شکست کودتای قرنی علیه شاه

سید محمد ولی‌الله قرنی فرزند میرزا آقاخان در سال 1292ش در تهران متولد شد. او تحصیلات ابتدایی خود را در دبیرستانهای دارالفنون و نظام به پایان رسانید و در سال 1309 وارد دانشکده افسری شد و 2 سال بعد با درجه ستوان دومی فارغ‌التحصیل شد. 1

قرنی دوره ستاد جنگ دانشگاه جنگ و دوره 3 ماهه این دانشگاه را نیز با موفقیت طی نمود. وی در سال 1329 با درجه سرهنگی فرمانده تیپ مستقل رشت شد و در سال 1330 سرتیپ شد وی بعد از کودتای 28 مرداد به ریاست رکن دوم ستاد ارتش رسید و در مهرماه سال 1336 درجه سرلشکری گرفت. 2

از مهمترین حوادث اواخر سال 1336 افشای کودتای سرلشکر ولی الله قرنی بود که گفته شد در نظر داشت با حمایت سیا طی کودتایی شاه را از سلطنت خلع و حکومتی نظامی در ایران برقرار سازد. درباره انگیزه قرنی و نیز موضوع پشتیبانی آمریکا از به راه انداختن کودتایی واقعی بر ضد محمدرضا و نیز نقشی که انگلیسیها و MI6 در افشای این کودتا و مجریان آن برعهده داشتند ارزیابی دقیقی در دست نیست. علی¬الظاهر به رغم اتهام بسیار سنگین که متوجه قرنی بود مجازات قابل اعتنایی برای او تعیین نشد و به خاطر وساطت آمریکا برخورد شدیدی با او صورت نگرفت. در سال 37 او فقط به 3 سال زندان محکوم و چند ماه قبل از پایان محکومیت آزاد و از ارتش اخراج گردید. 3

فردوست در خاطراتش در رابطه با کودتای قرنی میگوید: «سرویس اطلاعاتی بریتانیا پرده ازروی ماجرای کودتای سرلشکر قرنی برداشت و بازجوئی از دستگیرشدگان روشن ساخت که واشنگتن امینی را مهره-ای همطراز شاه میداند و جایگاه امینی در طرح این کودتا مشخص شد». 4 پس از آن شاه با خشم گفت «عده ای خائن از تاریکی شب استفاده کرده نقشه خائنانه ای در سر دارند» 5

قرنی بعد از آزادی در سال 1339 خود را به رهبران جبهه ملی دوم و نهضت آزادی ایران نزدیک کرد و در بهمن 1342 به اتهام داشتن رابطه با آیت‌الله طالقانی و جمعی از روحانیون برای بار دوم زندانی شد و پس از چند ماه که در زندان قزل حصار به سر میبرد در سال 1343 به زندان قصر منتقل شد. در اواخر سال 1343 از زندان آزاد شد و این بار تحت مراقبت شدیدتری قرار گرفت و ممنوع‌الخروج گردید. در طی سالهای بعد از وی اعاده حیثیت شد و به کار خود ادامه داد لیکن شدیداً تحت نظر قرار داشت. 6

از اواسط سال 1357 قرنی گرایش محسوسی نسبت به افسران ضد رژیم پیدا کرد و سعی داشت خود را به آنها نزدیک کند. همراهی قرنی با انقلابیون باعث شد تا پس از پیروزی انقلاب به ریاست ستاد کل ارتش برگزیده شود. وی پس از انتصاب بایستی ارتشی را که بیشتر یگانهای آن متلاشی شده بود و اسلحه و مهمات آن غارت شده بود سازمان میداد، از دستاوردهای انقلاب پاسداری میکرد و نظم و امنیت را در نواحی مختلف به خصوص کردستان برقرار می¬ساخت و در عین حال با تحریکات افسران ارشد که یک شبه انقلابی شده و خواستار شغل و مقام بودند مبارزه می¬کرد. 7

نهایتاً در جریان وقایع کردستان و سرکوب شورشیانی که قصد حمله به پادگان سنندج را داشتند با دولت اختلاف نظر پیدا کرد و در برابر پیام آقای صدر حاج سید جوادی وزیر کشور مبنی بر جلوگیری از پرواز هواپیمای جنگی بر فراز شهر سنندج که محل مذاکرات هیئت اعزامی دولت و نمایندگان مردم کردستان بود، مقاومت کرد و پاسخ داد تا زمانی که از طرف رهبر انقلاب مسئولیت اداره ارتش را به عهده دارم... تسلیم دستور وزیر کشور نخواهم شد».

دراثر این اختلاف نظرها سرلشکر قرنی در 6 فروردین سال 1358 به دستور نخست‌وزیر، بازرگان از ریاست ستاد کل بر کنار شد و در 3 اردیبهشت همان سال توسط گروه فرقان در منزل خود ترور شد. 8

در اطلاعیه ای که از طرف گروه فرقان منتشر شد وی متهم به سرکوب خلق کرد شده بود. این گروه که در اواسط دهه 50 توسط طلبه ایی به نام اکبر گودرزی که در اوج فعالیتش 20 ساله بود شکل گرفت و 50 تا 60 نفر عضو داشت که اکثر اعضای آن در مدت کوتاهی انتخاب شده بودند. گروه فرقان پس از پیروزی انقلاب اسلامی مشی بسیار رادیکال و تندی علیه روحانیت مبارز و انقلابی و انقلاب اسلامی اتخاذ کرد. 9

پی نوشتها :

1. اعتماد ملی، س 86 ، ش 493 ، ص 8 .

2. اسفندیار بزرگمهر، " کاروان عمر"، سخن، تهران، 1382، صص 416 الی 422 .

3. مظفر شاهدی، ساواک سازمان اطلاعات و امنیت.

4. پیتر آوری، تاریخ معاصر ایران، ج 3، تهران، عطائی، 1368، ص 84 .

5. مصطفی الموتی، بازیگران سیاسی از مشروطه تا سال 57، ج 2، ص 393.

6. آیت‌الله حاج سید محمدهادی میلانی، ج 2، تهران، وزارت اطلاعات، 1380، ص 95 .

7. غلامرضا نجاتی، ماجرای کودتای سرلشکر قرنی، تهران، رسا، 1373، صفحه 89 الی 93.

8. همانجا.

9. یحیی فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ج 1، تهران، عروج، 1384، ص 431.