوان انگیزه انقلاب و یا حداقل بخشی از انگیزه انقلاب معرفی کنیم؟ سوال یک مقدار ابهام دارد. برای اینکه انقلاب برای خودش یک سری عوامل عملی مختلف و همین طور یک سری عوامل شتاب بخش عدیده ای دارد. حداقل می توانیم از مرحوم شریعتی به عنوان یک عامل شتاب بخش یاد کنیم وفکر نمی کنم شتاب بخشیدن هم بی ارتباط با انگیزه...
: داستان حسینیه ارشاد و سخنرانان آن و جمعیتی که به عنوان مستمع بر صندلی های به ردیف چیده آن گرد می آمدند هنوز هم نو است و کهنه نشده و نخواهد شد. در طول حیات این مرکز فرهنگی که عده ای دوستداران ایران و اسلام در آن به سخنرانی پرداختند و نظریات خود را از این راه در جامعه استبداد زده آن روز ایران منتشر کردند، در راه ادامه مسیر آن می شد مشکلا‌تی را هم متصور شد. هنگامی که این مرکز به دنبال تنش...
امروزه روشنفکران بسیاری در کشور ما وجود دارند که در مقاله ها و نوشته های خود از اندیشه ها و سخنان دکتر شریعتی بهره برده و از نام و گفته های ایشان برای تائید نوشته های خود استفاده می نمایند. گاهی نیز ممکن است این شائبه بوجود آید که آنها دکتر شریعتی را نردبان صعود خود قرار داده اند. حال بر ماست که دقیقاً بررسی نمائیم و ببینیم که آیا اندیشه ها و افکار این افراد اصولاً با اندیشه های دکتر شریعتی قرابت و...
بی‌شک شریعتی از پیچیده‌ترین موضوعات تاریخ انقلاب اسلامی است که قضاوت در مورد آن بسیار مشکل است و این مشکل ریشه در پیچیدگی شخصیت شریعتی دارد. شریعتی روح عصیان‌گر نسلی بود که از بود‌ها خسته و به دنبال بایدها می‌گشت؛ نسلی که از ماتریالیسم بریده شده بود و به دنبال متافیزیکی می‌گشت...
دکتر علی شریعتی روشنفکر فراروایت ها است. او را می توان بصورت توأمان منتقد سرسخت مارکسیست های دوآتشه دهه چهل و روحانیون عوام زده ای دانست که در کلام امام به روحانی نمایان تعبیر شده اند. شریعتی که نمونه بارز تئوری مذهب در برابر مذهب بود، سالها مورد بی مهری مذهبی های سطحی نگر و سوسیالیست های مادی گرا قرار گرفت. او اگر محتوای مارکسیسم را مورد نقد و نفی قرار داد، محتوای تشیع را با استفاده از ادبیات...
روزگار پیش از انقلاب و در جریان مبارزات مردم علیه رژیم شاه، افراد بزرگ و موثری درگذشتند که مرگشان در هاله ای از ابهام قرار گرفت و روایت های متفاوتی از فوت آنها وجود داشت. این افراد همه در یک چیز اشتراک داشتند و آن مخالفت با رژیم پهلوی بود اما محل و شیوه مرگشان همچنان که محل و شیوه زندگی شان با هم تفاوت های بسیاری داشت. رژیم مرگ همه این افراد را مرگ طبیعی می دانست و مردم مبارز آنها را شهید می...
علی شریعتی در روز دوم آذر 1312 در روستای مزینان از توابع شهرستان سبزوار متولد شد. اجداد او همه از عالمان دین بودند. پدر پدربزرگ علی، ملا قربانعلی، معروف به آخوند حکیم، مردی فیلسوف و فقیه بود که در مدارس قدیم بخارا و مشهد و سبزوار تحصیل کرده و از شاگردان برگزیده حکیم اسرار (حاج ملا هادی سبزواری) محسوب می‌شد. پدرش استاد محمدتقی شریعتی (موسس کانون حقایق اسلامی که هدف آن تجدید حیات اسلام و مسلمین...
