نگاهی به کتاب‌ «جریان‌شناسی سیاسی»

دفتر نشر معارف ، کتاب «جریان‌شناسی سیاسی» را از سری کتاب‌های پرسش‌ها و پاسخ‌های دانشجویی با نگاهی به احزاب و جریان‌های سیاسی ایران معاصر به قلم حجت الاسلام محمدعلی لیالی و علی مجتبی‌زاده منتشر کرد. نویسندگان،  این اثر را در پنج فصل «مفاهیم و اصطلاحات، فعالیت‌ احزاب و جریان‌های سیاسی از منظر اسلام و قانون اساسی، جریان‌شناسی احزاب و گروه‌های سیاسی پیش از انقلاب اسلامی، جریان شناسی احزاب و گروه‌های سیاسی پس از انقلاب اسلامی و تشکل‌های دانشجویی» گردآوری کرده‌اند.
این کتاب، نگاه اجمالی به دیدگاه‌ها و عملکردهای جریان‌های سیاسی کشور بر اساس منابع موجود گروه‌ها و جریان‌هاست و نگاه تفصیلی و انتقادی به احزاب و فعالیت‌های آنان ندارد.
فصل نخست به «جریان‌شناسی، مفهوم حزب و جناح، چپ و راست» پرداخته است. در رابطه با تعریف جریان در این کتاب می‌خوانیم: «جریان عبارت است از تشکل، جمعیت و گروه اجتماعی معینی که علاوه بر مبانی فکری، از نوعی رفتار ویژه اجتماعی برخوردار است. جریان دارای سه ویژگی و شاخصه اساسی است که عبارتند از: اجتماعی‌بودن و برخورداری از نوعی رفتار ویژه اجتماعی، دارا بودن تشکل و جمعیت، برخورداری از اندیشه مشخص و رفتار معین مرتبط با آن.»
فصل دوم از عناوین «کارکردهای احزاب، اسلام و فعالیت احزاب، فعالیت احزاب و قانون اساسی و رهبری و حزب» تشکیل شده است. از اساسی‌ترین کارکردهای ویژه احزاب در این کتاب به رقابت انتخاباتی با هدف پیروزی، تدوین سیاست‌های عمومی، آموزش سیاسی مردم، برخورد و انتقاد از حکومت، برخورد و انتقاد از حکومت، واسطه میان حکومت و مردم، تسهیل کار حکومت پارلمانی و گردآوری همفکران اشاره شده است. 

در فصل سوم مباحث «پیشینه شکل‌گیری احزاب، احزاب سیاسی پیش از انقلاب اسلامی، فدائیان اسلام، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، حزب مؤتلفه اسلامی، انجمن حجتیه، جبهه ملی، سایر احزاب ملی‌گرا، نهضت آزادی، حزب توده، خداپرستان سوسیالیست، سازمان مجاهدین خلق، چریک‌های فدایی خلق، جریان‌های سلطنت‌طلب» مورد بررسی قرار گرفته است.
نویسندگان در فصل چهارم در رابطه با «حزب جمهوری اسلامی، جامعه روحانیت مبارز، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، حزب خلق مسلمان، دوران دفاع مقدس، مجمع روحانیون مبارز، دوران سازندگی، حزب کارگزاران سازندگی، جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی، جمعیت دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی، دوران اصلاحات، حزب مشارکت، جبهه دوم خرداد، سایر احزاب اصلاح‌طلب، آبادگران ایران اسلامی، دوران اصول‌گرایی، شاخصه‌های اصول‌گرایی، فتنه 88، جریان انحرافی، جبهه‌بندی‌های اصول‌گرایان و حزب اعتماد ملی» مطالبی را به نگارش در آورده‌اند.
«پیشینه تشکل‌های دانشجویی، دفتر تحکیم وحدت، بسیج دانشجویی، جامعه اسلامی دانشجویان، انجمن اسلامی دانشجویان مستقل، جنبش عدالت خواه دانشجویی و بایسته‌های تشکل‌های دانشجویی» در فصل پنجم مورد جستجو قرار گرفته‌ است. تشکل‌های دانشجویی به دلیل برخورداری از نیروی جوانی، پویایی و نشاط و روحیه آرمان‌گرایی همواره از تشکل‌های تاثیرگذار در تحولات کشور در برهه‌های مختلف بوده است که نمی‌توان نقش و جایگاه آن را نادیده گرفت. در این فصل ابتدا به پیشینه تشکل‌های دانشجویی اشاره و سپس مهم‌ترین تشکل‌های دانشجویی برشمرده و در پایان به بایسته‌های تشکل‌های دانشجویی از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی اشاره می‌شود.
کتاب «جریان‌شناسی سیاسی» نوشته محمدعلی لیالی و علی مجتبی‌زاده، در 370 صفحه، شمارگان سه هزار نسخه و بهای 9 هزار و 600 تومان از سوی نشر معارف منتشر شده است.