چگونگی شکل‌گیری بریگاد قزاق در ایران

ایران در زمان حکومت پادشاهان قاجار ارتش منظم و پیشرفته‌ای نداشت. برای خدمت سربازی قوانین و ضوابطی تدوین نشده بود. هرج و مرج و تشتّت و از هم‌گسیختگی چنان در درون ارتش ایران آشکار بود که حتّی برای خدمت در ارتش سن به خصوصی در نظر گرفته نمی‌شد. به همین دلیل در ارتش ایران از پیرمرد تا جوان کم سن و سال مشاهده می‌شد و حقوق آنها ماهها پرداخت نمی‌گردید. بدین لحاظ ناصرالدّین شاه به یک چنین ارتش پوشالی و نظامیان تیره‌بختی اصولا اعتقادی نداشت. هنگامی که به روسیه سفر کرد، در سن‌پترزبورگ رژه قزاقان روسی را که با نظم و انتظام و انضباط خاصی از مقابل او و تزار روس حرکت می‌کردند، او را شادمان ساخت. سیاستمداران روسی چون رضامندی خاطر شاه را از سان و رژه دریافتند، وی را وادار و تشویق نمودند که به تشکیل بریگاد قزاق موافقت کند. شاه پذیرفت و بریگاد قزاق در سال 1879 میلادی تأسیس شد. بریگاد در لغت فرانسه به معنای چندین واحد نظامی از یک صنف است که تحت فرماندهی یک سرتیپ یا ژنرال اداره می‌شود. این بریگاد در قرن گذشته نقش مهمّی در تاریخ حیات سیاسی و نظامی ایران داشته و ستون اصلی حفظ منافع روسیه در ایران بوده است. فرماندهان و معلمان نظامی بریگاد قزاق از پترزبورگ اعزام می‌شدند. نخستین هیأت نظامی روسیه برای رسیدگی به امور بریگاد قزاق با فرماندهی سرهنگ دوّم آدومانتویج بود که چند افسر در هیأت او بودند. در سال 1882 کاساکوفسکی جای دومانتویج را گرفت.

روزنامه حبل‌المتین در یازدهم مارس متن قرارداد منعقده بین میرزا سعیدخان وزیر خارجه ایران و وزیر خارجه روسیه را در مورد بریگاد قزاق منتشر کرد. در سال 1880 بریگاد قزاق مشتمل بر دو هنگ بود و دولت روسیه یک باتری توپخانه به بریگاد هدیه نمود. بودجه بریگاد قزاق از گمرکات شمال ایران تأمین می‌شد. نظامنامه‌ای نیز برای بریگاد قزاق تدوین گردید که براساس آن بریگاد اداره می‌شد.

فرمانده بریگاد در ایران، تابع شخص شاه بود و از او دستور می‌گرفت و در مقابل وزیر جنگ و صدراعظم هیچ‌گونه مسئولیّتی نداشت. در مسائل سیاسی، فرمانده بریگاد صرفآ با سفیر روس مشورت می‌کرد. در بحبوحه انقلاب مشروطیّت فرماندهی بریگاد با سرهنگ و. پ لیاخوف بود که مستقیمآ از ارتش روسیه به تهران اعزام شده بود. بریگاد ایران از دو هنگ سوار تشکیل می‌شد. علاوه بر سواره نظام، یک گردان پیاده، متشکل از چهار گروهان و دو باتری توپخانه سوار (هر یک مرکب از چهار توپ) و در مجموع 1500 نفر بود. افسران زیر تحت نظر سرهنگ لیاخوف انجام وظیفه می‌کردند:

1. سروان پربنیوسف فرمانده پیاده، معلّم پیاده‌نظام.

2. ستوان آ. گ. بلازنوف فرمانده سواره نظام، معلّم سواره‌نظام.

3. سروان اوشاکف فرمانده توپخانه، معلّم توپخانه.

به علاوه یک پزشک نظامی به نام دکتر ویچشکو و یک دامپزشک در بریگاد قزاق ایران خدمت می‌کردند. در مجموع در این یگان 28 افسر و 63 استوار روس به انجام وظایف محوّله اشتغال داشتند.

حقوق افسران، استواران و اعضای بریگاد قزاق به مراتب بیش از نظامیان ایرانی بود و به همین مناسبت از زندگی مرفهی برخوردار بودند. نقشه بمباران مجلس و برچیدن مشروطیّت و اعدام آزادی‌خواهان ایرانی توسط سرهنگ لیاخوف فرمانده بریگاد قزاق، گارتویک سفیر روسیه و با تصویب دایره عملیات نظامی روسیه در قفقاز تهیه شد و پس از تأیید و تصویب آن توّسط نیکلای دوّم امپراتور روسیه به مرحله اجرا درآمد.