نقبی به زندگی آیت اللّه ابوالحسن اصفهانى

روز 12 آبان 1325 آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی از مراجع برجسته تقلید در 81 سالگی درگذشت. به مناسبت این ضایعه سه روز عزای عمومی در ایران اعلام شد.
فـقـیه بزرگوار و مرجع عالیقدر عصر خویش ، آیت اللّه سید ابوالحسن اصفهانى از فـقها و مراجع بزرگ عصر اخیر است که درکیاست و درایت و حسن اداره حوزه هاى علمیه شهرت به سزا و نام پرآوازه اى دارند. او اصـلا از سـادات مـوسـوى بهبهان  پدرش مرحوم سید محمد فرزند مرحوم سید عبدالحمید از شـاگـردان صـاحـب جـواهـر مى باشد که در سال ۱۲۷۷ هجرى در قریه «مدیسه» از توابع لنجان اصفهان به دنیا آمد(1)   تحصیلات اولیه را در اصفهان درمدرسه «نیماورد» به انجام رساند. سپس در سال ۱۳۰۷ ه ق به قصد ادامه تـحـصـیـلات عـازم حوزه علمیه نجف گردید ودر محضر درس بزرگان و فضلاى حوزه نجف شـرکت جست.  حوزه درس  آیت اللّه آخوند خراسانى او را به خود جذب نمود و در حوزه درس او بود کـه بـه درجه عالیه اجتهاد نائل آمد. پس از رحلت  آیت اللّه آخوند خراسانى در سال ۱۳۲۹مرجعیت عـامـه با  آیت  اللّه میرزا محمد تقى شیرازى بود. او احتیاطات خود را به ایشان ارجاع داده بود. پس از درگذشت او در سال ۱۳۳۸   آیت اللّه نائینى و  آیت اللّه اصفهانى  هر دو به عنوان مراجع تقلید معروف و مـشـهـور گـردیـدنـد. پس از درگذشت  آیت اللّه نائینى مرجعیت به صورت تمام به  آیت اللّه اصفهانى در نجف و اغلب بلاد شـیـعـه  محرز و مسجل گردید. ایشان رساله اى نگاشتند که نام آن وسیلة النجاة مى باشد که ترجمه فارسى آن صراط النجاة وترجمه اردوئى آن طریق النجاة مى باشد(2) که به علت جـامـعـیـت آن مورد تحشیه حضرت امام خمینى (ره ) و برخى دیگر از فقهاى معاصر قرار گرفته است .
صفات و اخلاق
آیت اللّه العظمى سید ابوالحسن اصفهانى داراى صـفـات کریمه و همت بلند بود و در کیاست و درایت و مدیریت گوى سبقت را از دیگر هـم ردیـفـان خـود بـرده بـود او بیان رسا و طبع روان داشت  به حدى که مجلس درس ایشان از پـرجـمـعـیـت تـریـن درسهاى حوزه نجف بود و با توجه به سهولت بیانات و شیوه تدریس همگان مى توانستند نسبت به فهم خویش از آن بهره مند گردند.
او صـاحـب روح بـزرگ پـایدارى و استقامت در راه خدا بود. معروف است که فرزند رشیدش حجة الاسـلام والـمـسـلـمین سید حسن اصفهانى در بین نماز مغرب وعشا به دست یک فرد دیوانه و تـعلیم دیده به قتل رسید و این پدر هفتاد ساله خم به ابرو هم نیاورد و حتى از قاتل فرزند خود نیز گذشت . این نمونه و ضرب المثل پایدارى و صبر در بین همردیفان وی بود.
دخالت در امور سیاسى
انـگـلـیسیها به بهانه حفظ پایگاههاى خود در عراق به این کشور اسلامى لشکرکشى کردند و آن را اشغال نمودند رشید عالى نخست وزیر عراق به ایران گریخت و سپس به مصر رفت همراه با حمله انـگلیسها به عراق و فرار رشید عالى امیر عبدالآله دائى  فیصل و نورى سعید از افسران عراق که به اردن پـناهنده شده بودند باقواى امدادى انگلیس به عراق آمدند و دوباره دولت دستورى خود را در عـراق تـشکیل دادند و در این موقع انتخابات فرمایشى راه انداختند و آن در سال ۱۳۴۱هجرى قـمرى بود. فیصل در این انتخابات اکثریت آرا شیعه را منظور نداشت و این انتخابات توسط علما و فقها شیعه تحریم گردید.
  مرحوم آیت اللّه نائینى و آیت اللّه اصفهانى  دو مرجع بزرگوار و عالیقدر آن روز فـعـالیتهاى مرحوم  آیت اللّه خالصى رامورد تایید قرار دادند و این امر زمینه هاى قیام مردم را فـراهم ساخت که مرحوم  آیت اللّه اصفهانى و  آیت اللّه نائینى و سید هبة الدین شهرستانى به ایران تبعید گردیدند.
زمانی که بیش از یک سال از تاسیس حوزه علمیه قم نمى گذشت و حوزه علمیه نخستین گامهاى خـود را بـرمى داشت.  آیت اللّه حائرى مؤسس عالیقدر حوزه  خود بامشکلاتى رو به رو بود که خبر تـبـعـیـد شـدن آیـات عظام نجف به قم رسید و مردم ایران آماده استقبال باشکوه از آنان شدند و اسـتـقبال بى سابقه اى از آنان به عمل آمد. پس ازورود به قم  آیت  اللّه حائرى ، حوزه درس خود را در اختیار آن مرجع عالیقدر و حضرت  آیت اللّه نائینى قرار دادند و آنان فضلا و طلاب حوزه نوپاى قم را از فیوض علمى خویش بهره مند ساختند. هنگام مهاجرت اعلامیه اى را صادر فرمودند که متن آن را درزیـر مـى آوریـم کـه نـشـانـه اى از عمق اعتقاد قلبى این مرجع عالیقدر در راه احیا حقوق ملت مسلمان مى باشد اعلامیه اى که امروز نیز مى تواند الهام بخش و حرکت آفرین باشد.
متن فتواى آیت اللّه اصفهانى
بسم اللّه الرحمن الرحیم -  سلام بر همه  بالخصوص برادران عراقى وظیفه دینى بر همه مسلمانان لازم مى گرداند که در حفظ حوزه اسلام و بلاد اسلامى تا آنجاکه قدرت دارند بکوشند و بر همه ما واجب و لازم است که سرزمین عراق را که مشاهد ائمه هدى علیهم السلام و مراکز دینى ما در آنجا است  از تسلط کفار حفظ نموده و از نوامیس دینى آن دفاع کنیم. من شما را بر این موضوع دعوت کرده وترغیب مى نمایم. خداوند ما و شما را براى خدمت به اسلام و مسلمین موفق فرماید -  ابوالحسن الموسوى الاصفهانى (3)
شاگردان
حـوزه پـربـرکـت  آیت  اللّه اصفهانى دست پروردگان بسیارى را به اجتماع مسلمین ارائه داد که به عنوان نمونه از فقهاى نامدار زیر مى توان نام برد:
۱ ـ مرحوم  آیت اللّه العظمى حکیم .
۲ ـ مرحوم  آیت اللّه العظمى میلانى .
۳ ـ مرحوم  آیت اللّه العظمى شیخ عبدالنبى اراکى .
۴ ـ مرحوم  آیت اللّه العظمى میرزا هاشم آملى .
۵ ـ مرحوم  آیت اللّه العظمى میرزا محمد تقى آملى .
۶ ـ مرحوم  آیت اللّه معز الدوله .
۷ ـ مرحوم  آیت اللّه شیخ محمد حسین خیابانى (والد استاد  آیت  اللّه جعفرسبحانى ).
۸ ـ مرحوم  آیت اللّه شیخ محمد تقى بروجردى (جد مادرى استاد  آیت  اللّه آصفى ).
هـم چـنین از همدوره ها و هم بحثهاى او مى توان از  آیت اللّه سید حسن مدرس،  آیت اللّه سید محمود مرعشى، آیت اللّه سید عبداللّه ثقة الاسلام اصفهانى، سید على کازرونى، شیخ زین العابدین تبریزى  و سید على داماد نام برد.
وفات
وفـات او در روز دوشـنـبه سیزدهم آبان۱۳۲۵ ساعت شـش بـعد از ظهر در کاظمین رخ داد. رحلت این عالم ربانى چنان شور و غوغایى در مردم عراق  ایـران  پـاکستان و هندوستان و تمام بلاد شیعه نشین ایجاد کرد که تا آن روز بى سابقه بود. مجالس پرشکوه و پرجمعیت ترحیم او در تهران و شهرستانها رعب و وحشتى عظیم در دل دشمنان اسلام افـکند و در اثر همین امرتوطئه تجزیه آذربایجان توسط حزب منفور توده خنثى شد. در وفات آن روحانى جلیل القدر گفته شده که ممات او همانند حیاتش نور و رحمت و خیر و برکت بود. منقول اسـت از  آیت اللّه العظمى مرعشى نجفى که وقتى جنازه مطهر آیت اللّه اصفهانى در صحن مطهر علوى بود آیت اللّه شیخ محمد حسین کاشف الغطاخطاب به جنازه  این جمله جاودانى را انشا فرمود:
«هـنـیـا لک یا ابا الحسن  عشت سعیدا و مت حمیدا قد انسیت الماضین واتعبت الباقین کانک قد ولدت مرتین»
گـوارا باد بر تو نزول بر معبود خویش . زندگى سعادتمندانه و مرگ و رحلت پسندیده اى داشتى زنـدگى تو آن چنان باشکوه و توام با تدبیر بود که بزرگان گذشته رابه بوته فراموشى سپردى و آیندگان را به تعب افکندى. گویا تو دوبار به جهان آمده بودى یک بار تجربه و درایت کسب نموده و بار دیگر آن را به کار بسته بودى ۵ .
پاورقى ها:
۱- مجله یغما سال سوم  شماره سوم  ص ۲۸ .
۲- فرهنگ معین  بخش اعلام  ج ۵  ص ۱۵۴ . ۳- الثورة العراقیة و رسالة الاسلام  شماره ۱  سال ۶ . ۴- نهضت روحانیون  ج ۲  ص  ۱۶۱
5  - نقل مستقیم از آن مرجع فقید به سال ۱۴۰۴ ه ق .
 6- فقهاى نامدار شیعه – عقیقی بخشایشی