تاریخچه آب در استان تهران
برخلاف اغلب شهرهای بزرگ دنیا، تهران در کنار رودخانه بنا نشده است؛ به همین دلیل بخشی از آب مورد نیاز این شهر باید از نقاط دوردست و رودخانه‌های اطراف تامین و منتقل شود.
تا سال ۱۳۰۶، آب شهر تهران توسط ۲۶ رشته قنات با مجموع آب‌دهی حدود ۷۰۰ لیتر در ثانیه تامین می‌شد. در این سال عملیات احداث کانال انتقال آب رودخانه کرج به تهران آغاز شد. این کانال که ۵۳ کیلومتر طول داشت و آب را از روستای بیلقان کرج به جمشیدآباد تهران منتقل می‌کرد، طی چهار سال احداث شد و با توجه به این‌که ۲۰ کیلومتر از این کانال سرپوشیده و بقیه رو باز بود. در نتیجه، احتمال آلودگی و هدررفت آب وجود داشت. از طریق این کانال مقدار ۵۳ «سنگ» به عنوان حقابه و مقداری هم به عنوان سهمیه(نه هشتاد و چهارم) به آب تهران افزوده شد و به این ترتیب جمعاً قریب به یک صد سنگ (حدود ۱۶۰۰ لیتر در ثانیه) آب توسط جوی‌ها در شهر توزیع و به آب انبارهای منازل انتقال می‌یافت.
در سال ۱۳۲۹ طرح اولیه لوله‌کشی تهران برای جمعیتی معادل ۹۰۰ تن اجرا شد و دو خط لوله فولادی به قطر ۴۰ اینچ و با ظرفیت ۲۴۲هزار متر مکعب در شبانه‌روز برای انتقال آب از آب‌گیر بیلقان به نخستین تصفیه‌خانه تهران (جلالیه) در نظر گرفته شد. بهره‌برداری از خط اول خطوط لوله فولادی و تصفیه خانه جلالیه در سال ۱۳۳۴ آغاز شد.
در سال ۱۳۳۳ به منظور مهار بارش‌ها، مطالعات ساخت سد امیر کبیر در ۴۰ کیلومتری شمال غربی تهران (از آب‌گیر خرسنگ‌کوه)، در حوالی کیلومتر ۲۳جاده کرج به چالوس نزدیک به روستای واریان آغاز شد. ساختن این سد در سال ۱۳۳۷ آغاز شد و در اوایل سال ۱۳۴۲ پایان یافت.
به منظور پاسخ‌گویی به نیاز فزاینده تهران به آب آشامیدنی، تصفیه‌خانه شماره ۲ (کن) و دو خط لوله بتنی به قطر ۲۰۰۰ میلی‌متر برای انتقال آب از آب‌گیر بیلقان به این تصفیه‌خانه احداث شد و از سال ۱۳۴۲ به بهره‌برداری رسید.
رشد جمعیت و سیل مهاجرت به تهران هم‌چنان ادامه داشت و نیازهای جدیدی را ایجاد می‌کرد؛ بنا بر این متصدیان امر بر آن شدند که برای افزایش ظرفیت تامین آب و توسعه تاسیسات چاره‌ای بیندیشند. در این زمینه استفاده از منابع آب زیرزمینی مورد توجه قرار گرفت تا در کنار آب قنات‌ها و سد کرج، بخشی از نیاز آبی تهران، به‌ویژه در ماه‌های اوج مصرف (خرداد، تیر، مرداد، شهریور) را جبران کند. از سال ۱۳۴۲ حفر چاه‌های عمیق آغاز شد و روز به‌روز بر تعداد این چاه‌ها افزوده شد.
در سال۱۳۴۰ مطالعه و ساخت سد لتیان در ۳۲ کیلومتری شمال شرق تهران به منظور مهار آب رودخانه جاجرود آغاز شد. در طرح توجیهی ساخت این سد، تامین بخشی از آب تهران و آب کشاورزی دشت ورامین مورد توجه قرار داشت. سد لتیان در سال ۱۳۴۶ به بهره‌برداری رسید و استفاده از آب آن که به وسیله تونل تلو (به طول ۹ کیلومتر و به قطر ۷/۲ متر) به حومه شرقی تهران می‌رسد، آغاز شد. از همان زمان، ساخت سومین تصفیه‌خانه تهران در منطقه حکیمیه تهران‌پارس مطرح شد. این تصفیه‌خانه در سال ۱۳۴۷ در مدار بهره‌برداری قرار گرفت. عملیات توسعه تصفیه‌خانه سوم و احداث تصفیه‌خانه شماره ۴ در سال ۱۳۶۳ به اتمام رسید و مورد بهره‌برداری قرار گرفتند.
به دنبال افزایش نیازهای آبی تهران، مطالعات و ساخت یک سد خاکی روی رودخانه لار در شمال شرقی تهران در بلندی‌های کوه کلان در دامنه قله دماوند در ناحیه‌ای به نام پلور در کیلومتر ۶۵ جاده هراز (تهران- آمل) در سال ۱۳۵۳ آغاز شد. ساخت این سد در سال ۱۳۶۰ پایان یافت و بهره‌برداری از آن در سال ۱۳۶۳ آغاز شد.
یکی از اهداف ساخت سد لار تامین بخشی از آب آشامیدنی تهران بود، ولی به دلیل مشکل فرار آب، بهره‌برداری از این سد به میزان ظرفیت اسمی آن میسر نشد. آب ذخیره‌شده در مخزن این سد به وسیله تونل کلان (به طول ۲۰کیلومتر و قطر سه متر) تا سه کیلومتری دریاچه سد لتیان انتقال می‌یابد و پس از برق‌گیری در دو نیروگاه کلان و لوارک برای تغذیه سد لتیان از طریق رودخانه به این دریاچه می‌ریزد.
رشد بی‌رویه تهران وضعیتی را به وجود آورده‌است که منابع آب موجود یعنی سدهای کرج، لتیان و لار و چاه‌هایی که قرار بود فقط در ماه‌های اوج مصرف مورد استفاده قرار گیرند، دیگر کفاف مصرف شهروندان تهرانی را نکنند و به ناچار برداشت از منابع زیرزمینی رو به افزایش نهاد. سقف مجاز برداشت از منابع زیر زمینی ۲۵۰ میلیون متر مکعب در سال تعیین شده است. نگاهی به آمار موجود در این باره ما را به نکاتی رهنمون می‌شود:
برداشت طراحی‌شده و نظام‌مند از منابع آب زیرزمینی تهران (شامل چند سفره کوچک در شمال شهر مانند نیاوران، دره مقصودبیک و محمودیه و یک سفره بزرگ که از تپه‌های عباس آباد شروع می‌شود و تا جنوب تهران ادامه دارد) از سال ۱۳۴۲ آغاز شده و نسبت آب تامــین‌شده از منابع زیرزمــینی به کل آب تامــین شده از ۱۳/۵درصد در سال ۱۳۴۲ به ۴۹درصد در سال‌های اخیر رسیده است.
برداشت از سد کرج با ظرفیت ۲۰۵ میلیون متر مکعب در سال ۱۳۴۲ آغاز و در این سال ۵۶ میلیون متر مکعب از آب مورد نیاز تهران از سد امیرکبیر تامین و حداکثر برداشت از این سد به مقدار ۳۳۹ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۷۳ بوده و در سال ۱۳۸۱ معادل ۳۳۰میلیون متر مکعب از آب مورد نیاز شهر تهران از این سد تامین شده است.
در آغاز بهره‌برداری از سد لتیان در سال ۱۳۴۷ مقدار ۳/۱۳ میلیون متر مکعب از آب مورد نیاز تهران از این سد تامین شد و این مقدار تا سال ۱۳۶۳ به ۱۶۵ میلیون متر مکعب در سال افزایش یافت. با به بهره‌برداری‌رسیدن سد لار در سال ۱۳۶۳هر ساله مقداری از آب سد لار به دریاچه سد لتیان منتقل می‌شود
نظرات