بازنگری لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی
مهرماه سال 1341، در تاریخ ایران نشانگر برگ دیگری از اقدامات ضد دینی رژیم است که نقش حوزه علمیه قم به ویژه مجاهدت امام روح الله در این میان پیامدها و نتایج مبارکی برای مردم به ارمغان آورد. محمدرضا پهلوی هنگام اجرای طرح اصلاحات ارضی و نخست وزیری امینی، در سفری به ایالات متحده، آنها را از اجرای برنامه‌های اصلاحی مورد نظرشان مطمئن ساخت و نظر موافق سران آمریکایی را برای برکناری امینی کسب و پس از بازگشت به کشور، اسدالله علم را جایگزین وی کرد.
حذف سوگند به قرآن مجید از قانون اساسی
از نخستین کارهای دولت علم، تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود که شرایط خاصی را در این لایحه گنجاند که مهم‌ترین آن حذف سوگند به قرآن مجید و اعطای حق رأی به زنان بود که این اقدامات در تعارض آشکار با قانون اساسی قرار داشت و سبب رویارویی مردم به رهبری امام خمینی(ره) با دولت و حکومت شد.
این لایحه که هنگام تعطیلی مجلس به صورت غیرقانونی در هیأت دولت به تصویب رسید، در شرایطی بروز کرد که حکومت پهلوی پس از رحلت آیت‌الله بروجردی و آیت الله کاشانی تصور می‌کرد روحانیت از نظر مرجعیت سیاسی رو به ضعف نهاده است. این رویدادها سبب شد تا حکومت پهلوی شتاب بیشتری به اصلاحات مورد نظر آمریکا دهد و هم زمان تلاش کرد تا مرجعیت را به خارج از ایران منتقل کند.
لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در چهاردهم مهر 1341 از سوی کابینه امیر اسدالله علم تصویب و شانزدهم مهر از سوی جراید منتشر شد. دولت درصدد بود با طرح این لایحه در فضای اجتماعی جامعه، یک فضای تبلیغاتی وسیع به نفع خود راه بیندازد و برنامه های اصلاحی آمریکایی را همراه با تضعیف دین اجرایی کند.
امام خمینی(ره) که تصویب لایحه یادشده را مقدمه‌ای بر برنامه‌های ضد‌قانونی و ضد‌اسلامی رژیم شاه می‌دانست، بلافاصله علمای طراز اول را دعوت کرد تا گرد هم آیند و درباره این لایحه به مشورت و تصمیم گیری بپردازند که در آن جلسه مقرر شد در تلگرافی به شاه، مخالفت مراجع و علما با لایحه اعلام شده و لغو فوری آن درخواست شود.
امام خمینی(ره) در این ایام در روشن ساختن اهداف واقعى رژیم شاه و گوشزد کردن رسالت خطیر علما و حوزههاى علمیه در این شرایط بسیار مؤثر و کارساز بود. تلگراف‌ها و نامههاى سرگشاده اعتراضآمیز علما به شاه و اسداللّه علم موجى از حمایت را در اقشار مختلف مردم برانگیخت.
فریاد امام خمینی علیه تصویب لایحه
لحن تلگراف‌هاى امام خمینى به شاه و نخستوزیر تند و هشداردهنده بود، در یکى از این تلگراف‌ها آمده بود: این‌جانب مجدداً به شما نصیحت مىکنم که به اطاعت خداوند متعال و قانوناساسى گردن نهید، و از عواقب وخیمۀ تخلف از قرآن و احکام علماى ملت و زعماى مسلمین و تخلف از قانون بترسید؛ و بدون موجب، مملکت را به خطر نیندازید؛ و الا علماى اسلام درباره شما از اظهار عقیده خوددارى نخواهند کرد. دامنه اعتراضات مردمی افزایش یافت و در تهران، قم، و برخی شهرهای دیگر بازارها تعطیل شد و مردم در مساجد به حمایت از حرکت علما گرد هم آمدند.
یک‌ماه و نیم پس از آغاز ماجرا، دولت یک گام عقب نشست و در 22 آبان با ارسال پیام مکتوب به علما درصدد دلجویی از آنان و توجیه عملکرد خود برآمد. برخی از علمای حوزه علمیه موضع دولت را قانع کننده تشخیص دادند و خواستار پایان قیام شدند؛ اما امام خمینی(ره) سرسختانه مخالفت کردند و می‌گفتند که دولت باید به صورت رسمی لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی را لغو کند و خبر آن را منتشر کند.
روشنگری امام؛ لایحه تصویب‌شده درصدد نفوذ عناصر بهایی و جاسوسان اسرائیلی در دولت است
ایشان در بیانیه‌ای که در پاسخ به سؤال اصناف و بازاریان قم صادر کرد صریحاً هدف‌های رژیم را از این مصوبه نفوذ عناصر بهایی و جاسوسان اسرائیلی در تشکیلات دولت دانست و با صراحت اعلام کردند: «ملت مسلمان تا این خطرها رفع نشود سکوت نمی‌کند و اگر کسی سکوت کند در پیشگاه خداوند قادر مسؤول و در این عالم محکوم به زوال است».
در همین بیانیه، امام خمینی به نمایندگان مجلسین سنا و شورا نسبت به تصویب لایحه پیشنهادی دولت هشدار دادند و نوشتند:«ملت مسلمان و علمای اسلام زنده و پاینده هستند و هر دست خیانتکاری که به اساس اسلام و نوامیس مسلمین دراز شود قطع می‌کنند». سرانجام حکومت تن به شکست داد و در 7 آذر 1341 هیأت دولت، مصوبه قبلی را لغو و خبر آن را به علما و مراجع تهران و قم اطلاع داد.
شکست اصلاحات غیر دینی شاه
لغو لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی اگرچه منجر به حذف اصلاحات غیر دینی در جامعه ایرانی و به رخ کشاندن قدرت معنوی روحانیت شیعی در ساختار جامعه بود؛ اما روشن ترین دستاورد آن محک زدن گونه های رفتاری حاکمیت و عرق دینی نظام شاهنشاهی بود.
نظام شاهنشاهی که قدرت تحلیل نفود باورهای اسلامی و ملی را در میان مردم نداشت و دستورهای استعماری غربی را سند پیشرفت و توسعه تلقی می کرد، به جبران سرخوردگی از شکست در اجرایی کردن لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، با برنامه‌هایی همچون انقلاب سفید به میدان آمد و فاصله خود را روز به روز با مردم و حوزه‌های علمیه تیره و تاریک‌تر کرد و با دست لرزان خود قدم در راهی نهاد که 15 خرداد و در نهایت پیروزی انقلاب و شکست نظام 2500 ساله شاهنشاهی را به همراه خود آورد.
منابع:
1. صحیفه امام؛ ج 1، ص 90،
2. سخنرانی امام خمینی در مسجد اعظم قم ؛ 26 فروردین 1343؛ کوثر؛ مجموعه سخنرانی‌های امام، جلد اول، ص 132،
3 ـ نهضت امام خمینی؛ سید حمید روحانی؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ 1372،
4 ـ سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران (1343 -1341)، حسینیان، روح الله، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1387،
5 ـ حدیث بیداری؛ حمید انصاری؛ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،
6 ـ اصلاحات آمریکایی و قیام 15 خرداد، خلجی، عباس؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی،
7 ـ انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، عمید زنجانی، عباسعلی؛ نشر کتاب سیاسی، 1369ش.
خبرگزاری رسا
نظرات