قدیمی‌ترین نسخه موجود از کلیات سعدی

درگنجینه کتب خطی کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، حدود ۳۰۰ نسخۀ خطی ارزشمند مربوط به سعدی شیرازی نگهداری می‌شود که یکی از این نسخه‌ها، به فاصلۀ ۷۰ سال پس از فوت شاعر، قدیمی‌ترین نسخۀ مربوط به سعدی است.

سیدمحمدرضا فاضل‌هاشمی، کارشناس مسئول مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان‌ قدس‌ رضوی، گفت: گنجینۀ نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی به عنوان یکی از غنی‌ترین و بزرگترین کتابخانه‌های جهان اسلام، دارای حدود 300 جلد نسخۀ خطی ارزشمند مربوط به آثار سعدی شیرازی شاعر قرن هفتم هجری قمری است که شامل کلیات سعدی، گلستان، بوستان، قصاید، غزلیات، ملحقات، رباعیات و مجالس به نثر و نظم است و در میان آن‌ها، چندین نسخه کلیات سعدی بسیار نفیس وجود دارد.

وی اضافه کرد: اشعار شعرای بزرگی همچون حافظ، سلمان ساوجی، سیف فرغانی، خواجوی کرمانی، اوحدی و عبید زاکانی نیز که از اشعار سعدی استقبال کرده‌اند، در این مجموعه نسخ خطی موجود است.

وی به معرفی مهمترین و نفیس‌ترین نسخه‌های خطی سعدی اشاره کرد و افزود: کلیات سعدی به خط «محمدبن عبداللطیف عقاقیری» (از شاگردان با واسطه سعدی) در سال 766 هجری در شیراز کتابت شده و با سال فوت شاعر حدود 70 سال فاصله دارد و از قدیمی‌ترین نسخه‌های موجود است.

فاضل هاشمی ویژگی‌های این نسخۀ ارزشمند را که از نظر تاریخی و تذهیب دوره ایلخانی، فوق‌العاده نفیس توصیف کرد و گفت: این نسخه، دارای دو سرلوح کتیبه‌مانند مزیّن و مرصّع با نقش ترنج و سرترنج بازوبندی در زمینه لاجورد، جدول‌کشی به زر و کمندکشی، عناوین به شنگرف ولاجورد به نسخ سجلی دارای جلد تیماج قهوه‌ای زیباست که به خط نستعلیق 25 سطری، کاغذ نخودی، با تعداد اوراق 383 و در ابعاد 14 در21 سانتیمتر در قطع وزیری کتابت شده است.

وی نسخه‌هایی را که از نظر هنری و تذهیب، به خط خوشنویسان و هنرمندان مشهور است، دارای اهمیت ویژه‌ای دانست و ادامه داد: از جمله این نسخ ارزشمند، نسخه‌ای دیگر از کلیات سعدی است که در سال 1052 توسط «محمد مؤمن شیرازی» به خط نستعلیق خوش در متن و حاشیه و متن 20 سطری کتابت شده، و با چهار سرلوح مزدوج مذهّب و مرصّع پرکار تزیین شده است.

فاضل هاشمی به دو نسخۀ ارزشمند دیگر از کلیات سعدی اشاره کرد و افزود: کلیات سعدی با 10 سرلوح و پنج کتیبۀ مذهّب و مرصّع، و کلیات به خط «عبدالحسین انجوی شیرازی» با سرلوح‌های مرصّع و مذهّب در آغاز هر بخش و جلد روغنی پرکار و مصوّر، دو نسخۀ ارزشمند دیگر در گنجینۀ کتب خطی کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی است.

همچنین وی، سخن از نسخ نفیسی از بوستان سعدی، به میان آورد و گفت: بوستان سعدی دارای سرلوح مزدوج شرفه‌دار پرکار در صفحۀ نخست و تشعیرسازی با گلبرگ طلایی به خط نستعلیق، که توسط «عبدالرشید دیلمی» از خوشنویسان مشهور دوره صفوی در سال 920 کتابت شده است، یکی از این نسخ نفیس است. نسخه‌ای از بوستان سعدی به خط «عبدالغفار تفرشی» از خوشنویسان دورۀ قاجار، و نسخه‌ای به تاریخ کتابت سال 1049 قمری و خط «محمد علی زرّین‌قلم»، دو نسخۀ نفیس دیگر از بوستان است که نسخۀ اخیر اهدایی مقام معظم رهبری در سال  1376 است.