بررسی عملکرد شرکت نفت ایران و انگلیس در اسناد 1901- 1914

   بررسی و تحقیق سندی درباره نفت ایران در اسناد فارسی موضوعی است که در تحقیقات تاریخی کمتر به آن پرداخته شده است. و نوشته ها و مکتوبات لاتین نیز به عمد یا به دلیل در اختیار نداشتن این اسناد کمتر درتحقیقات خودشان در مورد نفت ایران از این اسناد بهره برده اند و چه بسا استفاده از این اسناد گوشه هایی از تاریخ معاصر ایران را هویدا می سازد که در کمتر منابعی می توان اثری از این وقایع را یافت. مهمترین این اسناد در مورد نفت ایران و انگلیس ، قرارداد دارسی ، اولین قرار دادهای دولت ایران باکشورهای خارجی که در آن مفادی راجع به استخراج نفت در آن پرداخته شده است، و روند توسعه و شکل گیری و توسعه شرکت نفت ایران و انگلیس می باشد که در ادامه ابتدا مختصری از پیش زمینه قراردادهای نفتی درایران می پردازیم و سپس مو ضوعی را که اسناد آورده شده در این مجموعه مورد بررسی قرار می دهند را به بحث می گذاریم.                                                                                    
 تا پیش از تاسیس شرکت نفت ایران و انگلیس روند توسعه صنعت نفت کشور با توجه به منابع عظیم ذخایر نفتی از یک طرف و موقعیت خاورمیانه‌ای ازطرف دیگر مساله‌ای پیچیده بود. با وجود این پیش از کسب امتیاز نفت توسط شرکت هوتز و رویتر، زمین شناسی به نام لوفتوس انگلیسی با نقشه از پیش تعیین شده بین سالهای 1847- 1850از جنوب وجنوب غربی ایران دیدن کرد و به مطالعه زمین شناسی پرداخت واین فرد عضوهیات انگلیسی برای تعیین خطوط مرزی ایران وعثمانی درسال 1847میلادی بود.لوفتوس و چرچیل ازطرف ویلیامز مامور مطالعه تپه تاریخی شوش شدند و به منطقه مسجدسلیمان واهواز عزیمت کردند. لوفتوس بررسی کاملی ازمنطقه به عمل آورد و در مسجد سلیمان با چشمه های قیرآلود مواجه شد و وجود نفت را در این منطقه تشخیص داد و او اولین اروپایی است که توجه دیگران را به وجود نفت در مسجد سلیمان و پیرامون آن جلب کرد و تحقیقات خود را در انجمن زمین شناسی انگلیس به صورت هفته نامه انتشار داد.(کیا،1384،ص179-181)
اولین قرارداد که در آن از کشف نفت سخن به میان آمده بود قرارداد رویتر بود که در ماده یازده آن امده است "دولت علیه ایران به حکم امتیازنامه و قرارنامه حاضره به اصحاب این امتیازحق مخصوص و امتیاز انحصاری و قطعی می دهد که در طول این امتیاز در تمام ممالک ایران معادن ذغال سنگ و آهن و مس و سرب و پترول(نفت)و غیره را و هر معدن دیگر را که ایشان مناسب  بدانند کار بکنند و از آنها تمتع بر دارند بغیر از آن معادنی که ملک مردم است وصاحبان آنها درآنها کارمی کنند...دولت معادن طلا و نقره و جواهر را برای خود نگاه می دارد و برای کارکردن این نوع معادن دولت میتواندباکمپانی قراردادهای مخصوص بگذارد."(ذوقی،1378، ص49)
امتیاز رویتر به خاطراعتراضات علما، رجال ایرانی و دولت روسیه لغو شد.(فاتح،1335، ص248) اما اولین شرکت خارجی که امتیاز استخراج نفت را در ایران دریافت کرد شرکت هلندی هوتز در سده نوزدهم بود. مقر این شرکت در لندن بود. هوتز در سال 1884امتیاز اکتشاف و بهره برداری نفت را در منطقه دالکی بوشهر از دولت ایران کسب کرد و اقدام به حفردو چاه در منطقه دالکی نمود، اما به بهره برداری نرسید، اما بعدها در سال 1890امتیاز مذکور را به شرکت حقوق معدنی بانک ایران که درسال1890وبه منظورفعالیت در زمینه ذخایر معدنی تشکیل شده بود، واگذار کرد.(ذوقی،1378 ، ص43و44) و امتیا ز بانک شاهنشاهی که به دنبال اعتراض های رویتر به لغو قرارداد رویتر به بارون جولیوس رویتر و پسرش جرج رویتردرتاریخ1889 واگذارشده بود،طبق ماده11که حق بهره برداری از معادن ایران را داشت.درماده یازدهم امتیازنامه آمده بود"ازآن جایی که بانک شاهنشاهی حاضراست که برای احیا تمام وسایل استخراج ثروت های طبیعی مملکت فورا کمال فدویت را به جا آورد دولت علیه به بانک مزبور و در تمام مدت این امتیاز مانع لغیرقطعی می دهدکه در تمام وسعت مملکت ایران معادن آهن و مس وسرب و زیبق و ذغال سنگ و نفت و مانگانز و بورق و امیانت را که متعلق به دیوان می باشد و قبل از وقت به دیگران واگذارنشده اند دایر نماید. چون مصادف این امتیازنامچه دولت علیه ایران در روز امضای این امتیازنامچه به بارون ژولیوس رویتر صورت رسمی معادنی را  خواهد داد که قبل از وقت به دیگران داده شده اند...تمام معادنی که بانک ده سال پس از تشکیل خود شروع در دایر نمودن آن ها ننموده باشد مثل این ملاحظه خواهند شدکه بانک مزبور صرفنظر از آن هانموده است و دولت علیه خواهد توانست هر نوع تصرف در آن ها بکند بدون اینکه بانک صاحب امتیاز بتواند مانع شود"(فاتح،1335،ص248و249) 
بنابراین در سال 1890 بانک یک گروه مهندس زمین شناس اتریشی را استخدام کرد و به منطقه دالکی اعزام داشت، همچنین بانک درجزیره قشم به حفریک حلقه چاه اقدام کرد که به نفت نرسیدودرمجموع عملیات معدنی بانک شاهنشاهی با عدم موفقیت روبروشد و از طرفی باگذشت زمان واستنادبه ماده 11امتیازنامه رویتر چون کار بهره برداری پس از ده سال صورت نگرفت امتیاز خود به خود ملغی اعلام گردید(کیا،1384، ص162-182)اما مهمترین امتیاز نفت در ایران و خاورمیانه که منجر به کشف نفت در ایران گردید، امتیاز نفت دارسی بود که این امتیاز با توجه به پژوهش های صورت گرفته توسط ژاک دمورگان در ایران و چاپ حاصل تحقیقات او در مجله معادن پاریس درسال1892که به وجود احتمال نفت در ایران اشاره می کرد(وزیری،1380،ص72؛هامیلتون،1373،ص96) در سال 1900 میلادی انتوان کتابچی، که در حکومت ایران سمت‌های متعددی داشت و مسئولیت‌هایی نیز در اداره گمرک ایران عهده‌دار بود، وارد پاریس شد. علت بازدید او از پاریس در ظاهر افتتاح نمایشگاهی از ایران در این شهر بود، اما کتابچی‌خان هدف اصلی دیگری داشت، و هدف او یافتن سرمایه‌گذاری اروپایی بود که مایل به تحصیل نفت در ایران باشد. بالاخره رفت و آمدهای انتوان کتابچی به معامله‌ای تجاری انجامید که ابعادی تاریخی یافت. با این معامله عصر نفت در خاورمیانه آغاز شد. این معامله همان قرارداد معروف دارسی است، که در سال 1901 به امضاء رسید و اولین قرارداد نفت در خاورمیانه بود و به واسطة آن منطقه خاورمیانه به تعارضات اقتصادی و سیاسی بین‌المللی دچار شد. (یرگین، 1373، ص166)
دارسی شهروندی استرالیایی و متولد انگلیس بود که هرگز ایران را ندید و به ایران نیز سفر نکرد. او نمایندگانی را برای انجام مذاکره بر سر تشکیل کمیسیونی زیر نظر نمایندگان سیاسی دولت انگلیس، که متمایل به ایجاد توسعه فعالیت‌های اقتصادی در ایران به منظور ایجاد موازنه در برابر نفوذ روس‌ها در شمال بودند، به ایران می‌فرستد و با امضای قرارداد، تمامی امتیازات اکتشاف، استخراج و صدور نفت خام در کشور، به جز در پنج ایالت شمالی تحت نفوذ روس‌ها، به مدت 60 سال در برابر دریافت نقدی بیست هزار پوند را به دست می‌آورد. در ضمن این معامله بیست هزار پوند سهام به دولت ایران داده می‌شود و قرار می‌شود که شانزده درصد سود خالص نیز به دولت ایران تحویل گردد. دارسی بدون تأخیر جی.بی.رینولدز، مأمور سابق شرکت خدمات عمومی هند، را به عنوان حفار به استخدام درمی‌آورد. (هامیلتون، 1373، ص 97 و 96)
بنابراین دارسی در ماه مه 1903 در پی امتیاز 1901، شرکت اولیه‌ای با مسئولیت محدود و با سرمایه ششصد هزار لیره استرلینگ، یعنی ششصد هزار سهم یک لیره‌ای، تشکیل می‌دهد و بیست هزار لیره به صورت نقد و بیست هزار سهم، که به موجب امتیاز نامه تعهد پرداخت آن را به دولت ایران کرده بود، می‌پردازد. (نایبیان، 1378، ص74)
در اکتبر 1903، یازده ماه پس از آغاز حفاری اولیه، نشانه‌های وجود نفت آشکار گردید، اما دارسی دریافت که توانایی مالی ادامة طرح را ندارد و یا نمی‌خواهد بیشتر از این سرمایة خود را به خطر بیندازد و عنوان می‌کند که هر کیسه‌ای ظرفیت محدود دارد و من از ظرفیت کیسة خود آگاهم. (یرگین، 1373، ص 175)
به مرور زمان بر مقدار هزینه‌ها افزوده می‌شد و دارسی به کسی نیاز داشت که وی را از این گرفتاری مالی نجات دهد، در غیر این صورت امتیاز نفت از دست می‌رفت، در نتیجه و دارسی از نیروی دریایی بریتانیا درخواست وام کرد. او از وزارت دارایی انگلیس نیز تقاضای وام کرد که بی‌نتیجه بود و به درخواست او جواب رد داده شد. (همان) سرانجام در سال 1905، تقریباً چهار سال پس از امضای امتیازنامه توسط مظفرالدین شاه، قراردادی در تهران بین دارسی و شرکت نفت برمه امضاء شد که به موجب آن شرکتی موسوم به «سندیکای امتیاز» تأسیس گردید. (Frrier,1982,p67-70)
سندیکای امتیاز تمامی سهام استخراج شرکت اولیه را خریداری کرد. صاحبان سهام شرکت جدید عبارت بودند: از ویلیام ناکس دارسی، لرد استراتکونا و شرکت نفت برمه. البته شخص دارسی و لرد استراتکونا از سهامداران شرکت نفت برمه نیر بودند. (نایبیان، 1378، ص77)
با تشکیل سندیکا و تلاش شبانه‌روزی رینولدز و حفاران دیگر، که سه سال به طول انجامید، ساعت چهار و سی دقیقه بامداد روز 26 مه 1908 نفت از چاه حفاری شده در مسجد سلیمان فوران کرد و پس از هفت سال، که از کسب امتیاز نفت از سوی دارسی در 28 مه 1901 می‌گذشت، سر چارلز مارلینگ خبر کشف نفت به مقدار تجاری آن را در 28 مه 1908 به لندن مخابره کرد در 14 آوریل 1909 شرکت جدیدی با نام شرکت نفت ایران و انگلیس با سرمایه دو میلیون لیره استرلینگ تشکیل شد تا امور مرتبط به امتیاز دارسی را به عهده بگیرد و جایگاه خود را به عنوان جانشین شرکت اتحادیه امتیازات تثبیت کند. بیشتر سهام اولیه دو میلیون لیره‌ای شرکت متعلق به شرکت نفت برمه بود. علی‌رغم تمام فعالیت‌های انجام شده صادرات نفت شرکت نفت ایران و انگلیس تا سال 1913 به تأخیر افتاد، چرا که برای رساندن نفت به دریا نیاز به خط لوله و پالایشگاه بود و با کشیدن خط لوله و تأسیس پالایشگاه آبادان این مشکل حل شد (هامیلتون، 1373، ص99).
در سال 1911 وینستون چرچیل به مقام لرد اول دریاداری انگلیس رسید و تصمیم‌اش بر این بود که نیروی دریایی انگلیس را تقویت کرده و آن را به سریع‌ترین و نیرومندترین ناوگان دریایی در جهان تبدیل کند. عده‌ای از دولتمردان انگلستان بر این عقیده بودند که کشتی‌های بزرگ را باید همچنان به سوخت زغال، که در خود کشور انگلستان به دست می‌آید، متکی کرد. چرچیل از نظر فنی با این نظر موافق نبود، با وجود این نمی‌توانست نیروی دریایی خود را از نظر سوخت در اختیار شرکت‌های خارجی مانند شل و استاندارد بگذارد، بنابراین تصمیم گرفت مناسبات خود را با شرکت نفت ایران و انگلیس حسنه کند و به این منظور لرد کدمن (Cadman) را در رأس هیئتی به ایران فرستاد و پس از مباحثات فراوان در مجلس انگلستان در مورد ایجاد قرارداد بین وزارت دریاداری انگلستان و شرکت نفت ایران و انگلیس این قرارداد با اکثریت 254 رأی موافق در مقابل 18 نفر مخالف در پارلمان انگلیسی رأی آورد و چند هفته بعد قراردادی بین وزارت دریاداری انگلستان و شرکت نفت ایران و انگلیس به امضاء رسید، و به موجب آن شرکت نفت ایران و انگلیس برعهده گرفت که مقدار معینی نفت و روغن برای مدت سی سال به نیروی دریایی انگلیس تحویل دهد (لسانی، 1357، ص77).
 همانگونه که برخی از منابع اشاره می‌کنند در سال 1914 و در حالی که شش روز به آغاز جنگ جهانی اول مانده بود قانونی در انگلستان به اجرا گذارده شد که به سبب آن دو میلیون سهم از سهام شرکت نفت ایران و انگلیس با حق رأی 51% از سهام به دولت انگلیس واگذار شد. به واسطة این قرارداد دولت انگلیس می‌توانست حق تعیین دو مدیر در شرکت نفت ایران و انگلیس را داشته باشد. (موحد، 1353، ص 32.31 ؛ Ferrier,1982,p170-172) و خرید سهام شرکت نفت توسط دولت انگلیس مخالفان زیادی در پارلمان انگلیس داشت، که با دیپلماسی به کار برده شده توسط چرچیل مخالفت‌ها مرتفع شد و همان طور که اشاره شد بالاخره مجلس با این امر موافقت کرد. با شروع جنگ جهانی نیز اهمیت نفت چند برابر شد و شرکت‌های متعدد انگلیسی تأسیس شدند؛ از جمله در آوریل 1906 شرکت نفت بختیاری با سرمایه 400000 لیره (هر سهم یک لیره) تأسیس شد و انگلیسی‌ها علی‌رغم اینکه سه درصد از سهام این شرکت جدید را به خان‌های بختیاری واگذار کردند، تعهد نمودند مبلغ 2000 لیره را در سال به حفاظت وسایل حفاری و سایر متعلقات اختصاص دهند، آن‌ها تعهد کردند 1000 لیره را دیگر نیز به حفاظت خط لوله‌ای که قرار بود در آینده احداث شود به خان‌های بختیاری پرداخت کنند. (یعقوبی‌نژاد، 1374، ص67) این قراردادها نشان می‌دهد که انگلیسی‌ها با چه مبلغ اندکی قراردادهای بزرگی را منعقد می‌کردند، البته بیشتر از جانب خوانین بختیاری و شیخ خزعل مباحثاتی برای انعقاد این قراردادها صورت می‌گرفت، اما انگلیسی‌ها در نهایت قراردادها را به مبلغ کمتر از حق طبیعی آن منعقد می‌کردند. شرکت نفت ایران و انگلیس همواره از زمان تأسیس آن با دولت ایران، خوانین بختیاری و شیخ خزعل مناسباتِ پر فراز و فرودی داشته است.
با آوردن مباحثی از چگونگی انعقاد قراردادها و آشنایی با مقدمات تاریخ نفت ایران، لازم به ذکر است که  مسایل مرزی ایران و ترکیه و وجود نفت در این مناطق مرزی از زمان انعقاد قراردادهای نفتی به ویژه قرارداد دارسی ، مسایل گمرکی و این که چه کالاهایی بر طبق امتیازنامه دارسی از پرداخت گمرکی معافند و نقش کمیسر ایران درمساله نفت ایران و انگلیس ، بخشی دیگر از مسایلی است که در اسناد معرفی شده در این مجموعه به آن پرداخته می شود.
برخی از این اسناد نشان دهنده پی گیری دولت ایران در مورد پیشرفت کار معادن نفت جنوب از آقای صدیق السلطنه کمیسر ایران در معادن نفت جنوب درسال 1912میلادی برابر با 1330هجری قمری می باشد که کمیسر ( صدیق السلطنه ) را موظف می کند تا گزارش کامل کار معادن نفت جنوب را به خزانه داری کل ارسال کند.( اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره240002637 ،1330ه.ق.)
بیشتر اسناد این مجموعه در مورد وجود چشمه های نفتی یا مناطق نفت خیز مشترک بین ایران و عثمانی  است که این مناطق در اطراف قصر شیرین قرار داشتند و این اسناد نشان دهنده مباحثاتی در مورد  رد و بدل شدن این سرزمین ها و شرایط مربوط به آن ، مفاد قرارداد دارسی در این مورد و نقش دولت انگلیس به عنوان واسطه بین ایران و عثمانی در مورد حل اختلافات مرزی می باشد و از جمله مناطقی که بیشترین تاکید  بر روی آن در این اسناد شده است ، قریه سیاه سرخ در قصر شیرین و چشمه نفت آن جا می باشد. و در این مورد اسنادی بین اداره گمرکات و وزارت مالیه رد و بدل شده است که بخشی از اسناد آورده شده در این مجموعه است. ( اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره240004829 ،1330ه.ق.)
بحث در مورد گمرک قصر شیرین و گزارش های رییس این گمرک در مورد ساختن راه عراده رو  در معدن نفت کرمانشاهان از طرف شرکت نفت ایران و انگلیس در سال 1330ه.ق. و تحقیق در این مورد توسط رییس گمرک، تقاضا از کمیسر ایران در معادن نفت جنوب در مورد ساختن این راه در معدن نفت کرمانشاهان، ترجمه گزارش رییس گمرک قصر شیرین و جواب به رییس گمرکات کرمانشاهان در مورد چرایی ساختن راه عراده رو به وسیله شرکت نفت ایران و انگلیس و امتداد این راه تا کرمانشاه از دیگر موارد آورده شده در این بخش از اسناد است. ( اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240006652، 1330ه.ق. )
بخش پایانی اسناد نیز در مورد اعتراض اداره گمرکات مبنی بر ساختن ساختمان هایی از طرف شرکت نفت قصر شیرین در مجاورت اداره گمرک قصر شیرین می باشد و دلیل این مخالفت نیز این بوده است که مسئولین گمرک نمی خواستند مواد اشتعال زا نظیر نفت که سبب انفجار احتمالی خواهد شد در مجاورت آن ها باشد. این اعتراضات باعث نامه نگاری های مختلفی در بین وزارتخانه ها و ادارات مختلف شد که اسناد آن آورده شده است. ( اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240007230، 1329ه.ق. )
لازم به ذکر است که اسناد آورده شده در این مجموعه تماما از اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران می باشند و سال های یاد شده در عنوان مقاله را در بر می گیرند.
 منابع
1. اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240002637 ،1330ه.ق.
2. اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240004829 ،1330ه.ق.
3. اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240006652، 1330ه.ق.
4. اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240007230، 1329ه.ق.
5. ذوقی، ایرج ، مسایل سیاسی اقتصادی نفت ایران، تهران: پاژنگ ،1378 .
6. روحانی، فواد، تاریخ ملی شدن صنعت نفت ایران، تهران:  شرکت سهامی کتاب های جیبی، 1352.
7. فاتح ، مصطفی، پنجاه سال نفت ایران، تهران: شرکت سهامی چاپ، 1335.
8. کیا، ایرج، سیراستعمارانگلیس درایران، تهران: آبی، 1384  .
9.  لسانی، ابوالفضل، طلای سیاه یا بلای ایران، تهران، امیرکبیر، 1357.
10. موحد، محمدعلی، نفت ما و مسائل حقوقی آن، خوارزمی، چاپ دوم، 1353. .
11. نایبیان، جلیل، پژوهشی در مسائل سیاسی تاریخی نفت در ایران، انتشارات ثارالله، 1378.
12. وزیری، شاهرخ، نفت و قدرت درایران، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات عطایی ،1380 .
13. هامیلتون، ادرین، "نفت"پاداش قدرت، ترجمه محمودطلوع مکانیک، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا ،1373   .
14. یعقوبی نژاد، علی، رئیس نفت، انتشارات یادواره کتاب، 1374.
15. یرگین، دانیل، نفت، پول، قدرت، ترجمه دکتر منوچهر غیبی ارحله‌ای، ج ‌اول، انتشارات روابط عمومی شرکت ملی نفت ایران، 1373.
16 .Ferrier.R.w, the history of the British Petroleam company, volume1, cambrijgr university press, 1982.
 
سند شماره 1
نشان تاج و شیر و خورشید                             
وزارت مالیه
اداره کابینه
نمره 5014
بتاریخ 18 برج اسد 1331
ضمیمه
اداره مرکزی گمرکات
در جواب مراسله نمره 3147 و نمره 3086 راجع به هفتاد قبضه تفنگ که کمپانی نفت با مقداری فشنگ برای رفع مخاطرات متصوره وارد کرده است اینک اشعار می‌دارد مطابق توضیحات آن اداره اجازه ورود این اسلحه متضمن اشکالی نیست در این صورت قدغن نمائید تفنگ و فشنگ مزبور اجازه عبور داده مانع نشوند و حقوق گمرکی آن را هم هر چه هست تماماً دریافت دارند.
امضاء و مهر: وزارت مالیه 1328
 240002538
 
سند شماره 2
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
ادارة مدیریت کل
دائره
نمره 16399
بتاریخ 26 برج عقرب 1329
ضمیمه
اداره مرکزی گمرکات
از قرار مرقومه که از وزارت امور خارجه رسیده آقای صدیق‌السلطنه کمیسر معادن نفت جنوب از لندن حرکت کرده و از راه محمره برام هرمز وارد می‌شود چون قدری اسباب سفر و قبضه تفنگ یکی ساچمه‌زنی و دیگری گلوله‌زنی و چهارصد فشنگ ساچمه زنی و دویست فشنگ گلوله زنی همراه دارد لازم است تلگرافاً به مأمورین گمرک قدغن نمایند پس از اخذ حقوق گمرکی در سر حد مانع دو قبضه تفنگ و فشنگهای شخصی ایشان نشوند.
                                                                                                                             امضاء ناخوانا
مهر: وزارت مالیه 1328
No7321
240002538
 سند شماره 3
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره مدیریت کل
دائره
نمره 16061
بتاریخ 12 برج جدی 1330
ضمیمه
اداره مرکزی گمرکات
موازی سی قبضه موزه به انضمام سی هزار فشنگ آن بتوسط آقای مرتضی قلیخان از سرحد محمره وارد می‌شود لازم است جواز ورود آن را پس از اخذ حقوق گمرکی صادر و مدت آن را ششماهه قرار بدهید و نظر به اینکه معزی الیه عازم بختیاری است جواز مزبور را فوراً بوزارتمالیه بفرستید که بمشارالیه داده شود.
                                                                                                                             امضاء ناخوانا
مهر: وزارت مالیه 1328
 حاشیه پایین سند:
NO 7991
6-JAN 1912
240002538
 
سند شماره 4
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره مدیریت کل
دائره
نمره 19717
بتاریخ 29 برج حوت 1330
ضمیمه
مسیومرنارد کفیل خزانه‌داری کل
درخصوص احضار آقای صدیق‌السلطنه کمیسر معدن نفت جنوب بمرکز برای بعضی تحقیقات مراتب به وزارت جلیله معارف اشعار و اینک جوابی رسیده که سفارش ذیلاً درج می‌شود.
(سابقاً خود معزی‌الیه هم در ضمن مطالب شخصی اجازه آمدن به مرکز را خواسته بود به ایشان اجازه داده شد و از قرار مذکور دوازده روز است که از عربستان حرکت کرده‌اند) محض حصول آگاهی خزانه داده کل مراتب را اظهار داشت.
امضاء: ناخوانا
مهر: وزارت مالیه
 حاشیه پایین:
ادامه سند به خط لاتین
240002637
 
سند شماره 5
نشان تاج و شیر و خورشید
خزانه داری کل ایران
نمره 4645
موضوع معدن نفت عربستان
ضمیمه
طبقه‌بندی
بتاریخ 23 جوزا سیچقائیل 1330
Jun  12  1912
وزارت جلیله امور خارجه
کارهای کمپانی نفت عربستان بطوری پیشرفت کرده است که ممکن است به همین زودی استخراج و حمل نفت شروع شود. برای حفظ منافع دولت علیه و برای اینکه بتوان در موقع استخراج و حمل نفت مزبور در آن قسمتی که از نقطه نظر حقوقی که باید به دولت برسد راجع به مالیه است نظارت و تفتیش نمود اقدامات اولیای دولت علیه نهایت اهمیت و ضرورت را دارد. مدیر کمپانی مزبور که از این قصد مستحضر شده اظهار داشته است که این مسئله قبلا در مجلس مشاوره اداری خودشان مطرح شد. و مجلس مزبور فعلاً در اینباب با آقای صدیق‌السلطنه مشغول مذاکره است .چون خزانه‌اری کل یا نماینده محترم دولت علیه (آقای صدیق‌السلطنه) ارتباطی ندارد و تاکنون به هیچوجه اطلاعاتی راجع به این مسئله مهم حاصل ننموده است لهذا از آن وزارت جلیله مستدعی است توضیحات لاز مه را در اینخصوص سریعاً برای اطلاع خزانه‌داری کل مرقوم فرمایید.
خزانه‌دار کل
 240002637
 
سند شماره 6
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فوائد عامه
اداره
نمره 4624
مورخه ششم شهر رجب 1 برج سرطان سیچقان‌ئیل 1330
ضمیمه
Jun  26  1912
خزانه‌داری کل و گمرکات
در موضوع معاون نفت جنوب و توضیحاتی که راجع به پیشرفت اینعمل از وزارت جلیله امور خارجه خواسته بودید آقای صدیق‌السلطنه راپورت جامعی که حاوی تمام نکات و ترتیبات معادن مزبور است به این وزارتخانه داده‌اند سواد راپورت در این چند روز تهیه و برای آن اداره جلیله ارسال خواهد شد تا از ترتیبات این عمل کاملاً استحضار حاصل نمایید                                    
مهر: وزارت پست و تلگراف، فواید عامه
[امضاء بر روی مهر: ناخوانا]
 240002637
 
سند شماره 7
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت امور خارجه
اداره انگلیس دائره
مورخه 15 رجب 1330
نمره 10383 / 1455
Jul-4-1912
خزانه داری کل
به وصول مکتوب نمره 4645 آن  اداره محترمه راجع به پیشرفت کارهای کمپانی نفط عربستان شرح لازم به وزارت فواید عامه نوشته و سواد مکتوب مزبور ارسال شد اینک جوابی صادر شده که سواد آن را ذیلاً زحمت می‌دهد.
(بطوریکه در طی مرقومه محترمه نمره 103030 مرقوم و اشارت فرموده بودند سواد راپورتیکه آقای صدیق‌السلطنه راجع به معادن نفط جنوب داده‌اند و حاوی تمام مطالب پیشرفت معادن مزبور است به خزانه‌داری کل ارسال خواهد شد که از کیفیت این عمل کاملاً مستحضر شوند)
بدیهی است که سواد راپورت آقای صدیق‌السلطنه را تاکنون فرستاده‌اند و از تفصیل مستحضر شده‌اید
[امضاء ناخوانا]‌
مهر: وزارت جلیله امور خارجه
 240002637
 
سند شماره 8
نشان تاج و شیر و خورشید
اداره گمرکات
4 ژوئیه 1914 = 13 سرطان
نمره 2713
ورود به کابینه وزارت مالیه
بتاریخ 14 سرطان 1332
نمره 2488
وزارت جلیله مالیه
بموجب اطلاعات واصله کمیسیون سرحدی عثمانی و ایران مقرر داشته است که قریه سیاه سرخ در آتیه ضمیمه خاک عثمانی خواهد بود.
البته بر آن وزارت جلیله پوشیده نیست که کمپانی نفت انگلیس و ایران امتیاز نامة از دولت ایران راجع به استشفاع چشمة نفت خیز قریه مزبوره در دست دارد و سفارت فخیمه انگلیس اخیراً‌ اظهار داشته است در صورتی هم که چشمه منفرد قصر شیرین جزء خاک عثمانی بشود معذلک این نقطه مرکز اعمال تجارت و داد و ستد کمپانی خواهد بود.
در خاتمه یادداشت خود خاطر نشان می‌کند که با وجود تغییر سرحد کمپانی کمافی السابق از حقوق صادره و وارده معاف خواهد بود این نظریه مطابق با هیچیک از فصول امتیاز‌نامه نیست زیرا امتیاز نامه مزبور فقط آزادی خروج مواد استخراجیه و معافیت ورود آلات و ادوات لازمه که مورد احتیاج و استعمال کمپانی است گفتگو می‌نماید حال با این ترکیب از حضور مبارک مستدعی است در مسئله فوق امعان نظری فرموده و اداره گمرکات را از تصمیم قطعی هیئت محترم وزراء عظام مستحضر فرمایند تا این اداره نیز از عهده جواب سفارت فخیمه براید زیاده است جسارت نمی‌ورزد.
                                                                                                                    [امضاء لاتین:‌ناخوانا]
 240004829
 
سند شماره 9
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره کابینه
دائره
نمره 3109
بتاریخ 30 برج اسد 1332
ضمیمه 1
مقام منیع هیئت وزراء عظام دامت شوکتهم
راجع به قریه سیاه سرخ واقعه در قصر شیرین و چشمه نفت آنجا که کمیسیون سرحدی ایران و عثمانی قرار داده‌اند ضمیمه خاک عثمانی شود و امتیاز چشمه نفط آنجا سابقاً به کمپانی انگلیس و ایران داده شده است و از سفارت انگلیس در اینخصوص یادداشتی باداره گمرکات فرستاده شده بود. عین مشروحه اداره مزبور در آن هیئت محترم قرائت و مقرر فرمودند سواد یادداشت فرستاده شود که ملاحظه و جواب قطعی سفارت را معلوم فرمایند اینک سواد یادداشت مزبور بضمیمه سواد مراسله سابق گمرک لفآ تقدیم می‌شود تا هر طور مقرر می‌فرمایند باداره گمرک اعلام گردد.
مهر وزارت مالیه1328
 [امضاء روی مهر: ناخوانا]
 240004829
 
سند شماره 10
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره کابینه
نمره 7225
بتاریخ 10 برج قوس 1333
مقام منیع هیئت وزراء عظام دامت شوکتهم
راجع به قریه سیاه سرخ واقعه در قصر شیرین و چشمه نفط آنجا که کمیسیون سرحدی ایران و عثمانی قرار داده‌اند ضمیمه خاک عثمانی شود در تاریخ 30 برج اسد بنمره 3109 برحسب مشروحه اداره گمرک که متضمن سواد یادداشت سفارت انگلیس بود از وزارت مالیه به آن مقام منیع شرحی عرض شده بود و تا بحال به زیارت جواب نائل نگردید و چون مجدداً از اداره گمرک مطالبه جواب و تعیین تکلیف را خواسته‌اند این است مخصوصاً استدعا می‌شود که زودتر تصمیم هیئت دولت را در اینمسئله مرقوم فرمایند که به اداره مزبور اعلام گردد.
[امضاء: ناخوانا]
مهر: وزارت مالیه 1328
 240004829
 
سند شماره 11
نشان تاج و شیر و خورشید
اداره گمرکات
23 نوامبر 1914= 3 محرم الحرام 1333
نمره 665
ورود کابینه وزارت مالیه
بتاریخ 1333
نمره 7659
وزارت جلیله مالیه
در تاریخ چهارم ژوئیه در تحت نمره (2713) اداره گمرکات مراسله بانوزارت جلیله انفاذ داشته و تاکنون بوصول جواب آن مفتخر نگردیده است لهذا محترماً از حضور مبارک مستدعی است مقرر فرمایند جواب مراسلة مزبور را که راجع بقریه سیاه سرخ و چشمه نفت آن محل است هرچه زودتر باین اداره ارسال دارند موقعرا مغتنم شمرده احترامات فایقه را تجدید می‌نماید.
امضاء:‌ از طرف رئیس کل گمرکات
امضاء لاتین، ناخوانا
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت امور خارجه، نمره 6
راجع بسابقه فرمایند.
240004829
 
 
سند شماره 12
وزارت مالیه
نمره عمومی وارده 7659
نمره عمومی صادره 7225
کارتن 78
دوسیه 12
تاریخ مسوده: 3 قوس بارس‌ئیل ، 6 محرم 1333
در باب قریه سیاه سرخ واقعه در قصر شیرین و چشمه نفت آنجا
نوع مسوده: مکتوب
تاریخ ارسال: 10 قوس
مقام منیع محترم هیئت وزراء عظام دامت شوکتهم
راجع به قریه سیاه سرخ واقعه در قصر شیرین و چشمه نفت آنجا که کمیسیون سرحدی ایران و عثمانی قرار داده‌اند ضمیمه خاک عثمانی شود در تاریخ 30 برج اسد نمره 3109 برحسب مشروحه اداره گمرک که متضمن سواد یادداشت سفارت انگلیس بود بآن مقام منیع شرحی عرض شده و تا بحال بزیارت جواب نایل نگردیده. چون مجدداً در اداره گمرک مطالبه جواب و تعیین را خواسته‌اند این است مخصوصاً تمنی می‌نمود که زودتر تصمیم هیئت دولت را در این مسئله مرقوم فرمایند که باداره مزبور اعلام گردد.
امضاء: ناخوانا
 حاشیه راست سند:
از وزارت مالیه
باداره گمرک خواب نوشته شد.
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه ، نمره 7
240004829
 
سند شماره 13
وزارت مالیه
نمره عمومی وارده 2488
نمره عمومی صادره 2782
کارتن 78 دوسیه 12
تاریخ مسوده: 4 شهر رمضان، 5 اسد بارس‌ئیل 1332
در جواب اداره گمرک
در باب یادداشت انگلیس راجع‌ بقریه سیاه سرخ و چشمه نفت آنجا
 نوع مسوده: مکتوب
تاریخ ارسال 7 ـ آ 1332 [ناخوانا]
اداره کل گمرکات
مراسله آن اداره که نمره (2713) و راجع به یادداشت سفارت انگلیس در باب قریه سیاه سرخ و چشمه نفت آنجا واصل گردید و عیناً در هیئت وزراء عظام قرائت شد مقرر گردید که یادداشت سفارت مزبور را عیناً یا سواداً ارسال دارید که در مندرجات آن کاملاً دقت شده تکلیف اداره گمرک معین شود
[امضاء ناخوانا]
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 2
 240004829
 
سند شماره 14
نشان تاج و شیر و خورشید
ادارة گمرکات
4 اوت 1914 = 12 اسد 1339
نمره 3515
ضمیمه: یکطغرا سواد
وزارت جلیله مالیه
در جواب مرقومه محترمه مورخه هفتم اسد جاری نمره (2782) مع‌ التوقیر سوادی بفرانسه از یادداشت سفارت انگلیس که در تاریخ چهارم مه اخیر باین اداره ارسال و راجع به قریه سیاه سرخ و چشمه نفت آن محل است جوفاً حضور مبارک انفاذ میدارد زیاده جسارت نمی‌ورزد.
رئیس کل گمرکات [امضاء لاتین: ناخوانا]
 
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 14 برج اسد 1332، نمره 3110
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 3
مطلب را با سابقه بهیئت وزراء رجوع نمایید.
زودتر جواب اداره گمرک داده شود
با سابقه بعرض حضور مبارک برسد 13/21
 240004829
 
سند شماره 15
وزارت مالیه
نمره عمومی وارده 3110
نمره عمومی صادره 3109
کارتن 87
دوسیه 12
تاریخ مسوده :21 برج اسد بارس‌ئیل، 20 رمضان 1332
در باب قریه سیاه سرخ واقعه در قصر شیرین و چشمه نفت آنجا
نوع مسوده: مکتوب
تاریخ ارسال: 30- آ 1332
مقام منیع محترم هیئت وزراء عظام دامت شوکتهم
راجع بقریه سیاه سرخ واقعه در قصر شیرین و چشمه نفت آنجا که کمیسیون سرحدی ایران و عثمانی قرار داده‌اند ضمیمه خاک عثمانی شود و امتیاز چشمه نفت آنجا سابقاً بکمپانی انگلیس و ایران داده شده است و در سفارت انگلیس در اینخصوص یادداشتی باداره گمرکات فرستاده شده بود عین مشروحه اداره مزبور در آن هیئت محترم قرائت و مقرر فرمودند سواد یادداشت فرستاده شود ملاحظه و جواب قطعی سفارت را معلوم فرمایید اینک سواد یادداشت مزبوره بضمیه سواد مراسله سابق گمرک لفاً تقدیم می‌شود. هرطور مقرر می‌فرمایند باداره گمرک اعلام گردد.
 [ امضاء: ناخوانا ]
 240004729
 
سند شماره 16
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت امور خارجه
اداره انگلیس
سواد رقعه وزارت فواید عامه
مورخه 26 شهر جمادی الاولی
نمره 7002
در جواب مرقومه محترمه نمره 9134/3/105 حاوی سواد راپورت رئیس گمرک قصر شیرین راجع باقدامات کمپانی نفت جنوب محترماً زحمت می‌دهد و این خصوص چند روز قبل بتوسط وزارت جلیله مالیه استحضار حاصل شده و بکمیسر نفت جنوب تأکید شد که عاجلاً در اینخصوص تحقیقات لازمه بعمل آورده و تفصیل این راهی را که شروع کرده‌اند معین نموده و چون در قرارداد اجازت راه‌سازی بکمپانی داده شده است توضیحات لازمه را خواسته راپورت بدهد تا تکلیف معین شود.
سواد مطابق اصل است
حاشیه بالای سند:
دفتر وزارت مالیه، نمره 7
حاشیه راست سند:
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 31 ثور 1330، نمره 1798
 240006652
سند شماره 17
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره کابینه
بتاریخ 15 ثور 17 جمادی الاولی 1330
نوع مسوده: مکتوب
وزارت جلیله امور خارجه
راپورتی از رئیس گمرک قصر شیرین بتوسط اداره مرکزی گمرکات بوزارت مالیه رسیده که سوادش برای استحضار انوزارت جلیله تلواً ارسال می‌شود که ملاحظه فرموده با جاهای لازم مذاکرات مقتضیه فرمایند که معلوم شود این راهی که برای عبور عراده در معدن نفت کرمانشاهان ساخته می‌شود برای چه مقصودی است و چه مقصودی است و چه ترتیبی دارد و نتیجه مذاکرات را اعلام فرمایند که باداره گمرک اطلاع داده شود.
امضاء [ناخوانا]
 حاشیه سمت راست:
بدون اجازه و امتیاز
حاشیه پایین سند:
مهر : دفتر وزارت مالیه، نمره [ ناخوانا ]
 240006652
 
سند شماره 18
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت امور خارجه
اداره انگلیس
مورخه 3 جمادی الثانی 1330
نمره 1038/8998
وزارت جلیله مالیه
مرقومه محترمه نمره 3044 که متضمن راپورت رئیس گمرکات قصر شیرین بود و اصل و شرحی که لازم بود به وزارت فواید عامه اشعار گردید از قرار جواب که از آنوزارت‌خانه رسیده و سواد آن لفاً ارسال می‌گردد بکمیسر نفت جنوب تأکید شده که عاجلاً در این خصوص تحقیقات لازمه بعمل آورده و نتیجه را اطلاع بدهند بدیهی است پس از حصول نتیجه از آن وزارت‌خانه مراتب باطلاع آنوزارت جلیله خواهد رسانید.
[ امضاء: ناخوانا ]
سجع مهر: وزارت جلیله امور خارجه
حاشیه راست سند:
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 31 ثور 1330 نمره 1798
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 6.
ضبط شود
اعلام شود     
 240006652
 
سند شماره 19
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره کابینه
بتاریخ 15 ثور 17 جمادی‌الاولی 1330
نمره عمومی 3044
کارتون 122
دوسیه: 1
نوع مسوده : مکتوب
اداره مرکزی گمرکات
در تلو مراسله نمره (954) که سواد راپورت رئیس گمرک قصر شیرین را در باب ساختن راه عراده در معدن نفت کرمانشاهان ارسال داشته بود. در تفصیل اطلاع حاصل و بجاهای لازم نوشته شد و حالا باید برئیس گمرک قصر شیرین بنویسند که در آتیه هم هر قسم تحقیقاتی این فقره می‌کند نتیجه اطلاعات حاصله را فوراً بمرکز اعلام دارد.
[امضاء : ناخوانا]
15 ثور
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 5
240006652
سند شماره 20
نشان تاج و شیر و خورشید
ADMINSTRATION
DES
DOUANES DE PERSE
954No
28 آوریل 1912، دهم جمادی‌الاولی 1330 Tehran،Le
وزارت جلیله مالیه
راپرتی از رئیس گمرک قصر شیرین رسیده راجع بیک راه عراده رو که کمپانی نفت انگلیس ایران در چیارسوق که معدن نفت است می‌سازد تا آنجا را با خانقین وصل نماید. ترجمه راپورت مزبور را محض استحضار خاطر مبارک لفاً تقدیم می‌نماید که بهر قسم صلاح بدانند اقدام فرمایند این راه از خاک ایران عبور خواهد کرد.
از طرف مدیر [ ناخوانا] امضاء لاتین ناخوانا
حاشیه بالای سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 1.
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 11 ثور 1330، نمره 3044
بعرض برسد 11 ثور
بوزارت خارجه و وزارت معارف هر دو نوشته سواد بفرستید جواب را به گمرک بنویسند تا برابر همین نتیجه تحقیقات را اطلاع بدهند.
فوراً بوزارت خارجه پس از فرستادن حضور حضرت آقای وزیر تفصیل مطلب را اطلاع بدهید هر اقدامی را که مقتضی می‌دانند بنمایند تا بدون امتیاز مقدماتی از ساختن راه مذکور ممانعت شود.
 240006652
 
سند شماره 21
نشان تاج و شیر و خورشید
اداره گمرکات
ADMINSTRATION
DES
DOVANES
ترجمه راپورت رئیس گمرک قصر شیرین بتاریخ 30 مارس 1912 نمره 1548
آقای رئیس ایالتی گمرکات کرمانشاهان
در جواب مرقومه 18 مارس نمره 5031 که محتوی حکم 18 اکتبر بود لازم می‌دانم بشما اطلاع دهم که کمپانی نفت انگلیس ایران عجالتاً صرف‌نظر از احداث محل تصفیه نفت در جنب گمرک نموده است و اداره مرکزی آن حکم داده که کارخانه مزبوره در محل استخراج نفت دایر گردد و مخارجی که برای تدارک آب در آنجا لازم است متحمل شود و بدین واسطه از تحمل مخارج گزاف که بواسطه بعد مسافت بین معدن نفت و کارخانه تصفیه آن مستغنی می‌شوند حالیه کمپانی مشغول است یک راه عراده رو از چیاسوق الی خانقین می‌سازد در این راه پل و غیره است و ممکن است آن را امتداد دهند تا کرمانشاهان بدون اینکه از قصر شیرین عبور کند رئیس کارخانه نفت آن را (راه ما می‌خواند!) برای چه؟ تصور می‌کنیم که ما باید اینمطلب را مقدمتاً کشف و اظهار داریم که در آتیه دچار زحمت نگردیم برای منافعی که بدولت ایران نشان داده‌ایم همه ابنیه ما در اینصورت ممکن است بی‌مصرف بشود.
امضاء ویلن
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ [ناخوانا]، نمره 3044
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 2
 240006652
 
سند شماره 22
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره کابینه
بتاریخ 15 ثور 17 جمادی الاولی 1330
نمره عمومی 3044
نمره خصوصی
کارتون 122
دوسیه 1
نوع مسوده: مکتوب
وزارت جلیله معارف
راپورتی از رئیس گمرک قصر شیرین بتوسط اداره مرکزی گمرکات بوزارت مالیه رسید که سوادش را برای استحضار آنوزارت جلیله تلواً ارسال شد که ملاحظه فرموده باقتضای وظیفه و تکلیفی که دارند در مقام تحقیق برآمده معلوم دارند این راهی که برای عبور عراده در معدن نفت کرمانشاهان از طرف کمپانی نفت بدون امتیاز و اجازه دولت ساخته می‌شود متضمن چه مقصودی است و چه ترتیبی دارد پس از اقدامات لازمه هر طور باید دستور‌العمل باداره گمرک داده شود تفصیل را مرقوم فرمایند.
امضاء: ناخوانا
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 4
 24000662
سند شماره 23
نشان تاج شیر و خورشید
ADMINSTRATION
DES
DOUANES DE PERSE
19 10 ژوئن 1911 مطابق 12 جمادی‌الثانیه 1329 Tehran،Le
وزارت جلیله مالیه
بموجب اطلاعات واصله نماینده کمپانی نفت قصر شیرین در صدد است که زمین مجاور گمرک را تحصیل نموده و در آن‌جا بعضی ساختمان‌ها بنا نماید و چون مجاورت بعضی امکنه ممکن است بجهت گمرک مضر و اغلب اوقات در صورتیکه در آنجا مواد مشتعله از قبیل نفت و غیره باشد خطرناک می‌باشد بعقیده بنده لازم است که اولیای دولت قدغن فرمایند که در آینده هرگونه پیشنهاد ساختمان یا انبار مال‌التجاره در روی زمینهای مجاور را بکند یا انبارهای گمرکی باید قبلاً بتصویب ادارة گمرکات برسد در اینصورت از حضور مبارک مستدعی است هرچه زودتر حکمی در اینخصوص صادر فرمایند                                                                                       مدیر کل گمرکات.
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 21 جوزا 1329، نمره 793668
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 1
اداره خط مرکز تفصیل را بعرض خواهند رساند 20 جوزا
بعد از تحقیق بهر وزلراخانه که راجع است توصیه شود که این اقدامات را موقوف کنیم.
  240007230
 
سند شماره 24
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
اداره تحریرات مرکز
بتاریخ 30 برج جوزا 1329
وزارت جلیله فواید عامه
بموجب اخباریکه باداره مرکزی گمرکات رسیده و از آن بوزارت مالیه اظهار داشته‌اند کمپانی نفط قصر شیرین درصدد است که اراضی مجاور گمرک را ابتاع کرده و در آنجا بعضی ساختمان‌ها بنا نماید از آنجاییکه مجاورت بعضی آنکه در آن مواد مشغله از قبیل نفط و غیره انبار شده امکان دارد مضر بلکه باعث خطر بزرگی جهت گمرک گردد لهذا اداره مرکزی گمرکات درین مورد پیش بینی کرده و تقاضا نموده که اولیای دولت ترتیبی برای جلوگیری از این کار مقرر دارند تا در آینده هرگونه ساختمان یا انبار مال‌التجاره که در اراضی مجاور با گمرک یا انبارهای گمرکی بنا می‌شود باستحضار و تصویب اداره مرکزی گمرکات باشد سواد مراسله گمرک را که درین موضوع اشعار رفته لفاً ارسال داشت که ملاحظه فرمایید در اینمورد بخصوص کمپانی قصر شیرین خیال چنین بنائی را که احتمال خطر بزرگ و ضرر عمده جهت گمرک دارد. بدل توجهی فرموده و در جلوگیری و ممانعت اینکار اقدامات مقتضیه بعمل آورند و در مورد دیگر هم بطوریکه اداره گمرک تقاضا کرده است توجه و اهتمام کافی فرموده و نتیجه اقدامات آنوزارتجلیله را هم بوزارت مالیه اعلام دارند که باداره گمرک اطلاع داده شود.
[امضاء: ناخوانا]
حاشیه راست سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 2
 240007230
 
سند شماره 25
سواد مراسله اداره گمرکات بوزارت جلیله مالیه
مورخه 10 ژون نمره 2377
بموجب اطلاعات واصله نماینده کمپانی نفط قصر شیرین در صدد است که زمین مجاور گمرک را تحصیل نموده و در آنجا بعضی ساختمان‌ها بنا نماید.
و چون مجاورت بعضی ساختمان‌ها ممکن است بجهت گمرک مضر و اغلب اوقات در صورتیکه در آنجا مواد مشتعله از قبیل نفت و غیره باشد خطرناک باشد.
بعقیده بنده لازم است که اولیای دولت قدغن نمایند که در آینده هرگونه پیشنهاد ساختمان یا انبار مال‌التجاره در روی زمینهای مجاور را امکنه یا انبارهای گمرکی باید قبلاً بتصویب اداره گمرکات برسد و درینصورت از حضور مبارک مستدعی است هرچه زودتر حکمی در اینخصوص صادر فرمایند.
مدیر کل گمرکات
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، نمره 929/10704
مهر: دفتر وزارت مالیه نمره 4
 240007230
 
سند شماره 26
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت مالیه
ادارة تحریرات مرکز
بتاریخ 19 برج سرطان 1329
نمره عمومی 10704
نمره خصوصی 929
کارتون 125
دوسیه 15
اداره مرکزی گمرکات
درخصوص اقدام کمپانی نفط قصر شیرین از بابت ساختمانی که خیال دارد در اراضی مجاور گمرک بنا نماید نمره (3163) شرحی اظهار نموده و سواد مراسله نمره (2377) را ارسال داشته و مطالبه جواب کرده‌اند ملاحظه کنید اینکه تاکنون بابت این مسئله تاخیر شده من باب این است که درین موضوع شرحی بوزارت فواید عامه نوشته شده است و هنوز جوابی نرسیده درین موقع هم که مجدداً این اداره این فقره را متذکر و یادآور شده بود بوزارت فواید عامه شرح لازم نوشته شد که اقدامات مقتضیه بعمل آورند هر موقع جواب رسید تفصیل باداره مرکزی گمرکات اعلام شود.
[ امضاء: ناخوانا ]
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 5
 240007230
 
سند شماره 27
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فوائد عامه
اداره
نمره 687
مورخه 12 رجب المرجب 1329
ضمیمه
وزارت جلیله مالیه
مرقومه محترمه در تحت نمره(680|7935) در باب اراضی قصر شیرین مجاور اداره گمرک که کمپانی قصر شیرین بنائی در آن اراضی دارد و بضمیمه سواد مشروحه اداره گمرکات عز وصول داد سابقاً در جواب مشروحه اداره گمرکات راجع به همین مسئله شرحی دستور العمل داده شده و هنوز جواب از آنجا نرسیده پس از رسیدن جواب ترتیبی که باید داده شود اقدام خواهد شد.
[ سجع مهر و امضاء: ناخوانا ]
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 7
ضبط شود
 اداره مرکز 25 سرطان
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 25 سرطان 1329، نمره 1001/11163
 240007230
 
سند شماره 28
نشان تاج شیر و خورشید
وزارت فواید عامه
اداره
نمره 788
وزارت جلیله مالیه
مرقومه محترمه بنمره (10704/929) در باب اراضی مجاور گمرک و اقدام کمپانی قصر  شیرین عز وصول داده سابقاً در ذیل نمره (687) جواب عرض شد باز هم محض توضیح شرحی که در اینباب در جواب اداره گمرکات نوشته شده و جواب هنوز نداده‌اند لفاً ارسال می‌شود. که از طرف آنوزارتخانه محترمه تحقیقات لازم شده و جواب مرقوم دارند تا از روی بصیرت قرار آن داده شود.
[ سجع مهر و امضاء: ناخوانا]
حاشیه پایین سند:
 مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 8
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه بتاریخ 7 اسد 1329 نمره 1190
 240007230
 
سند شماره 29
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فوائد عامه
سواد رقعه بوزارت جلیله فوائد عامه
مورخه 21 جمادی الثانیه 1329
نمره 788
اداره محترم گمرکات
در طی مراسله شریفه نمره 2377 مرقوم شده بود اراضی مجاور گمرک کرمانشاهان را کمپانی نفط خیال دارد تحصیل نموده بنا بسازد اگر این اراضی همان سی هزار زرع زمین دولتی معروف به باغ شاهزاده است که در جمادی الاخر در طی نمره 2343 بوزارت جلیله مالیه اظهار شد که باداره گمرکات قدغن و اداره گمرکات را ملزم نمایند که در حفظ و نگهداری آن مسئول بوده نگذارد کسی از آن اراضی عضب نماید و موافق جوابی که رسیده بود بهمین ترتیب باداره گمرکات اخطار فرموده‌اند در اینصورت بدیهی است حفظ و نگهداری آن اراضی بعهده آن اداره جلیله است و از طرف اینوزارتخانه هم بکمپانی نفت جنوب اجازتی داده نشده است البته نگذارید احدی بدون اجازت وزارت فواید عامه در آن اراضی مداخله نماید چنانچه این اراضی را که مرقوم داشته‌اید غیر از باغ شاهزاده است توضیحاً مرقوم دارید کدام اراضی از طرف کدام اداره این اجازه بوکیل کمپانی داده شده تا از روی اطلاع اقدام مقتضی بشود.
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، تاریخ ناخوانا،  نمره 11908
 سواد مطابق اصل است
رئیس دفتر فوائد عامه
امضاء ناخوانا
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 9
240007230
سند شماره 30
نشان تاج و شیر و خورشید
وزارت فوائد عامه
اداره 1139
مورخه شوال المکرم 1329
ضمیمه
وزارت جلیله مالیه
مرقومه محترمه نمره (15122) حاوی سواد مشروحه رئیس گمرک کرمانشاهان در باب اراضی همجوار گمرک شرف وصول یافت در همین چند روزه اداره گمرکات مستقیماً سواد مشروحه مزبوره را بوزارت فواید ارسال داشته بودند و جواب نوشته شد که تا بحال اجازت ساختمان بکمپانی نفط در آن اراضی داده نشده در آتیه هم بطوریکه خواسته‌اید بدون اطلاع اداره گمرکات بکسی اجازت داده نمی‌شود علی ای حال همینطور معین شده است که تا بحال از طرف کمپانی در اراضی همجوار گمرک ساختمانی نکرده‌اند که اسباب مخاطره برای گمرک باشد در آتیه هم وزارت فواید بدون اطلاع اداره گمرکات در مورد این اراضی بکسی اجازت نخواهد داد ولی بطوریکه سابقاً در طی نمره (579) باداره گمرکات نوشته شده بود که توضیحاً اطلاع بدهند که آیا این اراضی همان سی هزار زرع زمین معروف به باغ شاهزاده است که در جنب گمرک کرمانشاهان واقع شده است یا اراضی دیگر و با گمرکات قصر همجوار است مقرر فرمایید اداره گمرکات در اینخصوص توضیحات لازمه بدهند
 
سجع مهر وزارت فواید عامه
[ امضاء بر روی مهر: ناخوانا ]
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بکابینه وزارت مالیه، بتاریخ 28 میزان، 1329، نمره 15512
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 16
بگمرک نوشته شود
 
240007230
 
________________________________________
[1]. دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تهران