اسنادی درباره وضعیت ایران در دهه پایانی قرن نوزدهم

مأموریت سرمورتیمور دوراند در ایران (1894 ـ 1900 م) با خواست نخست‌وزیر وقت انگلیس لرد رزبری آغاز گردید که از خدمات پیشین او در هند و افغانستان بسیار خرسند بود.

اما نفوذ روسیه در دربار ایران بسیار گسترش یافته و از سوی دیگر توجه دولت بریتانیا به حوادث دیگری از جمله درگیری با دولت بوئر معطوف بود. همین دو عامل بر فعالیت دوراند به عنوان وزیر مختار انگلیس در تهران سخت تأثیر گذاشت.

در نامه‌نگاری رسمی با لرد کرزن، دوراند سه راه برای وضع سیاست انگلیس در ایران طرح می‌کند:

رسیدن به توافق با روسیه تزاری بر سر حفظ منافع انگلیس
هشدار به روسیه که پیشروی تند در شمال ایران با واکنش شدید انگلیس در جنوب رو به رو خواهد شد و هر گونه فعالیت روس‌ها در مناطق جنوب از جمله دایر کردن کنسولگری را ناممکن خواهد ساخت.
ادامه سیاست سنتی نسبت به ایران و نظام سلطنتی‌اش در چهارچوب ایجاد تغییرات روزافزون و بهبود بخشیدن به مدیریت و اداره کشور.

دوراند طرفدار خط مشی سوم بود که مورد پسند لرد کرزن و مورد اعتراض و انتقاد لرد سالزبری و هربرت بوئن نماینده سیاسی امریکا در تهران قرار گرفت.

پس از ترور ناصرالدین شاه، مذاکرات دوراند با دولت انگلیس در مورد استقراض به ایران شکست خورد. پایان مأموریت و بازگشت او به وطن در آوریل 1900 مصادف با تصویب استقراض از سوی دولت روسیه بود.

فهرست مطالب کتاب:

گزارش سر مورتیمور دوراند درباره وضعیت ایران

نامه سرهنگ پیکو به سر مورتیمور دوراند

یادداشت نواب حسنعلی خان درباره اجداد، زندگینامه و شخصیت علی اصغر خان صدر اعظم

دفاتر نمایندگی تازه در آسیای میانه و قفقاز

گزارش سرهنگ پیکو درباره سیاست‌های گذشته و حال ایران

کنسولگری در شمال ایران: تبریز

کنسولگری در شمال ایران: رشت

نامه نواب حسنعلی خان

گزارش لرد کرزن درباره موقعیت ایران

گزارش درباره کمک مالی به ایران

«گزارش سر مورتیمر دوراند: اسنادی درباره وضعیت ایران در دهه پایانی قرن نوزدهم» با ترجمه احمد سیف در 133 صفحه از سوی نشر نی در تهران منتشر شده است.

این کتاب با شماره ثبت 501753 در کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی موجود است.