انگلیس - شرکت نفت انگلیس و ایران
اشاره
شرکت نفت ایران و انگلیس، مرکزی بود که در پی کشف میدان نفتی در مسجدسلیمان در جنوب‌غربی ایران (خرداد 1287) با هدف توسعه میادین، بهره‌برداری و استخراج نفت خام، در فروردین 1288 توسط یک موسسه بریتانیایی تأسیس شد. این شرکت در واقع ابزاری برای غارت منابع نفتی ایران توسط انگلیسی‌ها طی دوره‌ای بیش از 40 سال بود. این شرکت در پی حوادث ملی‌سازی صنعت نفت ایران و خلع ید از انگلیس، منحل شد.
«گذرستان» حاضر، به بررسی نمونه‌هایی از اقدامات شرکت نفت ایران و انگلیس پرداخته است.
سابقه توجه انگلیسی‌ها به منابع و ذخایر نفتی ایران بسیار طولانی و به 36 سال قبل از کشف نفت در ایران می‌رسد. در سال 1872 یک انگلیسی به نام «بارون جولیوس دو رویتر» (که خبرگزاری رویتر را به نام خود بنیان نهاد)(1) امتیاز بهره‌برداری از نفت ایران را از ناصرالدین شاه قاجار به دست آورد.(2) این امتیاز در جریان نهضت تنباکو لغو شد. سپس در 1889 ناصرالدین شاه در جریان سومین سفر اروپایی خود امتیاز بانک...
مطالب زیادی در ارتباط با تاریخچه نفت ایران نوشته شده است؛ از جمله چندین جلد کتاب درباره تاریخچه شرکت نفت انگلیس، توسط خودِ آن شرکت منتشر شده است. (1) ولی نقص عمده این کتب تاریخی، فقر داده‌هاست. علاوه بر این، برخی از این مورخان عمدتاً بر اسناد و مدارک منتشره از سوی انگلیس تکیه کرده و بدین ترتیب از اعتبار کار خود کاسته‌اند. با وجود این، گزارش محرمانه «ملی شدن صنعت نفت ایران،» که ظاهراً...
بررسی و تحقیق سندی درباره نفت ایران در اسناد فارسی موضوعی است که در تحقیقات تاریخی کمتر به آن پرداخته شده است. و نوشته ها و مکتوبات لاتین نیز به عمد یا به دلیل در اختیار نداشتن این اسناد کمتر درتحقیقات خودشان در مورد نفت ایران از این اسناد بهره برده اند و چه بسا استفاده از این اسناد گوشه هایی از تاریخ معاصر ایران را هویدا می سازد که در کمتر منابعی می توان اثری از این وقایع را یافت. مهمترین این...
آغاز جنگ و اعلام بیطرفی ایران جنگ جهانی دوم در اول سپتامبر 1939/ 9 شهریور 1318 با حملة آلمان نازی به لهستان آغاز شد. ایران از همان ابتدا، بیطرفی خود را در جنگ اعلام کرد؛ اما همانند جنگ جهانی اول، بیطرفی ایران رعایت نشد؛ و دو سال پس از آغاز جنگ، و دو ماه پس از حمله آلمان نازی به اتحاد شوروی، نیروهای نظامی شوروی و انگلیس در سوم شهریور 1320ه.ش/ 25 اوت 1941م. یعنی دو ماه پس از حمله آلمان نازی به خاک شوروی از...
نفت ایران نقش تعیین‌کننده‌ای در سمت و سوی حوادث کشور در یکصد سال اخیر داشته است و باید در چارچوب رقابت‌های بین‌المللی کمپانی‌های نفتی مورد ارزیابی قرار گیرد. پیش از همه باید یادآوری کرد از سال 1880م، تراست استاندارداویل که متعلق به راکفلرها بود، موقعیت بسیار مناسبی در آمریکا و بازارهای جهانی به دست آورد. این تراست بیش از همه از طرف صنعت نفت باکو که در اختیار خاندان‌های روچیلد و...
پس از آنکه نفت در مسجدسلیمان فوران کرد، مهمترین اقدام کشیدن خطوط تلگراف و تلفن بود. خط تلگراف، مسجد سلیمان را به بندر خرمشهر مربوط میکرد، این عمل بدون اطلاع نمایندگان ایران در مجلس دوم و دولت انجام می‌گرفت. افتخار‌الواعظین از نواب وزیر امور خارجه پرسید چندی قبل خبر کشیدن سیم تلگراف از خرمشهر تا معادن نفت گزارش شده است. وزیر پست و تلگراف این خبر را تکذیب کرده و «فرمودند که اقدامی در...
در همان ایامى که مذاکرات و رایزنى‌ها پیرامون سهام خوانین بختیارى در شرکت‌هاى فعال در اراضى بختیارى مطرح بود، بختیارى‌ها در تاریخ یازدهم ربیع‌الاول 1327/ سوم آوریل 1909 طى قراردادى، اختلافات فى‌مابین خاندان ایلخانى و حاجى‌ایلخانى را که از دیرباز وجود داشت و به دلیل جانبدارى خاندان حاجى‌ایلخانى از محمدعلى‌شاه در دوران مشروطه و استبداد صغیر شدت یافته بود، تا حدى حل کردند و...
در دهم شعبان سال 1339ق قرارداد جدیدى مبناى عمل شرکت نفت و خوانین بختیارى قرار گرفت. رئوس این قرارداد عبارتند از: ماده اول: هرگاه کمپانى زمینى را براى توسعه اداره لازم داشته باشد، به قیمت هر جریب قابل ذرع دیمى واقع در خاک گرمسیر بختیارى، به استثناى محوطه مال امیر [مال‌میر]، گتوند، به‌آب‌بید ولایى و کلیه قطعات املاک آبى از قرار جریبى ده تومان و آنچه زمین غیرقابل زرع است به...
فعالیت شرکت نفت ایران ـ انگلیس در مناطق تحت سلطه خوانین بختیاری همواره با تنشهایی نیز مواجه بود بهرغم قراردادها و توافقهای کلی و جزیی، باز هم گاه و بیگاه پیش میآمد که میان این شرکت انگلیسی و ایلات بختیاری مخالفتهای جدی بروز میکرد. ازجمله با آنکه هنوز چند ماهی از توافق بین خوانین، رینولدز مسئول محلی شرکت نفت ایران و انگلیس برای تنظیم امور حراست و نگهبانی از تأسیسات و مناطق نفتی نگذشته بود که...
یکی از مهمترین امتیازاتی که در ابتدای قرن بیستم دولت انگلیس از قاجارها اخذ نمود، امتیاز نفت دارسی بود. امتیاز دارسی در دوران پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار توسط صدراعظم ایران یعنی امین‌السلطان واگذار شد. در واقع با این امتیاز ارزشمندترین منبع ثروت ایران در قرن بیستم در اختیار انگلستان قرار گرفت. با کشف و بهره‌برداری از نفت ایران، سیاست‌ها و برنامه‌های دولت استعماری انگلیس در قبال...
قرارداد دارسی امتیاز استخراج و فروش نفت جنوب ایران را به انگلیس واگذار کرده بود. 2 روز پیش از این اقدام، روزنامه اطلاعات مطلبی را با عنوان «مقاله وارده» منتشر کرد که در آن نویسنده گفته بود: «به قلب من الهام شده است عن‌قریب امتیازنامه دارسی لغو می‌شود.» در واقع این مقاله وارده پیش‌آگاهی دولت ایران به دولت انگلستان و شرکت نفت انگلیس و ایران درباره لغو قرارداد دارسی بود، چه آنکه از...
یکی از غنی‌ترین منابع قابل تصور برای تدوین تاریخ معاصر ایران، خصوصاً تاریخ ایران در قرن بیستم، که اخیراً در دسترس پژوهشگران قرار گرفته است آرشیو شرکت نفت انگلیس و ایرانِ سابق، بریتیش پترولیوم (BP) فعلی است که در حال حاضر در دانشگاه «واریک» شهر کاونتری در انگلستان مستقر می‌باشد. آرشیو مفصل و غنی این شرکت بین‌المللی نفتی که بیش از سه کیلومتر فضای کتابخانه‌ی دانشگاه را به خود اختصاص...
گسترش نفوذ سیاسی انگلیس در ایران بعد از عقد معاهدۀ پاریس (1273ق/ 1857م) و استقلال افغانستان، بدست آوردن امتیازات اقتصادی بزرگی برای اتباع آن دولت بود. امتیازاتی که اهداف دولت انگلیس یعنی نفوذ سیاسی هر چه بیشتر در ایران را به دنبال داشت. واگذاری امتیاز ناموفق تأسیس خط آهن و استخراج کلیه معادن ایران به مدت هفتاد سال از جانب ناصرالدین‌شاه به «بارون جولیوس دو رویتر» از اتباع انگلیس و...
