افزایش مخالفت با انگلستان - اوضاع ایران پیش از کودتا

  ....انگرت‌ (کاردار سفارت آمریکا در تهران) ، دو روز پیش از استعفای مشیرالدوله، در 24 اکتبر 1920 چنین می‌نویسد: «مفتخرم به ضمیمه این مراسله ترجمه اعلامیه «مجمع اسلامی ملی» ایران را که به صورت مخفی منتشر شده است، برای شما ارسال کنم. تاریخ انتشار این سند نامشخص است اما بیستم اکتبر در اختیار سفارت‌خانه قرار گرفت. لازم به ذکر است که از میان موارد خواسته شده، این سازمان بر موارد ذیل تأکید بیشتری دارد: رد توافقنامه آگوست 1919 انگلستان ـ ایران، برگزاری انتخابات سالم، خروج تمام نیرو‌های انگلیسی از سراسر ایران، اخراج تمام مستشاران خارجی و منحل کردن پلیس جنوب.» در بخش‌هایی از این اعلامیه چنین می‌خوانیم:‌ «مجمع اسلامی ملی توافقنامه آگوست 1919 انگلستان ـ ایران را ناقض استقلال و تمامیت ارضی ایران و بر خلاف  قانون اساسی و دستورات اسلامی می‌داند. به همین دلیل مجمعاً مستقیماً از دولت می‌خواهد که فوراً توافقنامه مذکور را فسخ کند. در انتخاباتی که اخیراً برگزار شد با ایجاد محدودیت‌های فراوان و با تهدید کردن مردم به مرگ و شکنجه، افرادی به مجلس راه یافتند که مورد تأیید سفارت انگلستان بودند؛ در این میان عاملین خیانتکار وثوق‌الدوله، رئیس‌الوزرای پیشین، و کابینه او از هیچ‌گونه خیانتی فروگذار نکردند. بر همین اساس، انتخابات می‌بایست مجدداً برگزار شود؛ و به نام حقوق و امتیازات ملی خود از دولت می‌خواهیم که انتخاباتی سالم برگزار کند. مجمع ملیون اعلام می‌کند تمام توافقنامه‌ها و وام‌‌های خارجی که در زمان غیبت پارلمان و اعضایی که آزادانه به دست مردم انتخاب شده‌اند، منعقد و اخذ شده‌، بی‌اعتبار و باطل است. مجمع به شدت نگران تلاش‌های انگلستان در گیلان است. این فعالیت‌ها نتیجه دخالت‌های غیرقانونی اشخاص انگلیسی در امور دولتی این کشور است... به نظر ما خروج نیرو‌های انگلیسی از ایران، تنها راه آرام کردن این شرایط نامساعد است. استخدام مستشاران خارجی و اعطای اختیارات اجرایی در هیأت دولت، به ضرر منافع ملت می‌باشد... پلیس جنوب ایران می‌بایست فوراً منحل شده و به ژاندارمری بپیوندد. بی‌طرفی مصلحت‌آمیزترین سیاستی است که در حال حاضر می‌توان در پیش گرفت؛ میان ایران و تمام دولت‌های خارجی می‌بایست روابط دوستانه برقرار شود. باید فشار و محدودیت از روی مطبوعات عمومی برداشته شود و این به معنی انتشار افکار و احساسات مردمی است. کاملاً آشکار است که چنین محدودیت‌هایی زندگی سیاسی این کشور را تهدید می‌کند.»

در 12 نوامبر 1920، از طرف گروهی با عنوان «تمام بازرگانان، کارگران، دانش‌آموزان و دیگر افراد ملت»، «اعلامیه»ای به دست سفارت امریکا رسید. در بخش‌هایی از این اعلامیه چنین می‌خوانیم: «خطاب به تمام روحانیون، شاهزادگان، اعیان، سفرا و وزرای دول دوست اعلام می‌کنیم: در 9 آگوست 1919، وزیرمختار انگلستان و وثوق‌الدوله، رئیس‌الوزرای ایران، توافقنامه‌ای را منعقد ساختند که کاملاً به ضرر ملت و غیر قانونی بود. بلافاصله پس از انتشار متن این توافقنامه در روزنامه‌ها، مردم یکصدا علیه این توافقنامه ننگ‌آور به پاخاستند. اما دولت با توسل به حکومت نظامی، جنبش مردم ناراضی را درهم شکست؛ پلیس و ژاندارمری تمام تجمعات اعتراض‌‌آمیز را متفرق ساخت. ملیون دستگیر، زندانی و در نهایت تبعید شدند... متأسفانه بدون جلب رضایت مردم توافقنامه به اجرا درآمد و مستشاران انگلیسی کنترل ارتش ایران را در دست گرفتند. ایشان همچنان از ارائه توافقنامه به مجلس خبر می‌دهند ـ مجلسی که با به کار گرفتن زور ملت خشمگین ایران را پای صندوق آورده و گروهی از حامیان انگلستان را راهی پارلمان کرده است... این مجلس چیزی جز گروهی خائن و طرفدار انگلستان نیست. از دید منافع ملت آرا و تصمیم گیری‌های ایشان بی اعتبار و باطل است. با تحقق یافتن شرایط ذیل از تصمیمات مجلس پیروی خواهیم کرد: خروج نیرو‌های انگلیسی از کشور، انتصاب وزرای کشور با توجه به رضایت اکثریت ملت، برداشتن حکومت نظامی، تضمین آزادی مطبوعات، انتخاب نمایندگان مجلس بدون دخالت سفارت انگلستان... اجازه دهید دنیا به یاد داشته باشد که ملت ایران کاملاً با توافقنامه انگلستان ـ ایران مخالف و از آن منزجر بوده و از حامیان و طرفداران این توافقنامه بیزار است و آنها را خیانتکاران به مملکت خویش می‌پندارد؛ اهمیت ندارد که این خیانتکاران به کدام فرقه وابسته‌ و یا از کدام طبقه اجتماعی برخاسته‌اند. (امضا) از طرف بازرگانان، کارگران، دانش‌آموزان و دیگر افراد ملت.»  در 28 نوامبر 1920، سفارت آمریکا، مراسله‌ای را دریافت کرد که حاوی 110 امضا بود: «خطاب به سفارت ایالات متحده آمریکا. مفتخریم که به اطلاع شما برسانیم که، به دنبال آخرین نامه سفارت انگلستان، در تاریخ یکشنبه شانزدهم ربیع الاول (27 نوامبر 1920)، دربار، شماری معدودی از مردم تهران را دعوت به گفتگو کرد. مشخصاً موضوع مورد بحث، گفتگو در مورد تصویب تمام یا بخشی از توافقنامه انگلیس ـ ایران بود. در دولت دموکراتیک ایران، مجمع ما هرگز به چنین گروهی که متشکل از افراد خاصی است، نظر مثبت ندارد. تنها پارلمانی که اعضای آن با رأی آزاد مردم انتخاب شده‌اند، صلاحیت حل این مسئله را دارد. بنابراین ما، یعنی تمام کسانی که این نامه را امضا کرده‌اند، به نام انسانیت و احترام به استقلال تمام ملت‌ها، از شما می‌خواهیم که به اطلاع دولت خود برسانید این جلسه غیر قانونی است. همچنین مخالفت شدید ما را علیه توافقنامه‌ای که میان وثوق‌الدوله و دولت انگلستان منعقد شد، به گوش دولتمردان خود برسانید. عالیجناب لطفاً پذیرای بالاترین احترامات ما باشید.» کالدول همچنین اعلامیه 27 نوامبر 1920 «اتحادیه ملی اسلامی ایران» را ضمیمه مراسله خود می‌کند. در این اعلامیه می‌خوانیم: «هموطنان عزیز، شما مطمئناً از اوضاع سیاسی خطرناک کشور آگاه هستید... تصویب توافقنامه ننگ آور انگلیس ـ ایران، بدبختی بزرگی را برای این مملکت به بار خواهد آورد؛ و افرادی که امروز به دربار دعوت شدند به هیچ وجه حق ندارد در چنین مورد سیاسی پادرمیانی و یا قضاوت کنند... از آنجا که این اعلامیه می‌بایست فوراً منتشر و توزیع می‌شد، لذا به چاپخانه داده نشد. (امضا) اتحادیه ملی اسلامی ایران.»