بررسی جایگاه عکس در پژوهش‌های تاریخ انقلاب اسلامی

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی انقلاب اسلامی، عصر چهارشنبه 18 شهریور 1394 و همزمان با آخرین روز برپایی نمایشگاه و نشست تخصصی «لاله‌های شهریور 57»، سومین نشست تخصصی این برنامه در گالری شماره یک خانه عکاسان حوزه هنری برگزار شد.

در این نشست هدایت الله بهبودی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی، اکبر ناظمی، عکاس  ‌و جعفر گلشن، پژوهشگر تاریخ حضور داشتند و درباره اهمیت عکس در اسناد انقلاب اسلامی‌ سخنرانی کردند.

گلشن به عنوان مجری این نشست گفت: هر دو میهمان امروز ما، از فعالان و پژوهشگران حوزه انقلاب اسلامی‌هستند و در این نشست درباره جایگاه عکس در پژوهش انقلاب اسلامی ‌و سندیت آن با این عزیزان به بحث می‌نشینیم.
 

پس از این معرفی، فیلم کوتاهی از مجموعه صحنه‌های 17 شهریور که توسط اکبر ناظمی‌ تولید شده است، به اکران درآمد. در این فیلم اکبر ناظمی ‌با عنوان این موضوع که روز 17 شهریور 1357 به منزل خواهرش در منطقه تهران‌نو رفته بود، صحنه‌هایی را که از بالای پشت بام منزل او و منظره دود گرفته جنوب شرقی تهران گرفته بود، نمایش می‌دهد.

صبح روز واقعه و پس از تصویربرداری از آن سوی تهران، ناظمی‌ با دوربین به سمت میدان ژاله حرکت می‌کند و می‌بیند که جنازه‌ها و مجروحان را از سمت میدان امام حسین (ع)  (فوزیه) به سمت تهران‌نو می‌برند.

پس از پخش این فیلم، بهبودی درباره اهمیت عکس در پژوهش اظهار کرد: سند، ماده اولیه برای پژوهش یک پژوهشگر است و یکی از این اسناد، عکس است که در بررسی اسناد انقلاب نیز اهمیت بسزایی دارد. طرح این نکته ضروری است که تصویر در واقع منجمد کردن لحظات خاص و سپس استفاده از این لحظات به عنوان داده‌های مختلف است.
 

ناظمی‌ نیز به عنوان دیگر سخنران این نشست گفت: درباره اهمیت عکس به عنوان سند، مایلم به نمایشگاهی از عکس‌هایم که 10 سال قبل در ونکوور کانادا برگزار کردم، اشاره کنم. در همان نمایشگاه بود که با استقبال یکی از شهروندان کانادایی، نمایشگاه مجموعه عکس‌های انقلابم به صورت تور در سراسر کاندا برگزار شد و معتقد بودند این کمترین هزینه‌ای است که برای دریافت اطلاعات می‌توان پرداخت.

در ادامه، گلشن به کمرنگ بودن نقش عکس در پژوهش اشاره کرد و گفت: متاسفانه هنوز به اهمیت تصویر در پژوهش پی نبرده‌ایم و همچنان تنها به سراغ منابع مکتوب می‌رویم. خرداد امسال مجموعه جدیدی از عکس‌های آقای ناظمی ‌که در جابه‌جایی‌ها و در طول سال‌ها مفقود شده بود، پیدا شد. از این تعداد 11 حلقه فیلم، حدود 300 تا 400 عکس آن مربوط به عید فطر سال 1357 است که در تاریخ 13 شهریور ماه و از سمت قیطریه به سمت میدان انقلاب و چهار راه لشکر برگزار شد.

این کارشناس و پژوهشگر تاریخ اظهار کرد: یکی از سوالات ما این بود که شعار «مرگ بر شاه» از چه زمانی رایج شد و این را از آقای بهبودی که خود، شاهد عینی 13 شهریور بوده هم پرسیدم که ‌ایشان گفت به طور قطع نمی‌توانم بگویم که ‌این شعار قبل از 17 شهریور هم بوده یا نه. در فیلمی ‌که سال گذشته در این رابطه از یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش شد، فهمیدم که ‌این شعار در آبان سال 1356 توسط  دانشجویان خارج از کشور و در پلاکاردها آمده است.
 

گلشن خاطرنشان کرد: در عکس‌های تازه آقای ناظمی ‌نیز متوجه  شدیم که در راهپیمایی 13 شهریور ماه 1357، شعار «مرگ بر شاه خائن» برای دقایقی توسط چند جوان روی پلاکاردی نمایش داده شد.

وی افزد: درباره شکل گیری شعار «فردا صبح، 8 صبح میدان ژاله» نیز در عکس‌های آقای ناظمی‌از 16 شهریور متوجه شدیم این شعار بعد از نماز ظهر و قبل از رفتن به میدان آزادی پخش شده است؛ چرا که روی بدنه کیوسک تلفنی در همان حوالی محل برگزاری نماز ظهر، این شعار نوشته شده بود.

بهبودی نیز با اشاره به وضعیت و جایگاه عکس در پژوهش انقلاب اسلامی‌اظهار کرد: ما در جمع آوری و جست‌وجوی اسناد خوب عمل می‌کنیم اما از این مرحله پایمان را جلوتر نمی‌گذاریم و من به جز عده‌ای انگشت شمار، هنوز پژوهشگری را ندیده‌ام که تحقیق خود را به عکس و فیلم مستند کند.

وی افزود: عکس تاریخی، برای پژوهشگر زبان گویای روایات است. عنوان نمونه در پژوهش 13 شهریور باید عکس و اسناد مرتب باشد تا پژوهشگر ماه‌ها وقت را صرف بررسی و بازنگری نکند.
 

نویسنده و پژوهشگر حوزه انقلاب اسلامی‌ خاطرنشان کرد: همان طور که بودن عکس گاهی سند است، نبودن آن هم سند است. به عنوان نمونه‌ای دیگر در چهار بهمن 1341 محمدرضا شاه پهلوی برای تقسیم اراضی در قانون اصلاحات ارزی به قم رفت. از روز قبل قرار بود مردم به استقبال نروند و در نتیجه تمام عکس‌های وی با زاویه بسته است. روزنامه‌های آن زمان نوشتند که استقبال پرشوری بود اما همین نبودن عکس از جمعیت نشان می‌دهد استقبالی در کار نبوده است.

در ادامه، ناظمی ‌گفت: عکس‌های خبری مانند عکس‌های جنگ ویتنام، غزه و سوریه در آگاه سازی افکار عمومی‌ درباره شرایط حاکم موثر است. درباره انقلاب اسلامی ‌نیز من از همان موقع با خودم فکر می‌کردم که بعدها با مراجعه به ‌این اسناد باید فهمید مردم در سال 1357 چه رنگ‌هایی را در لباس، مو و کفش استفاده می‌کردند یا تابلوها چه رنگی بود. به همین دلیل تمامی ‌6 هزار عکسی که از آن دوران دارم تمام رنگی است.

وی تصریح کرد: البته به دلیل اینکه خبرنگار آزاد بودم و  به دلیل مسائل مالی ناچار شدم از فیلم سیاه و سفید استفاده کنم.

ناظمی‌ادامه داد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بلافاصله جنگ شروع شد و همه دوربین‌ها به سمت جنگ گرفته شد. جا دارد درباره انقلاب اسلامی ایران پژوهش‌های کامل‌تری صورت گیرد و مجموعه کامل عکس‌های انقلاب با شرح‌هایی به زبان‌های بین المللی منتشر شود.
 

در ادامه ‌این نشست برندگان مسابقه فرهنگی «لاله‌های شهریور 57» معرفی شدند و جوایز آنها اهدا شد. همچنین میهمانان و حاضران با حضور بر سر مزار شهدای غواص در فضای باز حوزه هنری، نسبت به شهدای انقلاب اسلامی‌ و دوران دفاع مقدس ادای احترام کردند.
 

نمایشگاه و نشست تخصصی «لاله‌های شهریور 57» به مناسبت سی‌وهفتمین سالگرد حمله نظامیان حکومت پهلوی به اجتماع و تظاهرات مردم تهران، به همت کتابخانه تخصصی انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر ایران که در دفتر ادبیات انقلاب اسلامی و مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری فعال است، از 16 تا 18 شهریور 1394 برپا شد. در فاصله برگزاری نشست‌های این برنامه، مجموعه کاملی از منابع مکتوب و نشریات، عکس‌ها و فیلم‌های مرتبط با وقایع 17 شهریور 1357 در نمایشگاه «لاله‌های شهریور 57» ارایه  شد.