انگلیس، رضاخان و خزعل
0

اشاره

شیخ خزعل، دارای «نشان شوالیه امپراتوری بریتانیا»، سال‌ها فرمانروای محمره (خرمشهر) و در خدمت منافع انگلیس در جنوب ایران فعالیت می‌کرد. او پس از سال‌ها تاخت و تاز و حکمرانی در دوره قاجار و برقراری روابط صمیمی با دولت انگلیس، نهایتا متعاقبت تبانی و توافق رضاخان پهلوی با دربار لندن، طی نقشه‌ای دستگیر و سرانجام در خرداد سال ۱۳۱۵ در 75 سالگی در منزل شخصی خود که همان باغ فخرالسلطنه بود به فرمان رضاخان و به دست چند تن از مامورین شهربانی به قتل رسید.

«گذرستان» حاضر زندگی‌نامه و رویدادهای مهم دوران خزعل را مورد بررسی قرار داده است.


قرارداد شیخ خزعل و شرکت نفت ایران ـ انگلیس و رفتار دولت مرکزی ایران

قرارداد شیخ خزعل و شرکت نفت ایران ـ انگلیس و رفتار دولت مرکزی ایران

 شرکت نفت ایران ـ انگلیس طی قراردادی با شیخ خزعل ــ فرزند شیخ جابر و حاکم محمره ــ در 16 ژوییه 1909م/ 27 جمادی‌الثانی 1327ق، اراضی و نواحی مورد نیاز خود را در محدوده تحت حاکمیت شیخ به مساحت 650 جریب از نخلستان‌های آبادان واقع شده بین بَریم[1]  و بُوارده[2]  تا رودخانه بهمنشیر اجاره کرد. اراضی مورد بحث برای احداث خط لوله انتقال نفت، ایستگاه‌های تلفن و تلگراف و تلمبه‌خانه‌ها و منازل مسکونی در...

ادامه مطلب

خزعل‌خان در خدمت استعمار ‏

خزعل‌خان در خدمت استعمار ‏

   استان خوزستان در طی سه قرن اخیر خصوصاً با ورود استعمار انگلیس به خلیج فارس و تلاش آنها برای دست‌یابی به آب‌های گرم جنوب، و مخازن نفت منطقه و هم‌چنین کنترل هندوستان، عراق، عربستان سعودی که جزو مستعمرات انگلستان بودند، دستخوش تغییر و تحولات عدیده‌ای شده است. درگیری‌های رژیم دست‌نشانده پهلوی با کشورهای منطقه که در راستای منافع انگلیس، امریکا و اسرائیل صورت می‌گرفت، مشکلات...

ادامه مطلب

انگلستان، رضاخان و تسلیم خزعل

انگلستان، رضاخان و تسلیم خزعل

 شیخ خزعل از قبیله بنی کعب یکی از رجال انگلوفیل ایران بود که از دوره مشروطه به بعد در تحولات سیاسی ایران در استان خوزستان نقش مهمی داشته است. او از انقلاب مشروطیت هواداری کرد و در دوران جنگ جهانی اول نیز کمکهای شایانی به دولت انگلستان کرد. بدین ترتیب، او توانست اطمینان کامل انگلستان را به خود جلب کرده و با پشتیبانی آن دولت به حاکم قدرتمند و بی‌رقیب خوزستان تبدیل گردد. با توجه به موقعیت و اهمیت...

ادامه مطلب

مناسبات شیخ خزعل با انگلیسی ها ومقابله با دولت مرکزی

مناسبات شیخ خزعل با انگلیسی ها ومقابله با دولت مرکزی

شیخ خزعل یا آنگونه که در برخی از اسناد و مدارک خارجی از او یاد میکنند، شیخ محمره، در تاریخ معاصر ایران عموماً به عنوان یک حاکم منطقهای مقتدر که در پهنه خوزستان به تشکیل حکومت اقدام کرده و با استفاده از قشون عشایر منطقه و با اتکاء به حمایت مردم در مقابل رضاخان ایستاده است معروف است. اگر چه فهم عمومی از ماجرای سرکوب شیخ محمره این است که اختلافات او و رضاخان کار را به مقابله دولت مرکزی با او...

ادامه مطلب

تسلیم خزعل ، نمایش پیروزی رضاخان و رضایت انگلیس

تسلیم خزعل ، نمایش پیروزی رضاخان و رضایت انگلیس

 والاس موری کاردار آمریکا در تهران در 16 دسامبر 1924 می‌نویسد: «با به مراسلات اخیر سفارت در مورد عملیات نظامی رضاخان در خوزستان، مفتخرم به اطلاع وزارت خارجه برسانم همانطور که در بیشتر تلگرام‌ها مشاهده می‌شود، با رعایت و حفظ آبرو از جانب هر دو طرف، جنگ در سراشیبی پایان قرار گرفته است و اتفاقی برای مردم ایران رخ نداد.» موری با مطالعه روزنامه‌های تهران که از پنجم تا دهم دسامبر 1924...

ادامه مطلب

درخواست بریتانیا از رضاشاه در ارتباط با شیخ محمره  (در اسناد وزارت خارجه آمریکا)

درخواست بریتانیا از رضاشاه در ارتباط با شیخ محمره (در اسناد وزارت خارجه آمریکا)

  «فرین» در سفارت آمریکا در تهران در 25 نوامبر 1927 می‌نویسد: «روزنامه‌های چاپ تهران یادداشتی را که بریتانیا به دولت ایران تسلیم کرده منتشر ساخته‌اند... تقاضای آنها در ارتباط با بدهی، بانک و هواپیمایی قابل درک است، ولی نمی‌فهمم که دولت بریتانیا با چه حقی به حمایت از شیخ خزعل مداخله کرده است، شخصی که هر چند از قدیم تحت‌الحمایه بریتانیا بوده ولی در واقع از اتباع ایران است و دو سال...

ادامه مطلب

استعمار پیر و غائله شیخ خزعل

استعمار پیر و غائله شیخ خزعل

 شیخ خزعل برای ابقا در مسند حکمرانی و حفظ موقعیت خود در منطقه دست دوستی و اتحاد به سوی انگلیس دراز کرد به همین جهت تصمیم به مذاکره با نمایندگان انگلستان در خلیج فارس گرفت این نیاز دو طرفه سبب گردید سرپرسی کاکس کنسول بریتانیا در خلیج فارس در 1910 با شیخ خزعل قراردادی بدین مضمون به امضاء رساند در این قرارداد دولت بریتانیا متعهد گردید در صورت تجاوز ایران به حقوق به قلمرو یا به اصطلاح املاک موروثی شیخ...

ادامه مطلب

شیخ خزعل و پایان حکومت تحت سلطه

شیخ خزعل و پایان حکومت تحت سلطه

 اشغال ایران در جنگ جهانی اول توسط روسیه تزاری و انگلیس که بر اساس قرار داد 1907 پترزبورگ صورت گرفت، با انقلاب بلشویکی سال 1917 به اشغالی یکطرفه مبدل شد که در آن انگلیسی‌ها در وسیع‌ترین حجم پیشروی‌های نظامی در این جنگ خود را به قفقاز و آسیای مرکزی رساندند. پیروزی بلشویک‌های کمونیست در روسیه، آنها را وادار به تشکیل کمربند امنیتی از افغانستان تا ترکیه کرد که در ایران نیز پس از ناکامی قرارداد...

ادامه مطلب

 درخواست بریتانیا از رضاشاه در ارتباط با شیخ محمره

درخواست بریتانیا از رضاشاه در ارتباط با شیخ محمره

 .... یک مقام سفارت آمریکا در تهران در 25 نوامبر 1927 می‌نویسد: «روزنامه‌های چاپ تهران یادداشتی را که بریتانیا به دولت ایران تسلیم کرده منتشر ساخته‌اند... تقاضای آنها در ارتباط با بدهی، بانک و هواپیمایی قابل درک است، ولی نمی‌فهمم که دولت بریتانیا با چه حقی به حمایت از شیخ خزعل مداخله کرده است، شخصی که هر چند از قدیم تحت‌الحمایه بریتانیا بوده ولی در واقع از اتباع ایران است و دو سال...

ادامه مطلب

شورش شیخ محمره در دوران کودتای رضاخان ( اسناد وزارت خارجه آمریکا)

شورش شیخ محمره در دوران کودتای رضاخان ( اسناد وزارت خارجه آمریکا)

 گزارش موری (وزیر مختار وقت آمریکا در تهران) به تاریخ 24 سپتامبر 1924، بسیار غنی و حاوی مطالب مهمی است: مفتخرم به اطلاع وزارت خارجه برسانم رئیس‌الوزرا در میهمانی دیپلماتیکی که امروز برگزار شد، در جمع نمایندگان سیاسی کشورهای خارجی و در بررسی اوضاع و احوال استان خوزستان رسماً‌ اعلام کرد که شیخ محمره سر به شورش برداشته و اوضاع خوزستان را متشنج ساخته است... رئیس‌الوزرا در ششم سپتامبر به...

ادامه مطلب

گزارشی از دستگیری شیخ محمره (در اسناد وزارت خارجه آمریکا)

گزارشی از دستگیری شیخ محمره (در اسناد وزارت خارجه آمریکا)

 رضاخان پس از بازگشت از جنوب تلاش کرد با برکناری شاه خود را نایب‌السلطنه او قرار دهد. این تلاش نیز، همانند «جنبش جمهوری»، به شکستی مفتضحانه ختم گردید و موقعیت رضاخان را بیش از پیش تضعیف کرد. با این حال در آوریل سال 1925، اندکی از قدرت از دست رفته خود را بازیافت و بار دیگر دست به ارعاب مخالفین زد. رضاخان بسیار تلاش کرد شیخ را «داوطلبانه» به تهران آورد اما موفق نشد. در بیست و سوم...

ادامه مطلب

قرارداد شیخ محمره با رضاخان راجع به خوزستان (اسناد وزارت خارجه آمریکا)

قرارداد شیخ محمره با رضاخان راجع به خوزستان (اسناد وزارت خارجه آمریکا)

محمدقلی مجد

  در روزهای سخت جنگ جهانی اول، نیروهای بریتانیا از خدمات بسیار ارزشمند شیخ محمره بهره‌مند شدند؛ بویژه در سالهای 1914 و 1915، که نیروهای بریتانیا به ترتیب در جنوب عراق و جنوب ایران، روزهای آغازین درگیری خود را پشت سر می‌گذاشتند.[1] با روی کار آمدن رضاخان، بریتانیا به تدریج هواداران قدیمی خود، از جمله شیخ محمره، را رها کرد و آنان را به رحم و انصاف رژیم جدید در تهران واگذار نمود. با ورود...

ادامه مطلب