رضاخان - سرکوب مردم در مسجد گوهرشاد
اشاره
واقعه مسجد گوهرشاد در تاریخ تحولات معاصر ایران رویدادی بسیار پراهمیت، و مبارزه‌ای با هویت سیاسی و اعتقادی است. این رویداد خونین که شکاف عمیقی را میان روحانیون و مردم از یکسو وحکومت وقت آن زمان از جانب دیگر ایجاد کرد، در 21 تیرماه سال 1314 هجری خورشیدی اتفاق افتاد. قیام مسجد گوهرشاد در دوران حکومت پهلوی اول و در اعتراض به اجباری کردن استفاده از کلاه شاپو از سوی حکومت مرکزی به وقوع پیوست.
«گذرستان» حاضر به کالبدشکافی این رویداد بزرگ تاریخ معاصر ایران پرداخته است.
عفاف، حریم عاشقى/ قیام خونین مسجد گوهرشاد ریشه‌های اصلی قیام مسجد گوهرشاد را باید در سیاست‌های مذهبى، فرهنگی و اجتماعی عصر رضاشاه جست‌وجو کرد. رضاشاه در سال‌های آغازین ورود به صحنه سیاست ایران، سیاست مذهبی خود را چنان تنظیم کرد که فردی دین‌دار و مقید به شعائر و احکام اسلامی و حفظ آنها به نظر می‌رسید. زمانی که وی پله‌های ترقی را می‌پیمود، خود را مسلمانی متعصب معرفی کرد؛ زیرا از...
شاید بتوان قیام مسجد گوهرشاد مردم خراسان در سال 1314 هجری شمسی را اولین رویداد مهم تاریخی در مورد مقابله ایرانیان با مدرنیته مستبدانه و در عین حال ظاهری و سطحی عصر پهلوی دانست. رضاخان که با دیدار امان‌الله خان پادشاه غربگرای افغانستان در تهران و ملاقات با آتاتورک در استانبول شدیدا تحت تاثیر ایده‌های غربگرایانه آنها قرار گرفته بود و از طرفی پایه‌های حکومت خود را تثبیت شده می‌دید، دست به انجام...
در اکتبر 1917م / آبان 1291ش / محرم‌الحرام 1336ق انقلاب سوسیالیستى در کشور روسیه به ثمر رسید و به حکومت تزارها خاتمه داد، از آنجا که روس‌ها مشغول برطرف نمودن آشفتگى‌ها، آشوب‌ها و مقاومت‌هاى داخلى بودند، سیاست استعمارى این کشور در ایران براى مدتى متوقف گردید و ناگزیر نواحى شمالى ایران را تخلیه کردند اما این به معناى مداخله در کشور ایران نبود و دولت شوروى توسط حزب توده وابسته، نفوذ و سلطه خود را در...
رضا شاه بعد از بازگشت از ترکیه به وطن، به تأسی از غرب به اقداماتی دست زد از جمله اینکه همانند اروپایی ها دستور پوشیدن کلاه شاپو را صادر نمود – در قانون اتحاد لباس، کلاه پهلوی، کلاه رسمی بود و همه مردم ایران به جزء آنهایی که مشمول استثناهای آن قانون می شدند ملزم به سر گذاشتن آن بودند – وی در فکر تغییر کلاه بود که در اول فروردین ماه 1314 این دستور را صادر کرد، ابتدا قرار بود کارمندان دولت، این نوع...
اداره تلگراف به دستور والی خراسان از ارسال تلگراف به تهران جلوگیری و تلگراف به جای دربار به نظمیه کل ارسال شد.2 رضاشاه پس از اطلاع از اقدام علما دستور دستگیری آنها را صادر کرد و پس از قتل عام خونین مردم در مسجد گوهرشاد نظمیه مشهد به سرعت علمای فوق‌الذکر را دستگیر کرد. بر اساس اسناد، علمای فوق‌الذکر از جمله آیت‌الله سید یونس اردبیلی و آیت‌الله سید هاشم نجف‌آبادی دستگیر و به تهران اعزام...
قیام گوهرشاد پیش از قانونی شدن کشف حجاب از همان آغازین سال های حکومت رضاخان، مسئله کشف حجاب به ویژه از سوی برخی روشنفکران لائیکی که پشتوانه فکری حکومت او محسوب می شدند، مطرح و رضاخان برای انجام آن تحت فشار قرار گرفت. موسی حقانی، مسئول موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، با به پیشینه مسئله کشف حجاب در عصر رضاخان، از تحقیر و توهین زنان محجبه در نشریات آن زمان سخن گفت و اظهار داشت: در آن زمان...
(احوال میرزا حسین سبزواری به قلم خودش) رساله حاضر شرح حال کوتاهی است از آیة‌الله میرزا حسین سبزواری (م 1386 ق / 1346 ش ) به قلم خود ایشان. داستان این رساله کوتاه چنان است که مرحوم معلم حبیب آبادی دانشمند و مورخ ارجمند، در سال 1380 قمری به مشهد مشرف شده و طبق معمول از ایشان درخواست کرده است تا شرح حال خود را برای وی بنویسد. مرحوم سبزواری از پیش چنین متنی را آماده داشته و همان را در اختیار مرحوم معلم قرار...
آغاز سلطنت پهلوى در ایران فصل جدیدى از تاریخ ایران است که با شیوه‌هاى نوینى از غارت منابع فرهنگى و مادى ایران به دست بیگانگان آغاز مى‌شود، یکى از اقدامات رضاخان در راستاى تأمین اهداف استعمار نو مبارزه با ارزش‌هاى دینى و شعائر اسلامى مى‌باشد، او به نام تجدد و تمدن و مبارزه با کهنه‌پرستى کوشید تا به متحدالشکل کردن لباس‌ها بپردازد و بدین‌گونه ضمن از بین بردن هویت‌هاى...
« اگر بیش از این مسامحه کنید، نه تاج بر سر من خواهد ماند و نه کلاه بر سر شما.» این جمله حاوی فرمان صریحی بود که از سوی رضاخان به فرماندهان نظامی مشهد در اوج واقعه مسجد گوهرشاد مخابره شد و پس از آن بود که سرکوب خونین صورت گرفت. هر حرکت بزرگی به‌ناچار از نقطه‌ای کوچک آغاز می‌گردد و به‌تدریج انبوهی از مسائل آشکار و نهان را با خود همراه می‌سازد، تااینکه در نهایت به مساله‌ای...
واقعۀ مسجد گوهرشاد در تاریخ تحولات معاصر به رویداد پراهمیت سیاسی ــ اعتقادی تبدیل شد و در حافظۀ تاریخی مردم ایران چنان جای گرفت که حدود چهل سال بعد به مثابۀ یکی از ارجاعات تاریخی انقلاب اسلامی مطرح می‌شد. اگرچه این رویداد از سوی دو طرف به‌طور ناخواسته پیش آمد و عوامل حکومت رضاخانی هم اشتباهاً و براساس گزارش‌های ناقص و نادرست به مرکز، زمینه‌های آن را فراهم کردند، به‌هرحال این...
این رساله مختصر، گزارشی است از رویداد گوهرشاد که در سال 1330 نوشته شده و به دلیل استبداد پهلوی، نام نویسنده در آن قید نشده است. متن اصلی آن به صورت چاپ حروفی در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است. تجدید چاپ آن بدان روی در این مجموعه میآید که به عنوان سندی از رویداد مسجد گوهرشاد در سال 1314 هجری شمسی قابل استفاده است، بدون آن که در این فرصت مختصر، مجال نقد و بررسی مطالب آن باشد. طبعاً ارائه یک...
ماجرای قیام مسجد گوهرشاد مشهد یکی از قیامهای خونین مردم مسلمان ایران به رهبری مراجع تقلید در قرن معاصر، که نقطه عطفی درتاریخ قیامهای اسلامی در تاریخ صد ساله اخیر است، قیام مردم مسلمان در مسجد گوهرشاد، در کنار مرقد مطهر حضرت امام رضا علیه السلام بر ضد دیکتاتوری رضاخان، و کشف حجاب او است. کشف حجاب اجباری از طرف رضاخان هنگامی که رضاخان کشف حجاب اجباری را به اجرا گذاشت، علمای وقت از هر سوی...
رضاخان که در آغاز حرکت قدرت طلبانه خود ، برای فریب افکار عمومی ، تظاهرات مذهبی خود بروز می داد ، پس از نیل به سلطنت ، پیاده کردن سیاست های سکولار و ضدمذهبی خود را آغاز کرد. سیاست های فرهنگی او عمدتا از غرب ، جایی که خورشید حقیقت در آن غروب می کند ، دیکته می شد و در مسیر اجرای آن به نقش مذهب در زندگی مردم ایران هیج توجهی نمی شد ، لذا در فرآیند اجرای این سیاستها به زودی با مخالفت و مقاومت عمومی مواجه...
محمد‌ولی خان اسدی که به القابی چون مصباح دیوان، مصباح‌السلطنه و مصباح التولیه معروف است، درتاریخ به عنوان یکی از عاملان عمده کشتار مردم بی‌گناه در حادثه مسجد گوهر شاد درسال 1314 شناخته شده است. اعدام او از سوی رضاخان حاصل یک پرونده‌سازی علیه وی بوده و فتح‌الله پاکروان استاندار خراسان در پس این پرونده‌سازی قرار داشت. محمد‌ولی خان که در زمان اعدام 57 سال سن داشت از سال 1305 ش. تا...
سند شماره:154 تاریخ سند:8/4/1306 ش مقام مقدس ریاست مجلس شورای ملی دامت عظمته به شرف عرض عالی می‌رساند،دیروز گذشته از بازار می‌گذشتیم بیچاره زنی را دیدم که با آژان بی رحمی به طرف نظمیه روان بود.پس از تحقیق فهمیدم که آن زن بیچاره در وقت خرید،پارچه پیچه خود را برداشته بود که بهتر ببیند،از این جهت آژان بی‌رحم،شرف چنین زن نجیب را برده و برای این که در راه از او مقداری پول بگیرد،او را به طرف...
: در جریان نگارش کتاب علما و رژیم رضا شاه در بخش مربوط به علمای خراسان و حادثة قیام گوهرشاد، به برخی تناقض‌ها در منابع برخوردم و درصدد بودم که موضوع را روشن کنم. در یکی از روزهای مهر ماه 1376 پس از جست‌وجوی فراوان، نشانی محل سکونت مرحوم بهلول را پیدا کرده، به اتفاق یکی از دوستان با او مصاحبه‌ای انجام دادم. توضیح اینکه مرحوم حجة‌‌الاسلام و المسلمین علی دوانی در چاپ اول کتاب نهضت...
لازمه تحقیق و پژوهش در هر امری در وهله اول به آشنایی با منابع و در مرحله بعدی دسترسی به آنها باز می‌گردد که خود بحثی مفصل در روش تحقیق است. به عبارت بهتر با مرور منابع و مأخذ یک نوشته می‌توان ارزش و اعتبار کار را به سهولت سنجید. مناسبت تاریخی قیام مسجد گوهرشاد و واقعه کشف حجاب اقتضا می‌کند گزیده‌ای از منابع مهم این وقایع برای علاقمندان به اختصار معرفی شوند. 1- تغییر لباس و کشف حجاب به روایت...
ویلیام اچ. هورنیبروک (William H. Hornibrook) جانشین چارلز سی.هارت Charles C. Hart از سال 1933م./1312ش. تا 1940م./1319ش. به مدت هفت سال از سوی وزارت خارجه آمریکا به سمت وزیر مختار در ایران منصوب گردید و در تهران اقامت داشت(1) . وی در 16 اسفند 1312 وارد تهران شد و در روز 19 اسفند با وزیر خارجه ایران و روز 28 اسفند با «رضاخان» دیدار کرد و استوارنامه خود را تحویل داد. در کتاب رضاشاه و بریتانیا بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا(2) ...
کشتاری که در روزهای 12 تا 14 ژوئیه 1935 در داخل و اطراف حرم مقدس امام رضا در مشهد اتفاق افتاد از خونین‌ترین و بی‌رحمانه‌ترین وقایع تاریخ ایران بود. تنها واقعه دیگری که شاید تا حدودی با آن قابل مقایسه باشد سرکوب تظاهرکنندگان و قتل بسیاری از آنها به دست نیروهای مسلح در روزهای 5 تا 8 ژوئن 1963 بود.* کشتار مشهد به ویژه از این جهت اهمیت داشت که در حرم مقدس یکی از امامان شیعه صورت گرفت. چنانکه...
در شبِ اول فروردین سال 1306 ش، به هنگام تحویل سال، همسر بی‌شرم رضاخان به همراه عده‌ای از زنان درباری با وضعی زننده و دور از عفت، به آستانه حضرت معصومه(س) در قم رفته و در ایوان آینه جای گرفتند. چون زنان درباری بدون حجاب، وارد حرم شده بودند، یکی از وعاظ به طرز حجاب آنان اعتراض کرد. در این حال، عالم پرهیزگار و شجاع. شیخ محمدتقی بافقی بر آنان شورید و مردم را نیز علیه آنان وادار به اعتراض نمود. وقتی که...
محمد مهدی عبد خدایی فرزند مجاهد بزرگ مرحوم آیت الله حاج شیخ غلامحسین تبریزی است که سابقه مبارزات او با رضاخان به دوران اقامت وی درتبریز باز میگرددکه پس از چندی به مشهد مقدس تبعید شد. وی در شهر مشهد نیز گوشه نشینی اختیار نکرد و همگام با علمای این شهر مبارزه را پی گرفت و در قیام مسجد گوهرشاد نیز حضوری نمایان داشت. اینک عبد خدایی پس از سالها و با حافظه ای تحسین برانگیز، به روایت خاطرات دوران کودکی...
در 21 تیر 1314 و در ساعات شب قزاق‌ها به کمک نیروهای ارتش و شهربانی رضاخان با توپ و مسلسل تجمع مردم در مسجد گوهرشاد را مورد حمله قرار دادند. سپیده‌دم روز بعد مشخص شد که 2 هزار نفر از مردم شهید شده‌اند. همچنین 1500 نفر نیز دستگیر گردیدند. قیام گوهرشاد را می‌توان تقابل روحانیت مشهد با مظاهر بی‌دینی و مذهب زدایی رضاخان تفسیر کرد. با تثبیت پایه های سلطنت پهلوی، رضاخان که قدرت مطلقه را در دست...
امام جمعه مشهد با انتقاد از وضعیت حجاب در کشور گفت: عده‌ای بی‌حجابی را وسیله کرده‌اند تا برای خود «رای» بخرند. آیت‌الله سید احمد علم‌الهدی در خطبه‌های عبادی و سیاسی نماز جمعه که در جمع زائران و مجاوران حضرت رضا(ع) برگزار شد، اظهار کرد: دولت موظف است قانون عفاف و حجاب مصوب سال ۱۳۸۵ را اجرا کند. امام جمعه مشهد با به ۲۱ تیرماه و سالروز کشف حجاب توسط رضاخان تصریح...
بی تردید روایت فقید سعید،مرحوم علامه شیخ محمد تقی بهلول گنابادی «تغمده الله برحمته الواسعه»از زمینه های فاجعه خونین مسجد گوهرشاد،از جمله موثق ترین ها وقابل استناد ترین هاست. درگفت وشنودی که پیش روی دارید و در سال 1379 انجام شده است، مرحوم بهلول از پیشینه فکری و عملی مبارزات خود علیه رضاخان و پدیده کشف حجاب سخن گفته است. یادش گرامی باد به عنوان سوال اول بفرمائید چرا درباره فاجعه کشتار...
ریشه‌های اصلی قیام مسجد گوهرشاد را باید در سیاست‌های مذهبى، فرهنگی و اجتماعی عصر رضاشاه جست‌وجو کرد. رضاشاه در سال‌های آغازین ورود به صحنه سیاست ایران، سیاست مذهبی خود را چنان تنظیم کرد که فردی دین‌دار و مقید به شعائر و احکام اسلامی و حفظ آنها به نظر می‌رسید. زمانی که وی پله‌های ترقی را می‌پیمود، خود را مسلمانی متعصب معرفی کرد؛ زیرا از ریشه‌دار بودن مذهب در میان مردم ایران و...
واقعه مسجد گوهرشاد در تاریخ تحولات معاصر به رویداد پراهمیت سیاسی ــ اعتقادی تبدیل شده است که رویارویی خونین و شکاف عمیقی را میان روحانیون و مردم با حکومت وقت آن زمان، ایجاد کرد. این رویداد که21 تیرماه سال 1314 هجری خورشیدی اتفاق افتاد، از رخدادهای مهم دوران حکومت پهلوی اول و نخست‌وزیری محمدعلی فروغی به شمار میآید. این واقعه، در اعتراض به اجباری شدن بر سرگذاشتن کلاه شاپو از سوی حکومت...
واقعه مسجد گوهرشاد مشهد در 21 تیرماه سال ۱۳۱۴ هجری خورشیدی، از رخدادهای مهم دوران حکومت رضاشاه پهلوی و نخست‌وزیری محمدعلی فروغی به شمار میآید. خیزش مردم در جریان این واقعه، در اعتراض به اجباری شدن بر سرنهادن کلاه شاپو از سوی حکومت مرکزی، رخ داد. در واکنش به این سیاست، روحانیان و مردم مسلمان در هر نقطه‌ای به مخالفت برخاستند ولی در این ماجرا مشهد پیشقدم شد و قیام بزرگی در دل تاریخ به ثبت...
به نقل از گذرستان، اداره تلگراف به دستور والی خراسان از ارسال تلگراف به تهران جلوگیری و تلگراف به جای دربار به نظمیه کل ارسال شد.1 2 رضاشاه پس از اطلاع از اقدام علما دستور دستگیری آنها را صادر کرد و پس از قتل عام خونین مردم در مسجد گوهرشاد نظمیه مشهد به سرعت علمای فوق‌الذکر را دستگیر کرد. بر اساس اسناد، علمای فوق‌الذکر از جمله آیت‌الله سید یونس اردبیلی و آیت‌الله سید هاشم نجف‌آبادی...
برگزاری جشن شیراز با حضور علی اصغر حکمت در 13 فروردین 1314ه.ش و پایکوبی تعدادی از دختران بی‌حجاب در این جشن نگرانی علما و طیف مذهبی را بدنبال داشت. در اولین اقدام حسام الدین فال اسیری از علمای شیراز به برگزاری چنین مراسمی اعتراض کرده و آن را از مظاهر بی‌دینی در جامعه دانست. اعتراض او باعث شد تا بلافاصله زندانی شود. بی‌حرمتی به یک عالم دینی و حبس وی، موجی از اعتراضات را در کشور بویژه...
از همان آغازین سال های حکومت رضاخان، مسئله کشف حجاب به ویژه از سوی برخی روشنفکران لائیکی که پشتوانه فکری حکومت او محسوب می شدند، مطرح و رضاخان برای انجام آن تحت فشار قرار گرفت. موسی حقانی، مسئول موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، با به پیشینه مسئله کشف حجاب در عصر رضاخان، از تحقیر و توهین زنان محجبه در نشریات آن زمان سخن گفت و اظهار داشت: در آن زمان در نشریه ایران جوان عکس زن های چادری را...
یکی از قیامهای خونین مردم مسلمان ایران به رهبری مراجع تقلید در قرن معاصر، که نقطه عطفی در تاریخ قیامهای اسلامی در تاریخ صد ساله اخیر است، قیام مردم مسلمان در مسجد گوهرشاد، در کنار مرقد مطهر حضرت امام رضا(ع) علیه ماموران دیکتاتوری رضاخان، و کشف حجاب است. مأموران ترویج فرهنگ غرب مطالعات جامعه شناسی و روان کاوی، تردیدی باقی نگذاشته که مذهب به گونه یک اصل پایدار در اعماق وجود انسان ریشه دارد و...
