مبارزی که مخفیانه دفن شد
مهمترین بعد مبارزه شهید سعیدی، به موضوع وابستگی کشور به آمریکا و سرمایه گذاری این کشور در اقتصاد ایران، در اواخر دهه 40 بازمی گردد که همین موضوع نیز منجربه دستگیری او گردید.
اتاق خبر 24:
در کارزار مبارزات سیاسی مردم علیه حکومت‌های دیکتاتوری، همواره عده‌ای از افراد با ایمان به مبارزات خود و نیز تحمل شکنجه در راه افکار و عقایدشان، شاخص تر از سایر افراد و گروه‌ها می‌باشند. چنانچه در جریان مبارزات علیه رژیم پهلوی نیز گرچه مخالفان و مبارزان، طیف وسیعی از افراد، با گرایشهای سیاسی متفاوت بودند، اما برخی چهره‌ها از جایگاه خاصی برخوردار شدند. این افراد در زمانه‌ای که فضا انفعال را می‌طلبید، فعالانه به مبارزات سیاسی پرداخته و به پیشبرد انقلاب کمک نمودند. آیت الله شهید محمدرضا سعیدی، روحانی نام آشنا، از زمره این افراد بود که ضمن تحمل بیشترین گرفتاری‌ها در عرصه مبارزات سیاسی، از یاران و نزدیکان امام خمینی(ره) بوده و به حمایت از مبارزات فکری و فرهنگی و سیاسی ایشان پرداخت. وی در دهه 40 در راه اندیشه سیاسی و فکری خود متحمل سخت ترین شکنجه ها از سوی ساواک گردید. از این رو، نوشته پیش رو شرح کوتاهی است بر مبارزات این مجاهد با رژیم پهلوی و فعالیتهای سیاسی وی در کنار امام (ره).
* آیت الله سعیدی و مبارزات سیاسی
آیت الله سیدمحمدرضا سعیدی دوم اردیبهشت ماه 1308 ش در مشهد دیده به جهان گشود. وی در همان اوان جوانی لباس روحانیت به تن کرده و در مشهد علوم دینی را نزد اساتیدی چون ادیب نیشابوری، شیخ هاشم و شیخ مجتبی قزوینی فرا گرفت. پس از ازدواج به قم رفته و در آنجا نزد آیت الله میرزا هاشم آملی، امام خمینی(ره) و آیت‌الله بروجردی، حضور یافته و توانست به مقام اجتهاد برسد. آیت الله سعیدی، ضمن فراگیری علوم دینی و حوزوی به فعالیتهای فرهنگی و سیاسی نیز پرداخت. در بعد فرهنگی می توان به راه اندازی نشریه و تأسیس حوزه علمیه بانوان اشاره کرد. اما در بعد سیاسی، شهید سعیدی فعالیتهای خود را با تبلیغ علیه نظام پهلوی آغاز نمود و طی این فعالیتها نیز به زندان افتاد. مبارزات سیاسی آیت الله سعیدی دارای چند محور اصلی بود. اولین محور مبارزات وی مقابله با وابستگی کشور به استعمار آمریکا و نیز رابطه با اسرائیل بود.
*مبارزه با استعمار
مهمترین بعد مبارزه شهید سعیدی، به موضوع وابستگی کشور به آمریکا و سرمایه گذاری این کشور در اقتصاد ایران، در اواخر دهه 40 بازمی گردد که همین موضوع نیز منجربه دستگیری او گردید. در این رابطه وقتی ایشان به موضوع کنسرسیوم و سرمایه گذاری آمریکا پی بردند شدیداً به آن اعتراض نموده و با صدور بیانیه ای اعلام کردند:«استعمارگران وقتی می خواهند کشوری را تیول خود قرار دهند، به اسم عمران و آبادی وارد می‌شوند… و بعد تا سر حد قدرت و امکانات خود، خون مردم را می مکند.»
وی در فعالیتهای سیاسی و سخنرانیهای خود روابط ایران با اسرائیل را نیز محکوم نموده بود. چنانچه «در دی ماه 1346 اعلامیه‌ای را به زبان عربی منتشر می کند که در آن هم به شدت به اسرائیل حمله کرد و هم رابطه دوستانه ایران با آن کشور را زیر سؤال برد. به دنبال این قضیه آیت‌ا.... سعیدی ممنوع‌المنبر می‌شود .»1
گزارشهای متعددی از ساواک نیز منتشر گردیده که بر این مدعا صحه می گذارد. در یکی از این گزارشها آمده است: «طبق اطلاع واصله ساعت 30/20 روز 31/4/45 جلسه موسی بن جعفر(ع) با حضور قریب به یک هزار نفر از طبقات مختلف تشکیل شده است. در این جلسه سعیدی،... ضمن حمله به یهودیان فلسطین و آمریکا اضافه کرده: اینها کارشان در مملکت بالا رفته و...»2
محور دیگر مبارزات آیت الله سعیدی، بعد مذهبی و به عبارتی اسلام خواهی وی بود. در واقع مخالفت ایشان با حکومت اسرائیل نیز از گرایشهای اسلام خواهی ایشان در حمایت از مردم مظلوم فلسطین برمی خاست. شهید سعیدی با زیر سؤال بردن مشروعیت حکومت پهلوی، آن را رژیمی ظالم و ضددینی می دانست. از این رو ایشان بخشی از مبارزات خود را روشن نمودن ماهیت واقعی حکومت شاه و ترویج اندیشه های اسلامی قرار داده بود.
علاوه بر این، ویژگی مهم دیگر مبارزات آیت الله سعیدی به همراهی ایشان با جنبش و حرکت امام(ره) و اعتراض به تبعید ایشان بازمی گشت «که این اعتراضات غالباً به گونه ای پراکنده و در قالب مخالفتهای فردی صورت می گرفت.»3
* همراهی آیت الله سعیدی با امام(ره)
شهید سعیدی درباره تأثیر امام(ره) بر افکار و اندیشه های خود و ایمان به قیام ایشان طی ملاقاتی می گوید که یک بار به دیدار امام(ره) رفته بود و در این دیدار به عرض امام(ره) می رساند که: «آقا! طبق برداشتی که من کرده‌ام، از این به بعد شما در مبارزات خود، یاوران کمتری خواهید داشت.» امام(ره) هم در پاسخ به ایشان فرموده بودند: «سعیدی! چه می‌گویی؟! به خدا قسم، اگر تمام جن و انس پشت به پشت هم بدهند و در مقابل من بایستند، من چون این راه را حق یافته‌ام، از پای نخواهم نشست.» شهید سعیدی در رابطه با این دیدار می‌گوید: «با شنیدن سخنان امام(ره) ، چنان دلگرم شدم، که روح تازه‌ای در وجودم دمیده شد و ایمان بیشتری به قیام و حرکت امام پیدا کردم.»
شهید سعیدی با ایمان به مبارزات سیاسی و انقلابی امام(ره)، بر شدت مبارزات خود افزود و در جریان حرکت خود در حمایت از امام(ره) ، رساله «تحریر الوسیله» و نیز رساله امر به معروف و نهی از منکر حضرت امام(ره) را چاپ و توزیع کرد که در جریان این اقدام از سوی ساواک شناسایی و دستگیر نیز گردید. اما ایشان علیرغم آنکه تعهد به عدم فعالیت سیاسی داده بود، جریان مبارزات خود را این بار با تکثیر و توزیع نوارهای سخنرانی و جزوات درسی ولایت فقیه، ادامه می دهد و با وجود آنکه بارها با تهدید ساواک جهت عدم حمایت از امام مواجه شده بود، با این حال در جریان تبعید امام(ره) در نامه ای اعتراض آمیز به امیرعباس هویدا تاکید کرد: «شما خیال نکنید با انتقال حضرت آیت‌الله العظمی آقای خمینی از ترکیه به عراق، می‌توانید احساسات افروخته این ملت را خاموش کنید.»4
آیت الله سعیدی همچنین در موضوع مرجعیت بعد از فوت آیت الله بروجردی، یکی از حامیان اصلی مرجعیت امام(ره) بودند. بعد از فوت آیت الله بروجردی و در شرایطی که بسیاری معتقد بودند که دیگر مرجعی مثل آیت‌الله بروجردی پیدا نخواهد شد، برخی از یاران و همراهان امام(ره) از جمله شهید سعیدی به دنبال مرجعیت امام(ره) بوده و از آن حمایت کردند.5
در نهایت مبارزات شهید سعیدی و حمایت وی از امام(ره) و به خصوص اعتراض ایشان به موضوع سرمایه گذاری آمریکا در ایران منجربه دستگیری و زندانی شدن ایشان در تاریخ 11/3/1349 می گردد. چند روز بعد از دستگیری، یعنی در تاریخ 21/3/ 1349 خبر شهادت ایشان توسط ساواک منتشر می شود. در باب شهادت شهید سعیدی روایات متفاوتی نقل شده است. ساواک دلیل شهادت ایشان را به بیماری یا حتی خودکشی نسبت داد. طبق برخی روایت نیز گفته می شود که ایشان توسط زندانیهای دیگر خفه شده بود. اما روایت اصلی و مهم دلالت بر شهادت ایشان زیر شکنجه-های ساواک و با تصمیم قبلی دارد.
در واقع «شکنجه ساواک به همه اقشار مربوط می شد مخصوصاً روحانیونی که در زعامت امام(ره) خمینی اصرار می‌ورزیدند که می توان گفت آیت الله سعیدی به همین مناسبت با شکنجه به شهادت رسید.»6 با این حال پیکر شهید آیت الله سعیدی بعد از شهادت، مخفیانه به قم منتقل شده و در وادی السلام این شهر به خاک سپرده می‌شود. وقتی خبر شهادت ایشان به امام خمینی در نجف اشرف رسید، ایشان ضمن تسلیت و تعزیت فرمودند: «این تنها مرحوم سعیدی نیست که با این وضع اسف انگیز در گوشه زندان از پای درمی آید، بلکه چه بسا افراد مظلوم و بی گناه به جرم حق گویی در سیاه چالهای زندان مورد ضرب و شتم و شکنجه‌های وحشیانه و رفتار غیرانسانی قرار می گیرند.»7
مبارزات شهید آیت الله سعیدی گرچه چندان به درازا نینجامید و در نهایت به شهادت ایشان منجر گردید، اما در تعمیق حرکت انقلابی مردم و نیز آگاهی آنان تأثیر زیادی نهاد. می توان گفت، نام شهید آیت الله سعیدی و امثال او که «در سخنرانیهای خود برای رژیم زحمت تولید می کردند و در زندان با شکنجه های سخت مواجه شدند باعث گردید توده‌های مردم با سرعت از ماهیت رژیم آگاهی بیشتر پیدا نمایند.» 8
در نهایت در کلامی خلاصه پیرامون این شخصیت مبارز سیاسی باید گفت، شهید سعیدی از جمله روحانیونی بود که گرچه برنامه جمعی یا مشترک خاصی حول جنبش مبارزاتی خویش نداشتند و با مخالفتهای فردی به مبارزه پرداختند، اما حرکت ایشان در تداوم و همراهی با مبارزات امام(ره) بود. ایشان با ایمان به جنبش سیاسی امام(ره) ، با استعمار آمریکا که موضوع محوری مبارزات امام(ره) و مردم در دهه 40 نیز بود به مبارزه پرداخته و در نهایت در مسیر آرمانهای خود زیر شکنجه ساواک به شهادت رسیدند.
_________________________________
1 - مقصود رنجبر، عروج از زندان (زندگی و مبارزات شهید آیت الله سعیدی)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۵، ص 97.
2 - سید حمید روحانی، نهضت امام خمینی، دفتر دوم، چاپ پنجم، تهران، نشر عروج، 1381، ص 838.
3 - صادق زیباکلام، مقدمه¬ ای بر انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات روزنه، چاپ پنجم، 1384. ص 287.
4 - برگرفته از دانشنامه انقلاب اسلامی و تاریخ ایران.
5 - مقصود رنجبر، همان. ص 103.
6 - سیدجلال¬الدین مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج دو، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هفدهم، 1391، ص 212.
7 - مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ج4، تهران، مرکز نشر اسناد، 1374، چاپ چهارم، ص 181.
و مصطفی لبیکی، تندیس استقامت (ویژه‌نامه شهید آیت‌الله سید محمدرضا سعیدی)، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، بخش دیباچه.
8 - مدنی، همان. ص 267.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
نظرات