سولیوان

روز ۲۴ خرداد ۱۳۵۶ «ویلیام هیلی سولیوان» سفیر جدید امریکا در تهران، استوارنامه خود را به شاه تقدیم کرد. سولیوان آخرین سفیر امریکا در ایران، روز۲۰ فروردین ۱۳۵۶ به عنوان سفیر امریکا در ایران تعیین شد و روز18 خرداد در شرائطی که شاه در سرمایه‌گذاری مالی خود برای کمک به پیروزی مجدد جمهوریخواهان آن کشور شکست خورده بود،1 وارد تهران شد. وی در شرائط ادامه انتشار مقالات تمسخرآمیز مطبوعات متمایل به دموکراتها در امریکا علیه حکومت ایران به خاطر حمایت مالی بی‌فرجام محمد‌رضا پهلوی از رقیب جمهوریخواه جیمی کارتر در انتخابات ریاست جمهوری آن کشور ، به تهران می‌آمد. شاه در آستانه برگزاری انتخابات سال 1355 امریکا 120 میلیون دلار از طریق اردشیر زاهدی سفیر خود در واشنگتن در اختیار ستاد انتخاباتی جمهوریخواهان قرار داده بودتا به پیروزی جرالد فورد رقیب جیمی کارتر کمک کند.2این کمک‌ها خشم دمکراتها را برانگیخت به طوری که «برژینسکی» رئیس آینده شورای امنیت در حکومت کارتر در همان زمان رفتار زاهدی را «مایه ننگ» نامید.3  هرچند کمی بعد یک هیات 11 نفره از سناتورهای آمریکایی با سفر به تهران تلاش کردند تا کدورتهای فیمابین شاه با سکانداران جدید کاخ سفید را برطرف سازند.
سولیوان دمکرات که هنگام ورود به تهران 56 ساله بود، پیش از این، سفارت امریکا در لائوس و فیلیپین را بر عهده داشت. او که روز 20 فروردین 1356 به سمت سفارت امریکا در ایران تعیین شده بود قبل از ورود به ایران، دیداری توضیحی ـ تشریحی با سایروس ونس وزیر امور خارجه وقت امریکا داشت. سولیوان در مورد آن دیدار چنین می نویسد: در نخستین ملاقات با ونس از وی پرسیدم که دلیل انتخاب من برای پست سفارت در کشوری که هیچ گونه تجربه و سابقه‌ای دربارة آن ندارم چه بوده است؟ وزیر خارجه در پاسخ گفت: علت انتخاب من ـ سولیوان ـ به این سمت این بوده است که برای پست سفارت ایران در جست و جوی دیپلماتی بوده‌اند که در کشورهایی که با حکومتهای متمرکز و استبدادی اداره می‌شوند تجربه کافی داشته و بتواند با یک زمامدار مقتدر و خودکامه کار کند. 4
سولیوان سفیر جدید امریکا در ایران طبق یک رسم معمول قبل از آمدن خود به محل تازه مأموریت، به ملاقات با کارتر فراخوانده شد. وی در این مورد نیز می‌نویسد:
کارتر در صحبت خود بر اهمیت استراتژیک ایران به عنوان متحد قابل اعتماد برای امریکا تاکید کرد .کارتر همچنین اهمیت ایران را به عنوان یک عامل ثبات برای امنیت منطقة حساس خلیج فارس مورد تأکید مجدد قرار داد و در خاتمه موضوع قیمت نفت و سایر مسائل مورد علاقه بین ایران و امریکا را متذکر شد.
ویلیام سولیوان دیپلماتی بود که به قول خودش نه اطلاعات دقیقی نسبت به ایران داشت و نه مایل به پذیرفتن این مأموریت بود. 5
در طول مأموریت دیپلماتیک ویلیام سولیوان در تهران نظام حکومتی شاه بر اثر انقلاب اسلامی ایران فرو ریخت و محمد‌رضا پهلوی به تصور آنکه امریکائیها تعمداً از وی در برابر موج انقلاب حمایت نکردند، بیش از پیش به سیاستهای دمکرات در واشنگتن و نقش سفیر آنها در تهران بدبین شد. این در حالی بود که دولت کارتر هر چه در توان داشت برای حفظ رژیم شاه به کار بست و حتی در ماههای قبل از سقوط رژیم پهلوی طرح کودتای نظامی برای جلوگیری از پیروزی انقلاب اسلامی ایران را نیز مد نظر قرار داده بود. 6 اما در عین حال سولیوان نیز خود در برابر امواج انقلاب به بیهوده بودن تلاش برای حفظ رژیم پهلوی معتقد شده بود و سقوط شاه را غیر قابل اجتناب می‌دانست.7
هنگام ورود سولیوان به تهران بیش از 35 هزار امریکایی در ایران سرگرم کار بودند. مأموریت سولیوان با تسخیر سفارت امریکا در آبان 1358 و ماجرای گروگانگیری کارکنان آن پایان یافت. در جریان گروگانگیری، سولیوان در تهران نبود. او پیش از وقوع این رویداد به واشنگتن رفته بود.
او قبل از بازگشت به امریکا و در کشاکش انقلاب، در فراری دادن 32 دیپلمات اسرائیلی که در سفارت آن کشور در تهران مستقر بودند نیز نقش اصلی را داشت. وی اسرائیلی‌ها رابا یک پرواز ویژه همراه با اتباع امریکا از ایران خارج کرد. 8
سولیوان در کتاب 296 صفحه‌ای خود «مأموریت ایران» درباره ریشه‌های انقلاب اطلاعاتی به دست داده و نوشته است که با «برژینسکی» مشاور ویژه کارتر در قبال اوضاع ایران اختلاف نظر داشته و برژینسکی اتهامات او را نپذیرفته است. درباره اختلاف نظر سولیوان و برژینسکی، ژنرال هایزر فرستاده نظامی کارتر به ایران در جریان انقلاب در کتاب خاطرات خود درباره این مأموریت مطالب متعدد نوشته است.
سولیوان جانشین ریچارد هلمز (مدیر اسبق سیا) در تهران شده بود که از 1351 سفیر امریکا در ایران و از دوستان شاه بود. ریچارد هلمز روز 26 اسفند 1351، یک هفته پس از عزیمت «ژوزف فارلند» سفیر اسبق امریکا، وارد تهران شد و در 5 دی 1355 یک هفته قبل از ورود کارتر به کاخ سفیددر پی اتمام مأموریتش تهران را ترک کرد. از آن زمان تا ورود سولیوان به تهران، سفارت امریکا به مدت 5 ماه و نیم بدون سفیر بود.
پانوشت‌ها:
1. جیمی کارتر در انتخابات آبان 1355 امریکا بر رقیب جمهوریخواه خود جرالد فورد به پیروزی دست یافت و در اول ژانویه 1977 ـ دی 1355 ـ به عنوان سی و نهمین رئیس جمهور امریکا وارد کاخ سفید شد.
2. به بخش اسناد مربوط به اردشیر زاهدی در سایت مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی مراجعه شود.
3. سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نشر البرز، ص 462.
4. روزشمار روابط ایران و امریکا، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، ص 240.
5. آخرین سفر شاه، ویلیام شوکراس،‌ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، ص 26.
6. فصلنامه مطالعات تاریخی، ویژه نامه 22 بهمن، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، مقاله گوادلوپ، ص 240.
7. فصلنامه، همان، ص 239.
8. آخرین سفر شاه، همان، ص 181.