گزارش فرمانداری نظامی تهران از وقایع روز ۱۷ بهمن ۱۳۵۷

خیلی محرمانه

گزارش وقایع و حوادث حوزه فرمانداری نظامی تهران و حومه

مدت: از ساعت ۸ روز ۱۳۵۷/۱۱/۱۷ الی ساعت ۱۷ روز ۱۳۵۷/۱۱/۱۷

۱ـ برابر گزارش ضد اطلاعات وابسته:

الف: در ساعت ۱۱ روز جاری جناب آقای نخست‌وزیر[=شاپور بختیار] وارد مجلس شورای ملی شدند و جمعیت زیادی اطراف مجلس اجتماع نموده بودند و امکان داشت که به مجلس حمله نمایند.(۱)(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه ۴ جهت اقدام و پیش‌بینی‌های لازم ابلاغ گردید.)

ب: در ساعت ۹ و ۴۵ روز جاری تعدادی حدود ۵۰ نفر چماق به دست در چهاردانگه واقع در جاده ساوه جلو اتومبیل‌ها را گرفته و آنان را بازدید می‌نمودند.

پ: در صبح روز جاری تعداد ۲۳ دستگاه اتوبوس حامل تعداد زیادی آخوند از شهرستان قم وارد تهران شدند.

۲ـ برابر اطلاع رسیده:

الف: تعداد زیادی اعلامیه به درب و دیوار منازل نصب و طی آن از مردم دعوت شده که روز ۱۳۵۷/۱۱/۱۹ در دانشگاه تهران تجمع نموده و اقدام به جنگ مسلحانه نمایند.(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه ۲ جهت پیش‌بینی‌های لازم ابلاغ گردید.)

ب: در صبح روز جاری تعدادی اتومبیل پیکان و آریا با نصب بلندگوهای مخفی در داخل اتومبیل‌ها مردم را دعوت می‌نمودند جهت حمایت از نخست‌وزیری مهندس بازرگان و جمهوری اسلامی راه‌پیمایی نمایند.

۳ـ برابر گزارش سازمان اطلاعات و امنیت تهران:

الف: در محلی واقع در خیابان دولت - سه‌راه نشاط - اخلالگران تعدادی اسلحه مخفی نموده‌اند که در موقع مناسب آنها را خارج نموده و بین مردم تقسیم نمایند.(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوطه جهت بررسی و اعلام نظریه ابلاغ گردید.)

ب: طبق اظهار یکی از کارمندان ساواک راننده یک اتومبیل پیکان سفید رنگ ضمن نشان دادن یک قبضه مسلسل کلاشینکف به دوست خود اظهار داشته که در صورت بروز یک برخورد مسلحانه ما بایستی از بیمارستان پهلوی واقع در بلوار الیزابت فشنگ دریافت نماییم، زیرا مرکز مهمات در بیمارستان پهلوی می‌باشد.

پ: در صبح روز جاری تعدادی موتور سوار از خیابان شاهرضا به طرف خیابان میکده در حال حرکت بودند و احتمال داشت که نامبردگان قصد به آتش کشیدن تأسیسات ساواک را داشته باشند.(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوطه جهت اقدام لازم ابلاغ گردید.)

۴ـ برابر گزارش منطقه ۷:

الف: کارگران کشتارگاه با دادن شعار به طرفداری [امام] خمینی در ساعت ۹ و ۳۵ به طرف مجلس در حرکت بودند.

ب: در ساعت ۹ و ۵۵ حدود ۲۰۰۰ نفر از مسجد الرسول نازی‌آباد - میدان مدائن - با شعارهایی به نفع مهدی بازرگان به طرف مجلس در حرکت بودند.

پ: در ساعت ۱۱ حدود ۱۰۰۰ نفر زن و مرد در خیابان ری در حرکت بودند.

ت: در ساعت ۱۲ و ۴۵، ۷۰۰ الی ۸۰۰ نفر در خیابان ۲۰ متری جوادیه به نفع خمینی تظاهرات نمودند.

۵ـ برابر گزارش منطقه ۶:

الف: در ساعت ۱۰ حدود ۱۰۰۰ نفر در میدان محمدرضاشاه در حال حرکت بودند.

ب: در ساعت ۱۲ و ۳۰ فروشگاه پاشازاده در خیابان آریانا به آتش کشیده شد.

پ: در ساعت ۱۲ و ۴۵ حدود ۵۰۰۰ نفر از [خیابان] آیزنهاور به طرف [میدان] ۲۴ اسفند در حرکت بودند.

۶ـ برابر گزارش منطقه ۵:

الف: در ساعت ۱۰ حدود سه هزار نفر از ابوسعید به طرف غرب در حال حرکت بودند.

ب: در ساعت ۱۱ حدود ۳ الی ۴ هزار نفر از میدان اعدام به طرف گلوبندک در حرکت بودند.

۷ـ برابر گزارش منطقه ۴:

در ساعت ۱۳ حدود ۴۰۰ الی ۵۰۰ نفر در چهارراه سیدعلی و حدود ۵۰۰۰ نفر در بهارستان شعار خمینی، بازرگان می‌دادند.

۸ـ برابر گزارش افسر شناسایی هوایی در ساعت ۱۱ و ۴۵ تظاهراتی به شرح زیر دیده شد:

الف: در منطقه دانشگاه حدود ۱۰۰۰ الی ۱۵۰۰ نفر به صورت مجتمع و پراکنده وجود داشت.

ب: در میدان فردوسی حدود ۶ الی ۷ هزار نفر به طرف شرق و احتمالاً مجلس شورای ملی در حرکت بودند.

پ: در خیابان ابن‌سینا و دروازه شمیران حدود ۲ الی ۳ هزار نفر به طرف مجلس شورای ملی در حرکت بودند.

ت: خیابان فردوسی حدود ۲ هزار نفر به طرف [میدان] سپه در حرکت بودند.

ث: در خیابان ژاله حدود ۳ هزار نفر به طرف مجلس در حرکت بودند.

ج: در خیابان سیروس ۲ الی ۳ هزار نفر به طرف مجلس در حرکت بودند.

چ: در خیابان آذربایجان حدود ۵۰۰ الی ۷۰۰ نفر از سمت غرب به شرق در حرکت بودند.

ح: اطراف محل اقامت [امام] خمینی حدود ۴ الی ۵ هزار نفر تا شعاع یک کیلومتری جمع بودند.(۲)

خ: ۵۰ دستگاه اتوبوس مسافربری از قم به تهران آمده و در خیابان شوش شرقی به طرف خیابان ری در حرکت بودند.(۳)

د: حدود ۵۰ الی ۶۰ دستگاه تاکسی سرویس در خیابان پل چوبی در حرکت بودند.

۹ـ شایع است امشب ساعت ۲۲ مصاحبه تلویزیونی [امام] خمینی با خبرنگاران داخلی و خارجی از کانال ۱۰ پخش خواهد شد. شعاع عمل این کانال ۳ کیلومتر می‌باشد.

معاون و رئیس ستاد فرمانداری نظامی تهران و حومه ـ سرلشگر رضا ناجی - ۱۳۵۷/۱۱/۱۷

*******

توضیحات سند:

۱ـ «پیش از ورود شاپور بختیار به مجلس کلیه خیابان‌های اطراف بهارستان به وسیله قوای انتظامی بسته شد و سربازان در فاصله‌های کوتاه مستقر شده بودند. چند کامیون ارتشی نیز در خیابان پشت مجلس که منتهی به اقامتگاه امام خمینی می‌شود مستقر بودند. گروههای چند نفری در بهارستان که شاهد استقرار نیروهای نظامی بودند به دادن شعار پرداختند.»(اطلاعات، ش ۱۵۷۷۸، ص ۲) بختیار بالاجبار با هلی‌کوپتر به مجلس آمد. «حدود ساعت ۱۰/۳۰ جمعیتی که تعدادشان بیش از ده هزار نفر بود از بهارستان به طرف مجلس حرکت کردند و در حالی که شعار می‌دادند: بختیار منتخب اجنبی است، بازرگان منتخب خمینی است، مقابل مجلس توقف کردند. در این لحظه نزدیک به چهل فروند هلی‌کوپتر در آسمان به پرواز درآمدند و با فاصله نسبتاً کم بالای مجلس و سر جمعیت به چرخیدن مشغول شدند. تعدادی از این هلی‌کوپترها راکت‌انداز بودند و از بالا کنترل اوضاع را به عهده داشتند. تظاهرکنندگان نیز با مشاهده هلی‌کوپترها مشت‌های گره‌‌ کرده خود را به آسمان بلند کرده و فریاد زدند: به گفته خمینی ارتش برادر ماست. تظاهرکنندگان همچنین شاخه‌های گل سرخ به سربازان که مسلح و آماده دستور بودند اهدا کردند و مرتباً به آنها می‌گفتند ارتش برادر ماست. البته غیر از هلی‌کوپترها، فانتوم‌ها در دسته‌های نه تایی، بمب‌افکن‌ها در دسته‌های سه تایی و جت‌ها در دسته‌های ده تایی پرواز کردند.»(همان) در کنار این موضوع خبرگزاری فرانسه هم از منابع مطلع اعلام کرد که پایگاه نظامی لویزان در شمال تهران به حالت آماده‌باش در آمده است. هر چند ستاد بزرگ ارتشتاران اقدام ارتش را در پرواز هلی‌کوپتر و هواپیماهای جنگنده بی‌ارتباط با مسائل جاری دانست.(آیندگان، ش ۳۲۸۳، صص ۱ و ۲) اما روشن بود که اقدام امام خمینی در تشکیل دولت، خشم بختیار و اُمرای ارتش را چنان برانگیخته که با این قدرت‌نمایی در واقع پیامی به رهبران انقلاب فرستادند. حضور بختیار در مجلس شاید برای گفتن همین جمله بود:«یک مملکت، یک حکومت و یک قانون اساسی و لاغیر.» او به تشکیل دولت بازرگان تاخت و با تهدید به خونریزی، قانون اساسی را معیار حکومت خود خواند.» (بورس، ش ۴۲۴۲، صص ۱ و ۱۶) بختیار دولت بازرگان را یک شوخی خواند و گفت: «تا زمانی که این شوخی‌ها ادامه دارد کاری به آنها نداریم.»(آیندگان، ش ۳۲۸۳، صص ۱ و ۲) در جلسه امروز مجلس، لایحه انحلال ساواک و نحوه تعقیب نخست‌وزیران و وزیران تصویب شد و گروه کثیری از نمایندگان استعفا دادند. نکته جالب آن که با وجود انحلال ساواک در سندهای فردا خواهید دید که بختیار با گشایش یک حساب برای ساواک و واریز مبلغی به آن موافقت می‌کند.

۲ـ «تظاهرات امروز (۵۷/۱۱/۱۷) تهران در نقاط مختلف شهر برگزار شد و مردم با توجه به فرمان تشکیل دولت از سوی حضرت آیت‌الله خمینی، برای اعلام همبستگی روی به سوی محل اقامت ایشان آوردند.»(کیهان، ش ۱۰۶۳۰، ص ۴)

۳ـ گروه‌های زیادی از مردم شهرستان‌ها برای شرکت در راهپیمایی روز چهارشنبه به تهران حرکت کرده‌اند. گروه زیادی از اهالی شهرستان قم صبح امروز به تهران رسیدند.»(کیهان، ش ۱۰۶۳۰، ص ۴)

منبع: کتاب انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک؛ کتاب ۲۵؛ صفحه ۳۰۴