کتابخانه مسجد اعظم قم 60 ساله شد

مسجد اعظم قم یکى از آثار بزرگ آیت‌الله‌العظمى بروجردى است که در روز یازدهم ذى‌قعده 1374 ق برابر با 21 تیرماه 1333 ش (در سالروز ولادت با سعادت امام رضاعلیه السلام) طى مراسم با شکوهى کلنگ بناى آن به دست آیت‌الله العظمى بروجردى به زمین زده شد.

پس از شروع بناى مسجد، آیت‌الله‌العظمى بروجردى به فکر افتادند، این بناى پرشکوه و با عظمت را با تاسیس کتابخانه‌اى مهم و مجهز تکمیل کنند. اعلام این موضوع و تصمیم ایشان در محافل علمى و دینى، با شور و شعف خاصى استقبال شد. به راستى این بناى مجلل بدون کتابخانه‌اى مناسب، ناقص به نظر مى‌رسید. آیت‌الله‌العظمى بروجردى به این نقیصه به خوبى پى برده بودند، از این رو به طور جدى تصمیم گرفتند هم زمان با بناى مسجد، تدریجا کتب کتابخانه را نیز تهیه کنند. ایشان در مرحله اول، 500 جلد و در مرحله دوم 2500 جلد از کتابخانه شخصى خودشان اهدا فرمودند. سپس بعضى از علما و افراد خیر کتابخانه‌هاى خود را چه شخصا و چه با وصیت، به این کتابخانه تازه تاسیس منتقل کردند.  از جمله آیت‌الله حاج‌آقا محمد مقدس اصفهانى (از علماى بزرگوار، پارسا و وارسته اصفهان که مدتى هم در قم از محضر آیت‌الله‌العظمى بروجردى استفاده کرده بود و مورد احترام عموم علما و فضلاى حوزه به خصوص آیت‌الله‌العظمى بروجردى بودند) وصیت کردند کتابخانه‌شان را که در حدود دو هزار جلد کتاب نفیس و متنوع (اعم از چاپى و خطى) بود از اصفهان به قم آورده به این کتابخانه اهدا نمایند.

در تاریخ 27 شوال سال 1380 ق (پانزده روز پس از ارتحال معظم‌له) کتابخانه مسجد اعظم رسما افتتاح شده است. البته قرار بود مراسم افتتاح در نیمه شعبان 1380 ق و با حضور ایشان انجام شود و در این خصوص، دعوتنامه‌هایى پخش شده و طى اعلامیه‌اى به اطلاع عموم رسیده بود، اما به علت‌حادثه‌اى که براى ایشان پیش آمده و باعث‌شکستگى در ناحیه پاى ایشان شده بود، افتتاح به روز جمعه هفتم شوال موکول مى‌شود. صبح روز جمعه در حالى‌که همه منتظر تشریف فرمایى ایشان بوده‌اند، ناگهان به عارضه قلبى دچار شده و حالشان بسیار وخیم مى‌شود و بعد از چند روز منجر به رحلت ایشان مى‌شود. سرانجام کتابخانه مسجد اعظم پانزده روز پس از ارتحال ایشان در تاریخ مذکور (27 شوال 1380 ق) که مطابق با 25 فروردین 1340 مى‌باشد، با حضور آیت‌الله زاده بروجردى آقا سید محمد حسن افتتاح مى‌شود.

پس از رحلت آیت‌الله‌العظمى بروجردى، به مرور علما، فضلا، تجار، ناشران، نویسندگان و افراد خیر با اهداى کتاب‌هاى ارزنده به تجهیز این کتابخانه پرداختند که اسامى ایشان در دفتر «اهدا کنندگان‌» کتابخانه ثبت‌شده است. از جمله: امام خمینى‌رحمه الله، آیت‌الله مرعشى نجفى‌رحمه الله، حجة‌الاسلام سیدمحمدحسن طباطبایى (آیت الله زاده بروجردى)، آقا سیدهادى روحانى، حاج شیخ باقر نهاوندى واعظ، شیخ احمد آل اسحاق، آیت‌الله حاج سید مصطفى صفایى خوانسارى، آقا جمال‌الدین فدایى اراکى، آقاى سیدفضل الله بنافتى، حاج سیدهاشم رسولى محلاتى و آیت‌الله زاده خوانسارى مى‌باشند.  اما دو نفر بیش‌ترین کتاب را (پس از ارتحال آیت‌الله‌العظمى بروجردى) به کتابخانه اهدا کرده‌اند:  یکى آیت‌الله حاج آقا سیدحسن فرید محسنى اراکى که طبق وصیت‌شان، کتاب‌هاى چاپى ایشان (حدود دو هزار جلد) به کتابخانه اهدا شد. کتاب‌هاى خطى معظم له هم به آستان قدس رضوى اهدا شده است.  دیگرى مرحوم حاج محمد رمضانى مدیر انتشارات «کلاله خاور» تهران بوده که حدود چهل هزار جلد کتاب چاپى و سنگى بویژه دیوان اشعار فارسى (ایشان اکثر دیوان‌هاى کوچک و بزرگ را گرد آورده بود که اینک در کتابخانه موجود است) هم‌چنین دوهزار جلد از کتب لاتین به زبان‌هاى فرانسه، آلمانى، روسى، انگلیسى و ترکى و ارزنده‌تر از همه بیش از دو هزار جلد کتاب خطى ایشان به کتابخانه اهدا شده است.  آقاى رمضانى در اواخر عمر خود این کتاب‌ها را به قم انتقال داده بود و در خانه‌اى اجاره‌اى به طور موقت نگه‌دارى مى‌کرد تا کتابخانه‌اى به عنوان صاحب‌الامر - عجل الله تعالى فرجه الشریف - تاسیس نموده و آن‌ها را در اختیار عموم قرار دهد. این امر چنان قطعى بود که همه کتاب‌هاى چاپى و خطى را به مهر مربوط، ممهور کرده بود، اما اجل مهلت نداد تا این نیت پاک جامه عمل بپوشد. پس از رحلت ایشان با تلاش مسئولان وقت کتابخانه و مرحوم حاج آقا مهدى آیت‌الله‌زاده گلپایگانى، بازماندگان محترم ایشان، این ذخیره را در اختیار کتابخانه مسجد اعظم قرار دادند.  با توجه به این که این کتابخانه، چهل سال پیش بنا شده و شرایط آن روز متفاوت و تعداد مراجعان محدود بوده، لذا هم‌اکنون با مشکلات عمده‌اى از جهت کم بودن مکان براى کتاب‌ها و هم براى مراجعان مواجه هستیم. تمام ظرفیت‌براى قفسه‌بندى تکمیل شده است. سالن‌هاى مطالعه بیش از گنجایش عضوگیرى کرده است. هم‌چنین چون کتابخانه در مرکز شهر واقع شده (البته از یک جهت‌خوب است) اما آلودگى هوا، صداى وسایط نقلیه و تردد عابرین، اثر نامطلوبى براى کتابخانه دارد، هر چند اخیرا اقداماتى براى تهویه مخزن کتب خطى انجام گرفته، اما هنوز از جهت‌سیستم‌هاى حفاظتى و آفت زدایى به وضع مطلوب نرسیده‌ایم. یکى از اقدامات لازم، تهیه میکروفیلم از کتب خطى نفیس است.  در حال حاضر این کتابخانه، 4174 جلد کتاب خطى دارد که فهرست آن‌ها در سه مرحله تهیه شده است:

1. فهرست اولیه به وسیله آقایان حجج اسلام شیخ عبدالغنى مهدوى صفت، میرزا حسن آشتیانى، آقا سیدحسن مدرسى طباطبایى و آقاى حاج محمد رمضانى صورت گرفته است. آقاى رمضانى در اول نسخه هایى که به کتابخانه اهداه شده یادداشت‌هاى نسخه‌شناسى داشتند که به وسیله حاج آقا مهدوى با خط زیبا و چشم نوازشان به صورت فهرست در دفترهاى رحلى در آمده است.

2. فهرست دوم توسط حضرت آیت الله استادى در سال 1365 شمسى در یک جلد تهیه شده و به چاپ رسیده است که سال‌ها مورد استفاده دوستداران کتاب و اهل تحقیق و مؤسسات تحقیقاتى بوده است.

3. و بالاخره فهرست‌سوم که فهرست نهایى کتب خطى خواهد بود توسط این جانب و حجت‌الاسلام طیار مراغى در سال 1379 شمسى با استفاده از فهرست‌حضرت آیت الله استادى استخراج و تهیه شده است که باید در چند جلد چاپ شود.

شایان ذکر است که در حدود دویست جلد نیز که بیش از تعداد فهرست‌شده توسط آیت الله استادى مى‌باشد و به عنوان اوراق پراکنده و غیر قابل استفاده در انبار باقى مانده بود که توسط آقاى على خلیلى تبریزى بازسازى، تنظیم و فهرست‌شده است.  در طول سال جز تعطیلات رسمى، کتابخانه باز و آماده خدمات رسانى به محققان است. هر روز صبح‌ها از ساعت 30/7 تا 30/13، و عصرها از ساعت 15 تا 21 باز مى‌باشد.