«پیمان اتحاد» بین ایران و انگلیس و شوروی در جنگ جهانی دوم
این پیمان در روز نهم بهمن‌ماه ۱۳۲۰ (۲۹ ژانویه ۱۹۴۲) در کاخ وزارت امور خارجه امضا شد:
پیمان اتحاد
اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران از یک طرف و اعلیحضرت پادشاه بریتانیای کبیر و ایرلند و مستملکات انگلیس ماوراء‌بحار و امپراتور هندوستان و هیأت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی از طرف دیگر، نظر به اصل منشور آتلانتیک که رئیس‌جمهور دُول متحده آمریکا و نخست‌وزیر دولت انگلستان در چهاردهم ماه اوت ۱۹۴۱ بر آن توافق کرده و به جهان اعلام نموده‌اند و دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی نیز در بیست و چهارم سپتامبر ۱۹۴۱ اصل مزبور را تأیید نموده و دولت اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران هم توافق کامل خود را با آن اصل ابراز می‌نمایند و مایلند که با ملل دیگر جهان به‌طور یکسان از آن بهره‌مند شوند، و چون آرزومند می‌باشند که رشته دوستی و حسن‌تفاهمِ فیمابین استوار شود و نظر به این که این مقاصد به وسیله عقد پیمان اتحاد بهتر حاصل می‌شود، توافق نمودند که برای این منظور پیمانی منعقد سازند و نمایندگان مختار خود را از این قرار تعیین نمودند:
اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران: جناب آقای علی سهیلی، وزیر امور خارجه شاهنشاهی.
اعلیحضرت پادشاه بریتانیای کبیر و ایرلند و مستملکات انگلیس ماوراء بحار و امپراتور هندوستان به نام مملکت متحده بریتانیای کبیر و ایرلند شمالی: جناب سرریدر ویلیام بولارد، وزیرمختار و نماینده فوق‌العاده اعلیحضرت پادشاه انگلستان در ایران.
هیأت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی: جناب آقای اندریویچ اسمیرنوف، سفیرکبیر فوق‌العاده اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در ایران.
و نمایندگان مزبور اختیارات تامۀ خود را ارائه نمودند که صحیح و معتبر بوده و بر مقررات ذیل موافقت کردند:
فصل اول
اعلیحضرت پادشاه بریتانیای کبیر و ایرلند و مستملکات انگلیس ماوراء‌بحار و امپراتور هندوستان و هیأت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی‌سوسیالیستی (که از این پس آنها را دُول متحده خواهیم نامید) مشترکاً و هر یک منفرداً تعهد می‌کنند که تمامیت خاک ایران و حاکمیت و استقلال سیاسی ایران را محترم بدارند[!].
فصل دوم
مابین دولت اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران از یک طرف و دُول متحده از طرف دیگر پیمان اتحادی بسته می‌شود.
فصل سوم
۱- دُول متحده مشترکاً و هر یک منفرداً متعهد می‌شوند که به جمیع وسایلی که در اختیار دارند ایران را در مقابل هر تجاوزی از جانب آلمان یا هر دولت دیگر دفاع نمایند.
۲- اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران متعهد می‌شوند که:
الف- به جمیع وسایلی که در دست دارند و به هر وجه ممکن شود با دُول متحده همکاری کنند تا تعهد فوق انجام یابد و لیکن معاضدت قوای ایرانی محدود به حفظ امنیت داخلی در خاک ایران خواهد بود.
ب- برای عبور لشکریان یا مهمات از یک دولت متحد به دولت متحد دیگر یا برای مقاصد مشابه دیگر به دُول متحده حق غیر محدود بدهند که آنها جمیع وسایل ارتباطی را در خاک ایران به کار ببرند و نگاهداری کنند و حفظ بنمایند[!] و در صورتی که ضرورت نظامی ایجاب نماید به هر نحوی که مقتضی بدانند در دست بگیرند. راه‌های آهن و راه‌ها و رودخانه‌ها و میدان‌های هواپیمایی و بنادر و لوله‌های نفت و تأسیسات تلفنی و تلگرافی و بی‌سیم مشمول این فقره می‌باشند.
ج- هر نوع مساعدت و تسهیلات ممکنه بنمایند که برای منظور نگاهداری و بهبود وسائل ارتباطیۀ مذکور در فقرۀ (ب)، مصالح و کارگر فراهم شود.
د- به اتفاق دُول متحده هرگونه عملیات سانسوری که نسبت به وسایل ارتباطیۀ مذکور در فقرۀ (ب) لازم بدانند برقرار کنند و نگاه بدارند.
۳- واضح و مسلّم است که در اجرای فقرات (ب - ج - د) از بند دوم این فصل دُول متحده حوائج ضروری ایران را کاملاً منظور نظر خواهند داشت.
فصل چهارم
۱- دُول متحده در خاک ایران قوای زمینی و دریایی و هوایی به عده‌ای که لازم بدانند نگاه دارند و تا جایی که مقتضیات استراتژیک اجازه بدهد نقاطی که این قوا آنجا نگاهداشته خواهند شد با موافقت دولت ایران تعیین خواهد شد. جمیع مسائل مربوط به روابط بین قوای دُول متحده و ادارات دولت ایران حتی‌الامکان با همکاری ادارات ایران تسویه خواهد شد، به نحوی که مأمونیت قوای مزبور محفوظ باشد. مسلّم است که حضور این قوا در خاک ایران اشغال نظامی نخواهد بود[!] و نسبت به ادارات و قوای تأمینیه ایران و زندگانی اقتصادی کشور و رفت و آمد عادی سکنه و اجرای قوانین و مقررات ایران هر قدر ممکن باشد کمتر مزاحمت خواهند نمود.
۲- هر چه زودتر ممکن شود بعد از اعتبار یافتن این پیمان یک یا چند قرارداد راجع به تعهدات مالی که دُول متحده به سبب مقررات این فصل و فقرۀ (ب - ج - د) از بند دوم فصل سوم بر عهده خواهند داشت، در اموری از قبیل خریدهای محلی و اجازۀ ابنیه و تأسیسات صنعتی و به کار گرفتن کارگران و مخارج حمل و نقل و امثال آن، فیمابین منعقد خواهد شد. قرارداد مخصوصی منعقد خواهد شد مابین دُول متحده و دولت شاهنشاهی ایران که معین خواهد کرد که بعد از جنگ، ابنیه و اصلاحات دیگری که دُول متحده در خاک ایران انجام داده باشند، به چه شرایط به دولت شاهنشاهی ایران واگذار می‌شود. در قراردادهای مزبور مصونیت‌هایی هم که قوای دُول متحده در ایران از آن برخوردار خواهند بود، مقرر خواهد گردید.
فصل پنجم
پس از آنکه کلیه مخاصمه مابین دُول متحده با دولت آلمان و شرکای او به موجب یک یا چند قرارداد متارکۀ جنگ متوقف شد، دُول متحده در مدتی که زیاده از شش‌ماه نباشد قوای خود را از خاک ایران بیرون خواهند برد و اگر پیمان صلح مابین آنها بسته شد ولو این که قبل از شش‌ماه بعد از متارکه باشد، بلافاصله قوای خود را بیرون خواهند برد. مقصود از شرکای دولت آلمان هر دولت دیگری است که اکنون یا در آینده با یکی از دُول متحده بنای مخاصمه گذاشته یا بگذارد.
فصل ششم
۱- دُول متحده متعهد می‌شوند که در روابط خود با کشورهای دیگر روشی اختیار نکنند که به تمامیت خاک و حاکمیت یا استقلال سیاسی ایران مضر باشد و پیمان‌هایی نبندند که با مقررات این پیمان منافات داشته باشد و متعهد می‌شوند که در هر امری که مستقیماً با منافع ایران مرتبط باشد با دولت اعلیحضرت همایون شاهنشاهی مشاوره نمایند.
۲- اعلیحضرت همایون شاهنشاه متعهد می‌شوند که در روابط خود با کشورهای دیگر روشی اختیار نکنند که با اتحاد منافی باشد یا پیمان‌هایی منعقد نکنند که با مقررات این پیمان منافات داشته باشد.
فصل هفتم
دُول متحده مشترکاً متعهد می‌شوند که بهترین مساعی خود را به کار ببرند که حیات اقتصادی ملت ایران را در مقابل تضییقات و اشکالاتی که در نتیجۀ جنگ حاضر پیش بیاید، محفوظ بدارند. پس از آن که این پیمان اعتبار یافت برای بهترین وجه عمل کردن به این تعهد مابین دولت ایران و دُول متحده مذاکرات شروع خواهد شد.
فصل هشتم
مقررات این پیمان مابین اعلیحضرت همایون شاهنشاه و هر یک از دو طرف معظم متعاهد دیگر مانند تعهدات دو طرفی یکسان الزام‌آور است.
فصل نهم
این پیمان پس از امضا معتبر است و تا تاریخی که برای بیرون بردن قوای دُول متحده از خاک ایران بر طبق فصل پنجم مقرر شده، به اعتبار باقی خواهد بود. بنابراین نمایندگان مختار مذکور در فوق، این پیمان را امضا و مهر کرده‌اند. در تهران به سه نسخه فارسی و انگلیسی و روسی تحریر شد و هر سه نسخه یکسان معتبر خواهد بود.
علی سهیلی - ر.دبلیو. بولارد - ا. اسمیرنوف
نظرات