یک رسید عهد قجری! ؛ (اردوی کجور)

ناصرالدین شاه قاجار را به عنوان یکی از خوش گذران‌ترین پادشاهان تاریخ می‌شناسیم که در مدت سلطنت 50 ساله‌اش تا توانست به گشت و گذار و سفر پرداخت. اگر برایتان جالب است بدانید دخل و خرج این سفرها چگونه بود این هم یک سند از هزینه‌های صرف شده در یک اردوی عهد قجر!

 

‌سند زیر، که متعلق به مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران می‌باشد، نمونه‌‌ای از یک قبض یا، رسید در دوره قاجار است، که برای بخشی از مایحتاج و مخارج صرف شده در یک اردوی شاهانه از بارخانه یا، انبار صادر گردیده است.

 

تاریخی که در سند قید گردیده، ماه مبارک رمضان سال 1289، مصادف با سال بیچی‌ئیل (میمون) را نشان می‌دهد. با توجه به این تاریخ، اردوی مذکور مربوط به سفر ناصرالدین شاه به منطقه کجور واقع در استان مازندران می‌باشد.

 

ناصرالدین شاه اصولا به سفر و گشت و گذار بسیار علاقه‌مند بود و علاوه بر سه سفر به فرنگستان و یک سفر به عتبات عالیات، به بیشتر نقاط ایران از جمله خراسان (دو بار)، گیلان (دو بار)، مازندران، فارس، نواحی مرکزی و برخی جاهای دیگر سفر نمود و خاطرات خود را به رشته تحریر درآورده است. همچنین، او اولین پادشاه ایرانی است، که عازم فرنگ گردید.

[2653 ـ 1ع] اردوی ناصری و پراکندگی چادرهای شاه و همراهان

در متن سند به مواردی از قبیل: هزینه مواد خوراکی (چای، پیاز، غوره و...)، لوازم ضروری جهت بستن بارها، انعام و دستمزدها، کرایه حمل بار و کالسکه و... اشاره شده است. در آخر نیز، قبض یا رسید که توسط عباسقلی خان حاکم بلده بارفروش تهیه شده، و عضدالملک آن را مهر کرده است.

 

علیرضا خان عضدالملک، فرزند موسی خان (برادر مهدعلیا) و دایی ناصرالدین شاه بوده است. علیرضا خان بعدها ریاست ایل قاجار را برعهده داشت و در عصر ناصری چند سالی حکمران مازندران بود. همچنین در دوره احمد شاه (خردسالی) نایب‌السلطنه او بوده است. عضدالملک در این سفر یکی از ملتزمین رکاب همایونی می‌باشد.

 

در سند به شهرهایی همچون بلده و بارفروش اشاره شده، که این گروه بخشی از مایحتاج سفر خود را از آنجا تهیه کرده‌اند. بلده از توابع نور می‌باشد، و بارفروش نام شهر بابل امروزی است، که به نامهای مامطیران، مامطیر، بارفروش ده و بابل شناخته شده است. بابل در زمان فتحعلی شاه قاجار اهمیت قابل توجهی پیدا کرد، طوری که قبل از انقلاب اکتبر روسیه، از طریق بندر مشهدسر (بابلسر) با کشور روسیه ارتباط تجاری داشت و به یکی از مراکز مهم بازرگانی استان مازندران تبدیل شده بود. بابل امروزی شهری آباد و زیباست.

 

در ادامه متن استنساخ شده سند مذکور ارائه می‌گردد.

 

اخراجات

بارخانه جهت اردوی مبارک کجور و غیرها 1014 تومان و 1100 دینار.

اخراجات بارخانه و وجه نقد جهت پیشکشی حضور مبارک 901 تومان و 4500 دینار.

وجه نقد 822 تومان: نقدی 750 تومان (اشرفی پنجهزاری 1000 عدد مقرر 500 تومان، اشرفی دو هزاری 750 عدد مقرر 150 تومان)، ربعی سفید 50 تومان، شاهی سفید 50 تومان؛ از بابت صرف وجوه ضرابخانه 72 تومان.

قیمت چای و غیره 82 تومان و 9500 دینار.

73 تومان و 9500 دینار: چای 42 گردانکه مقرر ارسالی ساری 2 گردانکه، بارخانه 40 گردانکه، 25 تومان و 2000 دینار؛ شمع 3 شعله مقرر 15 تومان؛ مال جهت حمل بارخانه 26 عدد فی 1 تومان 2500 دینار، 32 تومان و 5000 دینار؛ نمد بارپیچ 3 تخته مقرر 7500 دینار.

9 تومان: ریسمان جهت بستن بار 20 رشته مقرر 5000 دینار؛ پاسنگ و پیچ و غیره جهت قبه 1 تومان و 5000 دینار؛ پیاز و غوره و غیره 2 تومان؛ در وجه عبدالله خان 5 تومان.

مخارج درشکه 92 تومان و 1600 دینار:

17 تومان و 1600 دینار: چرم چمدان 100 دینار فی 3 تومان، 2 تومان و 5500 دینار؛ اجرت نجار 1 تومان و 5000 دینار؛ قیمت قلاب و سگک و غیره 7000 دینار؛ گل‌میخ 125 عدد مقرر 3100 دینار؛ پیچ چرمه با مهره 10 عدد مقرر 1000 دینار؛ آچار آهنی 2 عدد مقرر 1000 دینار؛ حمام ولایتی 6500 دینار؛ کتان بارپیچ 1 تومان و 75000 دینار؛ رسن حاجی ترخانی 1000 دینار؛ آهن 12 عدد مقرر 3 تومان و 6000 دینار؛ نمد بارپیچ 16 عدد مقرر 3 تومان و 2000 دینار؛ ریسمان 1000 دینار؛ چوب تخته و غیره 2 تومان؛ اجرت سراج 3000 دینار؛ اجرت پیچ 1000 دینار؛ اجرت خیاط 1000 دینار.

75 تومان: کرایه حمل کالسکه از بارفروش به دارالخلافه 60 تومان؛ انعام محمدبیک کالسکچی 15 تومان.

قیمت برنج در وجه عالیجاه آقا محمدباقر آبدار شاهی و غیره 17 تومان و 5000 دینار: قیمت برنج 30 دینار مقرر 15 تومان؛ تدارک قاطر 2 تومان و 5000 دینار (پولکی 4 عدد مقرر 1 تومان و 4000 دینار؛ تنگ 4 عدد مقرر 2500 دینار؛ قاطمه 100 دینار مقرر 8500 دینار) منهای قیمت بار و غیرها 2 تومان الباقی 1012 تومان و 1100 دینار.

[حاشیه]: سنه بیچی ئیل 1012 تومان و 1100 دینار، مبلغ یکهزار و دوازده تومان و یکهزار و یکصد دینار، 506 تومان و 505 دینار. عالیجاه عباسقلی خان حاکم بلده بارفروش از بابت مالیات هذه‌السنه بلده و غیره ابوابجمعی خود رساند. [مهر بادامی کوچک به سجع]: عضدالملک

تحریر فی الشهر الرمضان المبارک 1289.

[حاشیه]: مبلغ متن صحیح است.