بازتاب راهپیمایی 16 شهریور 1357 در روزنامه‌ها

اشاره:
سه روز پس از راهپیمایی بزرگ مردم تهران و شهرستانها در روز عید فطر سال 57، مردم که اکنون نیروی تازه‌ای یافته بودند بار دیگر در 16 شهریور راهپیمایی عظیم دیگری به راه انداخته و باعث وحشت بیش از پیش رژیم پهلوی گردیدند. به طوری که رژیم به این نتیجه رسید که آخرین حربه‌ خود، یعنی کشتار و سرکوب مردم، را به کار گیرد و از همین رو در فردای آن روز فاجعه 17 شهریور را رقم زد، و بدین‌گونه سازش‌ناپذیری رژیم پهلوی با جریان انقلاب اسلامی به اثبات رسید. از این جهت نقش راهپیمایی روز 16 شهریور در روند جریان انقلاب بسیار حائز اهمیت می‌باشد.
***
«...زمزمه‌هایی که از چند روز قبل و به خصوص از صبح دیروز در شهر شنیده می‌شد حاکی از تعطیل عمومی و راه‌پیمایی امروز بود...آنچه به تعطیل عمومی و راه‌پیمائی امروز که به خاطر حرمت خون کشته‌شدگان روزهای اخیر صورت گرفته، قوت می‌داد این بود که از دیشب و از نخستین ساعات بامداد امروز مأموران گارد و شهربانی در میادین مختلف و نقاط حساس شهر مستقر شدند و از سوی دستگاه‌های انتظامی تدارکات لازم برای جلوگیری از تظاهرات انجام گرفت... تا ساعت 9 صبح طبق گزارش خبرنگاران ویژه اطلاعات که به منظور تهیه گزارش‌های مستند در تهران پراکنده بودند، هیچ مغازه‌ای باز نبوده است. بازار تهران نیز که مرکز اقتصاد تهران است تا ساعت 9 صبح امروز به کلی بسته بود... از ساعت 8 صبح امروز مردم دسته دسته از خیابان‌های فرح آباد، شهناز، شهباز، آب سردار، خورشید و فخرآباد به سوی فاطمیه(واقع در خیابان ژاله) حرکت می‌کردند...از ساعت 6 صبح امروز گروه‌های مختلف مردم به طرف قیطریه به حرکت درآمدند و حدود ساعت 7 و نیم صبح گروه کثیری در مسجد قبا و خیابان‌های اطراف گرد آمدند. این مناطق پیشاپیش توسط قوای نظامی محاصره شده بود. ابتدا قوای نظامی بودند که سعی داشتند مردم را متفرق سازند، اما پیش از آنکه از گازهای اشک‌آور سود جویند، با شیوه مسالمت‌آمیز مردم مواجه شدند و حدود ساعت 8 صبح جمعیت که از ده‌ها هزار نفر تجاوز می‌کرد با نظم خاصی به طرف خیابان جاده قدیم شمیران به حرکت درآمدند. همه جا در دو سوی تظاهرکنندگان نیروهای پلیس و نظامی و مجهز به مسلسل و گاز اشک‌آور نیز در حرکت بود... مردم حدود ساعت 9 و نیم جلوی حسینیه ارشاد دست به تظاهرات عظیمی زدند که همراه با شعارهای مذهبی و سیاسی بود... گروه‌های زیادی از مردم در مسیر راه به این جمعیت عظیم می‌پیوستند... حرکت مردم با شعارهائی چون:«خمینی رهبر ماست، ایران کشور ماست» و «برادر ارتشی، چرا برادر کشی» همراه بود... ساعت 10 و 30 دقیقه جمعیت که تعدادشان از 200 هزار نفر فزونی یافته بود به پل سید خندان رسیدند و محل تقاطع این پل، یک گروه عظیم دیگر که تقریباً تعدادشان از 20 هزار نفر تجاوز می‌کرد با دادن شعار و پرچم[=پارچه نوشته]های فراوان به آنها ملحق شدند. بر روی پرچم‌ها این شعارها به چشم می‌خورد:«مسلمان بپاخیز، برادرت کشته شد»... حدود ساعت 11 صبح جمعیت از سه راه ضرابخانه به طرف پائین در حرکت بود. در مسیر حرکت راه‌پیمایان، از طرف ساکنان منازل اطراف خیابان کورش کبیر[=شریعتی] دائماً نان، هندوانه و آب و انواع میوه بین راه‌پیمایان توزیع می‌شد و عده زیادی از اشخاصی که در دو سوی خیابان اجتماع کرده بودند به روی راه‌پیمایان گلاب می‌ریختند. راهپیمایان پلاکاردهایی را در دست داشتند که تصویر حضرت آیت الله العظمی خمینی بر روی آن دیده می‌شد...ساعت 11 و ربع صبح امروز تعداد زیادی موتورسوار که پیشاپیش جمعیت عظیم مردم در حرکت بودند با شعارهای مذهبی و سیاسی به طرف جنوب خیابان جاده قدیم شمیران حرکت می‌کردند و راه را برای ادامه حرکت جمعیت باز کردند... ده‌ها خبرنگار و عکاس خارجی نیز که برای انعکاس خبرهای اخیر به ایران آمده‌اند همگام با جمعیت پیش می‌آمدند و ضمن عکسبرداری گزارش‌هایی تهیه و ضبط می‌کردند. گزارش خبرنگاران ویژه اطلاعات حاکی از آن است که یک هلیکوپتر بر آسمان خیابان کوروش کبیر و در مسیر مردم حرکت می‌کرد. در بین راه‌پیمایان گروه کثیری فیلمبردار مشغول فیلمبرداری از حرکت راه‌پیمایان بودند. راهپیمایان در مسیر حرکت خود ضمن شعارهایی که بر تابلوها و بیرق‌ها نوشته بودند، عکس‌های زیادی از شهدا را بر بالای دست نگهداشته بودند. تابلوها متعلق به عکس کشته‌شدگانی بود که طی حوادث اخیر در زدوخوردها کشته شده‌اند...تا ساعت 11 و نیم صبح امروز کامیون‌های مختلف میوه که هر لحظه خالی و پر می‌شدند، جمعیت را همراهی می‌کرد...در میان انبوه شعارهایی که به زبان فارسی نوشته شده و در دست تظاهرکنندگان است، تعداد کثیری شعار به زبان فرانسه و انگلیسی به چشم می‌خورد که دقیقاً ترجمه شعارهای فارسی است. در زیر پل سید خندان یک شعار کمونیستی بر روی یک پارچه علم شد که بلافاصله مردم آن را پائین کشیدند و از بین بردند...سیل خروشان تظاهرکنندگان که فریاد آزادی و عدالت سر داده‌اند، در مسیر راهپیمائی خود در خیابان جاده قدیم شمیران به سوی مرکز شهر سرازیر شده‌اند. طول صفوف منظم و فشرده تظاهرکنندگان که بیش از 3 کیلومتر است، نشان‌دهنده سازمان‌دهی سنجیده و حساب شده‌ای است...» (روزنامه اطلاعات؛ 16 شهریور 1357)