مطالعات منطقه‌ای خلیج فارس» خواندنی شد

کتاب «مطالعات منطقه‌ای خلیج‌ فارس» حاصل تلاش مشترک محمدرضا حافظ‌‌نیا و حسین ربیعی از استادان حوزه جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس است. در این کتاب مولفان جنبه‌های مختلف جغرافیای سیاسی خلیج فارس را بر پایه آخرین یافته‌ها‌،‌ آمار و دگرگونی‌های صورت گرفته در منطقه بررسی کرده‌‌اند.-
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «مطالعات منطقه‌ای خلیج‌ فارس» به قلم محمدرضا حافظ‌‌نیا و حسین ربیعی از استادان حوزه جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس در 15 فصل  تحریر شده و به همت سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‌انسانی دانشگاه‌ها (انتشارات سمت) به چاپ رسیده است.

مولفان با تاکید بر اهمیت منطقه جهانی خلیج فارس و پرهیز از کلی‌گویی کوشیده‌اند از آخرین اطلاعات و آمار و ارقام معتبر در متن کتاب استفاده کنند. آن‌ها معتقدند:‌ «برای داشتن درک درستی از وضعیت موجود، تکیه بر مطالعات قدیمی و چشم‌پوشی از اطلاعات،‌ آمار و ارقام جدید تا حد زیادی گمراه کننده است. این موضوع به ویژه برای سیاستمداران و برنامه‌ریزان استراتژیک و تدوین‌کنندگان سیاست خارجی کشور‌ها اهمیت بیشتری دارد.»

نویسندگان، مخاطبان اصلی این کتاب را دانشجویان دوره کارشناسی رشته جغرافیای سیاسی معرفی کرده و کوشیده‌اند جنبه‌های مختلف جغرافیای سیاسی خلیج فارس را بر پایه آخرین یافته‌ها‌،‌ آمار و دگرگونی‌های صورت گرفته در منطقه بررسی کنند.

نخستین فصل کتاب با عنوان «مفهوم منطقه و جغرافیای منطقه‌ای از دیدگاه‌های مختلف» به بررسی منطقه خلیج فارس از دیدگاه برنامه‌ریزان، ‌اقتصاددانان،‌ جغرافی‌دانان کارشناسان روابط بین‌الملل و از دیدگاه سیاسی و ژئوپلیتیک پرداخته است. «مناطق جهان در نظریه‌های ژئوپلیتیک و ژئوپلیتیک منطقه‌ای» عنوان دومین فصل کتاب است. این فصل ضمن بررسی چند نظریه درباره حوزه قدرت و سیستم ژئوپلیتیک جهان به عوامل موثر و سطح‌بندی قدرت می‌پردازد.

فصل سوم با نام «قلمرو جغرافیایی منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز» شناخته می‌شود. نگارنده در این فصل در ابتدا می‌کوشد به موضوع خلیج فارس، منطقه‌ای ژئوپلیتیک اشاره کند و سپس به موضوع موقعیت و اهمیت خلیج فارس و طول ساحل‌های پیرامون این خلیج می‌پردازد. از دیگر بخش‌های این فصل می‌توان به ویژگی‌‌های ژئومورفولوژیک، آب و هوایی و جغرافیای طبیعی خلیج فارس اشاره کرد.

مولفان کتاب در فصل‌های چهارم، پنجم و ششم که با عنوان‌های «منابع و بنیاد‌های زیستی و اقتصاد خلیج فارس»، «جغرافیای تاریخی خلیج فارس» و «جغرافیای انسانی خلیج فارس (مردم، زبان و مذهب)» شناخته می‌شود تلاش می‌کند افزون بر بررسی وضعیت اقتصادی کشور‌های حاشیه خلیج فارس و همسایه ایران به وضعیت عمومی منابع انرژی این منطقه نیز اشاره کند. نام، پیشینه و سابقه سکونت در خلیج فارس از دیگر موضوع‌های مورد بحث فصل پنجم است. جمعیت مذهب، وضعیت اجتماعی و توسعه انسانی در خلیج فارس  موضوع‌های فصل ششم را تشکیل می‌دهد.

«جغرافیای سیاسی و استراتژیک منطقه خلیج‌‌فارس»، «ساختار ژئوپلیتیک منطقه خلیج فارس» و «اختلافات سرزمینی منطقه خلیج فارس» عنوان‌های فصل‌های هفتم، هشتم و نهم کتاب است. از مباحث این فصل‌ می‌توان به جغرافیای سیاسی، شکل‌گیری کشور‌ها و حکومت‌ها در خلیج فارس ایران و کشور‌‌های همسایه و حاشیه خلیج فارس اشاره کرد.

«شکل‌گیری کشورها و مرزها در خلیج فارس»، «نقش قدرت‌های خارجی و بررسی وضعیت‌‌ آن‌ها» و «اختلافات سرزمینی توافق نشده در خلیج فارس» از مباحث فصل نهم است. فصل دهم با عنوان «هم‌‌گرایی و واگرایی در خلیج فارس» به بررسی تاریخچه همگرایی میان کشور‌های منطقه، ارایه تعاریف و نظریه‌های هم‌گرایی و عوامل موثر بر همگرایی می‌پردازد.
 
فصل‌های یازدهم، دوازدهم و سیزدهم با عنوان‌‌های «شورای همکاری خلیج فارس»، «ملت، ملیت و ملی‌گرایی در خلیج فارس»،‌ «ابعاد توسعه در خلیج فارس» معرفی می‌شود و به مباحثی چون علل تشکیل و عملکرد این شورا و روابط جمهوری اسلامی ایران و تحولات اخیر شورا، دلایل و نظریه‌ها و تاریخچه پیدایش ملی‌گرایی، مفهوم ملت و ملی‌گرایی در ایران و جهان عرب اشاره دارد.
 
دو فصل پایانی کتاب «‌جهانی شدن در خلیج فارس» و «ایران در منطقه خلیج فارس: اثرگذاری و اثر پذیری، ‌فرصت‌ها و تهدیدها» نام دارند. این فصل‌ها به مباحثی مانند تاریخچه جهانی شدن، اثرات جهانی شدن بر مفاهیم ژئوپلیتیک، دگوگونی‌ مفهوم امنیت و تهدید، دگرگونی در مفاهیم شهروندی و بنیان‌های ژئوپلیتیکی نقش‌‌آفرینی ایران در خلیج فارس،‌ فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌ روی ایران، ‌موقعیت جغرافیایی و منابع انرژی و محیط زیست و ترانزیت کالا می‌پردازد.

چاپ نخست کتاب «مطالعات منطقه‌ای خلیج‌ فارس» در 366 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و بهای هشت هزار تومان به همت انتشارات سمت منتشر شده است.