گدایی صبیۀ ناصرالدین ‌شاه

عزیزالسطنه دختر کوچک ناصرالدین شاه که پس از کشته شدن پدر به دنیا آمد، شکوائیه ای برای ناصرالملک نایب‌السلطنه نوشت. او در این نامه، سختیها و فشارهای قبل از مشروطه و بدتر شدن اوضاع زندگی خود و مادرش پس از «‌مشروطگی» را مفصل شرح داده است.

 

عزیزالسلطنه از قطع شدن حقوقشان توسط مجلس و توقیف خانه‌اشان گلایه می‌کند‌، او می‌نویسد: تمام دارو ندار خود را یا به قیمت ارزان در بازار فروخته و یا در بانک گرو گذاشته است. عزیزالسلطنه تمامی اینها را از چشم مشروطه و مجلس می‌داند، و تذکر می‌دهد: «سایر ممالک هم که مشروطه شده‌اند اول با اولاد سلطان این قسم رفتار کرده‌اند، معنی عدالت و مشروطه‌گی همین است که دختر سلطان گدایی کند».

 

این شاهزاده در نهایت، چاره‌ای برای نجات خود از شخص نایب‌السلطنه می‌خواهد. این سند دو برگی در موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران موجود است.

 

حضور مبارک جناب مستطاب اشرف آقای نایب‌السلطنه دامت شوکته

عزیزالسلطنه صبیه شاه شهید

تولد این کمینه چند ماه پس از شهادت شاه شهید بود و در زمان سلطنت اندوخته نکرده که حالا از بابت امر معیشت راحت شده چند سالی با مادر و چند نفر نوکر و خدمه با کمال عسرت با قلیل مواجب گذران می‌کرد در ابتدای مشروطه‌گی که از طرف مجلس مقدس امر به قطع حقوق گردید مواجب این کمینه را هم مقطوع و هزار تومان منظور نمودند. سنه ماضیه پیچی‌ئیل که قبض مواجب خود و والده را به گیلان فرستاده بواسطه انقلابات میرزا فتح‌الله وزیر مالیه گیلان فرصت غنیمت شمرده پس از یک سال قبض را عودت داده و می‌گوید وجه این قبض را مرحوم سردار افخم گرفته است. هذه السنه هم محتاج به عرض نیست قبض به گیلان فرستاده شده جواب داده‌اند که از طرف وزارت مالیه قدغن شده که به احدی حقوقی داده نشود از حضرت اشرف انصاف می‌خواهم که معنی مشروطه‌گی همین است سایر ممالک هم که مشروطه شده‌اند اول با اولاد سلطان این قسم رفتار کرده‌اند به خدا قسم است که هرچه داشته ام چه در بازار نیمه بها فروخته ام و چه در بانک گرو گذاشته‌ام دو ماه است که عمارتی که جنب عمارت خورشید بوده به تصرف حکومتی داده شده حمامی هم که در تصرف این کمینه بوده تصرف کرده‌اند در این دو ماه بی حمام هم مانده‌ام، شوهری ندارم که کفیل مخارج بنده شود دو سالی هم هست که مواجب کمینه نرسیده معنی عدالت و مشروطه‌گی همین است که دختر سلطان گدایی کند. یا باید به جائی پناهنده شود هر یک را که رای مبارک اقتضا فرماید دستخط فرمایید اطاعت کنم. و اگر شایسته نیست مستدعی است تکلیفی برای کمینه معین فرمایید که آگاه شوم و مواجب دو ساله‌ام وصول و ایصال شود زیاد عرض ندارد.

عزیزالسلطنه صبیه شاه شهید.

[43 و 42- ق]

 

[پشت پاکت]:

حضور مرحمت ظهور مبارک جناب مستطاب اشرف اقدس آقای نایب‌السلطنه دامت شوکته مشرف شود.

 

[سجع مهر در پاکت]: عزیز‌السلطنه

[2/42 ق و 1/42 ق]